علوم اجتماعی (علامه طباطبایی)

در این مقاله با تحلیل ثانویه ی سه موج از پیمایش ارزش ها و نگرش های ایرانیان تلاش شده است تا سه وجه سیاسی، فرهنگی و اقتصادی جامعه ایران از منظر ابعاد هویتی شامل هویت ملی، قومی و طبقاتی به تصویر کشیده شود. نتایج بررسی نشان داد از حیث هویت ملی نگرشی مثبت در بین همه پاسخگویان دیده می شود ولی زمانی که این قسم از هویت در معرض هم نشینی با تنوعات قومی و زبانی قرار می گیرد، نسبت های متفاوتی بین این دو برقرار می شود. مطابق نتایج اگرچه تعامل هویت ملی و قومی در بیشتر استان های کشور هم افزا بوده است ولی در فضای برداری، گوشه هایی قرار دارند که نشان دهنده ضعف هویت ملی و تشدید هویت قومی است. از سوی دیگر رصد وضع تحرک طبقاتی به منزله شاخص بهبود اقتصادی جامعه، گویای روندِ نزولی تحرک طبقاتی است به نحوی که از حجم طبقه متوسط کاسته و طبقه پایین جامعه فربه تر شده است. از ترکیبِ این دو عامل یعنی گسست هویتی (ملی-قومی) با محرومیت و نابرابری اقتصادی می توان به ابزاری تحلیلی دست یافت که برای فهم و تبیین کنش های اجتماعی و سیاسی نیروها و عاملیت های اجتماعی در شرایط حال حاضر جامعه ایران مفید و کارگشا است.

 گروه های متعدد فرهنگی، زبانی و دینی در جامعه تلاش دارند تا با ارائه تعریفی از هویت گروهی، مرزهای گروهی خود را از دیگر گروه های موجود در جامعه متمایز سازند و هویت خود را حفظ نمایند. توجه به زمان و تقویم یکی از ابزارهای برساخت هویتی گروه های جامعه است. زرتشتیان ایران که وارثان دین و فرهنگ ایران باستان هستند، از این امر مستثنی نیستند؛ بنابراین، هدف مطالعه حاضر فهم بازسازی هویت زرتشتیان در ایران معاصر با تأکید بر گاهشماری است. بدین منظور، در این مطالعه بر روش مردم نگاری چند مکانه و مشاهده و مصاحبه به عنوان ابزارهای اصلی آن و مطالعات اسنادی تمرکز شد. رفت وبرگشت میان یافته های میدان و تحلیل آن ها و نظریات انسان شناسی مشخص نمود که بازتعریف مرزهای هویتی همراه با بازتعریف عناصر فرهنگی آنان شامل، ارزش های اخلاقی، آداب ورسوم است. مطابق با یافته ها، زرتشتیان با تمرکز بر گاهشماری و برجسته سازی مناسبت های دینی تلاش می کنند مرزهای گروهی خود را حفظ نمایند. همچنین با تمرکز بر جشن های مهرگان، سده و تیرگان هویت خود را به ایران پیوند می زنند و بدین ترتیب پیوند خود را با هویت ملی ایرانی برقرار می سازند.

