۱.
کلیدواژه‌ها:
دلالت معجزه دلیل حکمت معرفت بخشی حسن و قبح عقلی دلالت برهانی
بسیاری از متکلمان و اندیشمندان اسلامی بر این باورند که معجزه در اثبات ادعای انبیا معرفت بخش است؛ هرچند در گستره دلالت و میزان معرفت بخشی اختلافات گسترده ای دارند. در این میان اکثریت ایشان بر این عقیده اند که دلالت معجزه، به صورت برهانی و یقینی است و برای اثبات آن به ادله گوناگونی ازجمله «دلیل حکمت» روی آورده اند. هرچند این دلیل با تقریرها و تبیین های متعددی از سوی متکلمان و اندیشمندان اسلامی مورد توجه بوده و عمدتاً خالی از هرگونه اشکالی دانسته شده، اما به نظر می رسد چالش هایی در مسیر اثبات آن وجود دارد که حداقل در برخی موارد بی پاسخ مانده است. بر این اساس، با روش تحقیق کتابخانه ای مسئله تبیین دقیق این دلیل و ارزیابی چالش های ناگفته درباره آن بررسی شده است. یافته های تحقیق نشان می دهد که نمی توان از دلیل حکمت به تنهایی برای اثبات برهانی بودن دلالت معجزات استفاده کرد.
۲.
کلیدواژه‌ها:
حقیقت امامت علامه طباطبایی هدایت ایصالی اشکالات نظریه حقیقت امامت شئون امام
مسئله امامت یکی از مهم ترین مسائلی است که از دیرباز در بین مسلمانان مطرح بوده است. عدم شناخت حقیقت امامت ریشه بسیاری از اختلاف نظر هاست. علامه طباطبایی با شیوه تفسیر قرآن به قرآن حقیقت امامت را «هدایت به امر الهی» معرفی می کند. برخی متأخرین به این نظریه ابتکاری علامه اشکال هایی وارد کرده اند. در مهم ترین این اشکال ها با تقریر های مختلف، دیدگاه علامه مخالف قرآن و روایات شمرده شده است. بنابراین، مسئله تحقیق نقد این دسته از شبهات با روش کتابخانه ای و تحلیل داده به شیوه تحلیلی توصیفی است. ازجمله یافته های پژوهش اثبات سازگاری دیدگاه علامه با ظاهر آیات قرآن با توجه به تفسیر آیه 124 سوره بقره به همراه آیه 73 سوره انبیاء است. روایاتی که مخالف دیدگاه علامه شمرده شده است، اشاره به شئون امامت دارد و حقیقت امام محسوب نمی شود. امر تشریعی نیز برخاسته از وجود امر تکوینی برای ائمه است. پس امام افزون بر هدایت ظاهری، دارای تصرف تکوینی و هدایت ایصالی نیز هست.
۳.
کلیدواژه‌ها:
دین و اخلاق سلوک اخلاقی الگوهای اخلاقی زیرساخت اجتماعی اخلاق دنیل دنت
از دغدغه های مهم متعاطیان حوزه کلام جدید، فلسفه دین و فلسفه اخلاق تحلیل رابطه دین و اخلاق است. دنیل دنت با نگاهی منفی نگرانه به مباحث این حوزه دامن زده است. او به بیان کارکردهای مثبت اخلاقی دین از سوی حامیان دین اشاره می کند و آنها را در چند محور به بحث می گذارد که از جمله آنها رابطه دین با سلوک اخلاقی است. درمجموع نگاه دنت نگاهی منفی به کارکرد اخلاقی دین است. بدین رو، مسئله تحقیق پیش رو بررسی و رصد نقدهای دنت به کارکرد دین در حوزه سلوک اخلاقی و ارزیابی آن با الهام از دیدگاه حکمای اسلامی است. روش تحقیق در مقام گردآوری کتابخانه ای و اسنادی و در مقام داوری تحلیلی عقلی است. یافته های تحقیق نشان می دهد که استانداردهای علمی مؤید دیدگاه دنت نیست و او به رغم شعار علم گرایی، ضوابط تحقیق و بی طرفی علمی را در بحث رعایت نکرده است. قضاوت های او غالباً نادرست، آمیخته به انواع مغالطات و کژتابی ها و فاقد وجاهت معرفتی لازم است.
۴.
کلیدواژه‌ها:
منع تفکر در ذات خدا فلسفه منع از تفکر ذات خدا فلسفه های معرفتی فلسفه های غیرمعرفتی عقل گرایان ظاهرگرایان
یکی از مسائل مهم خداشناسی شناخت ذات باری تعالی است که در متون دینی از تفکر و تعقل در این زمینه منع شده است. این ممنوعیت سبب شده است سؤالاتی درباره فلسفه نهی و منع از خردورزی در ذات خدا ایجاد شود. مسئله این تحقیق بررسی تطبیقی فلسفه منع از خردورزی در ذات خدا در دو رویکرد عقل گرایانه و ظاهرگرایانه است. روش تحقیق در این پژوهشِ مسئله محور نظری است و به توسعه داده های پیشینی می پردازد. اطلاعات موردنیاز این تحقیق از طریق مطالعه کتابخانه ای و به ویژه در متون دینی و تحلیل عقلی اصطیاد شده است. یافته های این تحقیق نشان می دهد که فلسفه های معرفتی (دلیل گرایانه) که به ادراک ناپذیری ذات خدا و محدودیت عقل در شناخت ذات خدا دلالت دارند و فلسفه های غیرمعرفتی (علت گرایانه) که از ایجاد مشکلات و پیامدهای ناگوار و اختصاص منع از تفکر به غیرمتخصصان حکایت دارند موجب شده اند متون دینی به منع از تفکر در ذات الهی بپردازند.
۵.
کلیدواژه‌ها:
گستره رحمت خداوند خلود مجرمان در عذاب توبه منافقان انقطاع عذاب کافران و مشرکان مغفرت خداوند
برخی محققان معتقدند جاودانگی عذاب های اخروی با رحمت خداوند سازگار نیست. ازاین رو، خلود نه به معنای جاودانگی بلکه به معنای مدت طولانی است. در برابر این دیدگاه این سؤال مطرح می شود که «آیا همه افراد برای نجات قابلیت جذب رحمت الهی را دارند؟» «عدم دسترسی عقل انسان به مقدمات لازم برای تشکیل برهان و اثبات همه جزئیات قیامت»، «قابل اعتماد بودن قرآن کریم در خبر دادن از این جزئیات» و غیره نشان می دهند بررسی این سؤال از دیدگاه قرآن کریم ضروری است. بررسی تحلیلی آیاتِ مربوط به توبه منافقان نشان می دهد با وجود برخورد رحیمانه خداوند با آنان، بعد از توبه همراه با مؤمنان خواهند بود، نه جزو مؤمنان. همچنین با وجود تمام بودن فاعلیت خداوند در بخشش و گستردگی رحمت الهی، خداوند در آیاتی به طور مطلق اعلام می کند که مشرکان و کافران را نمی بخشد. تحلیل چرایی این دو دسته از آیات حاکی از آن است که منافقان، مشرکان و کافران قابلیت لازم جهت دریافت رحمت خداوند برای تغییر ماهیت را ندارند.
۶.
کلیدواژه‌ها:
کتاب و سنت دین قرآن مجتهد شبستری دین شناختی هرمنوتیک
مسئله این پژوهش نقد کتاب هرمنوتیک، کتاب و سنت مجتهد شبستری است. نقد دیدگاه های وی به روش توصیفی تحلیلی به دو بخش تقسیم می شود: نقد پیش فرض های برون دینی او با نگاه کلی به مقوله دین و نقد آرای خاص درون دینی او به ویژه مرتبط با قرآن و سنت. یافته های پژوهش نشان می دهد که آرای مجتهد شبستری به سبب خوش بینی به نظرهای هرمنوتسین های غربی و درمقابل، بدبینی به جامعه سنتیِ دینی، توأم با دغدغه کشاندنِ دین به عرصه زندگی، شاذ و گاهی التقاطی به نظر می آید. در بخش نخست نقد مبنایی دیدگاه های او، نسبیت گرایی، محدود انگاری کارکردهای دین، عدم اعتقاد به فطری بودن دین، نگاه برون دینی او به مقوله های دینی را دچار چالش جدی می سازد. غیرمعرفت بخش خواندن گزاره های قرآن و اجتهادی دانستن تفسیر قرآن به قرآن و ظنی دانستن دلالت سنت از دیدگاه های خطاکارانه مجتهد شبستری در کتاب یادشده است که نقد مبنایی بر آن در این مقاله وارد شده است.
۷.
کلیدواژه‌ها:
آموزه نجات منجی توقیت گرایی زرتشتی موعود سوشیانس مهدویت
مسئله این پژوهش اکتشاف مهم ترین برون دادهای کاربست توقیت بی ضابطه در منجی گرایی زرتشتی است. پیشوایان دینی زرتشتی در عصر اسلامی، هزار سال پس از سقوط شاهنشاهی ساسانی را به عنوان زمان ظهورِ سوشیانت (منجی نهایی) می خواندند؛ لیکن این سخن واقع نشد و این توقیت بی ضابطه زخمی بر پیکر دین زرتشتی و موجب رکود تمدنی آن شد. این تحقیق روش تبیینی تحلیلی را در پردازش محتوا مبنا قرار داده و برحسب دستاورد یا نتیجه تحقیق از نوع توسعه ای کاربردی و به لحاظ نوع داده های مورداستفاده، تحقیق کیفی است. روش گردآوری اطلاعات از نوع کتابخانه ای است و در استکشاف از توصیف بهره برده شده است. نتایج حاصل از تحلیل و ترکیب داده های جمع آوری شده نشان می دهد «خودباختگی فرهنگی»، «بی اعتمادی به میراث هزارساله»، «پدیداری خلأ هویتی» و «عدم کنشگری تمدنی» مهم ترین برون دادهای کاربست توقیت بی ضابطه در سنت زرتشتی است.
۸.
کلیدواژه‌ها:
سلفی علمی وهابیت البانی ابن تیمیه عربستان سعودی جهاد سیاست
البانی به عنوان برجسته ترین شخصیت حدیث شناس سلفی معاصر در میان جریان های سلفی شناخته می شود و نظرهای وی مورد توجه مجامع علمی سلفیون قرار دارد. سلفی گری البانی با وجود اشتراکات و هم گرایی زیادی که با سایر سلفیون در تفکر و رویکرد دینی دارد، از جهات متعددی نیز با آنها اختلاف دارد و دچار واگرایی است. بر این اساس، در این مقاله، مسئله هم گرایی و واگرایی اندیشه و رویکرد سلفی علمی البانی با سایر جریان های سلفی با روش پژوهش کتابخانه ای بررسی شده است. یافته های تحقیق نشان می دهد که سلفیت علمی البانی در محورهای اصلی و هویت ساز سلفیت با جریان های سلفی هم گراست. درمقابل، بعضی از اندیشه ها و نظرهای البانی همچون مخالفت با ابن تیمیه در بعضی از نظرها، نفی جایگاه علمی خاص برای محمد بن عبدالوهاب، اختلاف در مذهب و نظرهای فقهی و مخالفت با تکفیرگرایی و سیاست گریزی وی موجب اختلاف و واگرایی با بعضی از جریان های سلفی شده است.