در جامعه ایران توجه به خانواده به عنوان یکی از ارزش های اجتماعی و فرهنگی از اهمیت بسیاری برخوردار است؛ گر چه برخی از آمارهای رسمی، روند صعودی طلاق را در بین خانواده ها نشان می دهد. پژوهش حاضر با هدف بررسی زمینه های تصمیم به طلاق در بین خانواده های شهر تهران انجام شده است. این مطالعه از نوع کیفی و پدیدارشناسی توصیفی و به روش تحلیل تماتیک انجام شده است. جامعه آماری تحقیق را «کلیه افراد متأهل که برای طلاق به دادگاه های خانواده شهر تهران در سال 1401» مراجعه کرده اند، تشکیل می دهند. روش نمونه گیری پژوهش به شیوه هدفمند انجام گرفته و درنهایت با 37 نفر مصاحبه عمیق و نیمه ساختمند به عمل آمد. در تحلیل داده ها پس از کدگذاری اولیه به استخراج مضامین اصلی و فرعی پرداخته شد. نتایج پژوهش در قالب دو محور کلی «زمینه های هشدار دهنده طلاق» و نیز «مضامین بسترساز و مشوق های جدایی» اشاره دارد؛ به عبارتی برخی از مؤلفه ها به گونه ای هستند که اگر در هر مرحله از زندگی، زوجین در آن موقعیت قرار بگیرند، زنگ هشدار طلاق به صدا درمی آید. در مقابل برخی از رویدادها قابلیت تبدیل به طلاق و افزایش آن را دارند که می توان تحت عنوان محرک یا مشوق های جدایی از آن ها یاد نمود.

 زنان عشایر نقش حیاتی در زمینه های اقتصادی و اجتماعی جوامع خود ایفا می کنند و از طریق دانش بومی خود به توسعه پایدار کمک می کنند. با وجود چالش های زیادی مانند محرومیت از رفاه و خدمات بهداشتی، این زنان دارای عاملیت قابل توجهی هستند. این مقاله به توصیف تجربه عاملیت و قدرت از منظر زنان عشایر اختصاص دارد. در این راستا و برای فهم عمیق تر از مفاهیم تحلیلی مانند عاملیت، مقاومت، تقسیم کار جنسیتی و چانه زنی استفاده شده است. با استفاده از روش تحلیل تماتیک، مصاحبه های عمیق و نیمه ساختمند با 17 زن عشایر منطقه چاه غلامعلی در شهرستان زرند انجام شد. یافته ها حاکی از استخراج دو مقوله اصلی با عنوان عاملیت محقق شده و مقاومت به مثابه عاملیت پنهان، چهار مقوله فرعی شامل عاملیت تصمیم ساز، عاملیت تسهیلگر، قدرت مجاب سازی و مدیریت زندگی زناشویی و مفاهیمی از قبیل، تصمیم ساز در ازدواج فرزندان، زن به مثابه مشاور مالی خانواده، مانع زدایی برای ادامه ی تحصیل، زنان به مثابه محرک های مهاجرت، استفاده از واسطه ها، به کارگیری برتری سرمایه فرهنگی، ایجاد فشار فرهنگی، فریب همسر، اختفا و تظاهر به حفظ اقتدار مرد و 115 عبارت معنایی است. بر اساس یافته های این مقاله می توان نتیجه گرفت که بزنگاه های ساده و درعین حال مهمی وجود دارد که در آن زنان عشایر موردمطالعه به انحا و اشکال گوناگون عاملیت را در چارچوب خانواده تجربه می کنند اما دراین باره از تجربه واحدی برخوردار نیستند.

 شیوع کرونا با تأکید بر فاصله گیری اجتماعی سبب شد تعاملات اجتماعیِ درون بافت های قومی ازلحاظ کمیت و کیفیت دستخوش تغییراتی گردد. بر هم ین اس اس تحقی ق حاضر بر پدی دارشناسی تجربه زیسته لک زبانان شهرستان بروجرد از تعاملات اجتماعی پس از مواجهه با شیوع کرونا متمرکز شده است. تحقیق پدیدارشناسی حاضر به منظور تحلیل داده ها از تکنیک موستاکاس بهره برده است. تعداد 16 نمونه به صورت هدفمند و تا اشباع نظری انتخاب شده و داده ها به روش مصاحبه عمیق گردآوری شده است. همچنین از 10 مشاهده مشارکتی به منظور گردآوری داده های بیشتر استفاده شده است. بر اساس نتایج کدگذاری و تحلیل داده های میدانی، مفهوم «تعامل قومی پساکرونا» شامل 8 خوش ه ی اصلی است که عبارت اند از: 1) مجال یافتن عاملیت انسانی، 2) اجتماعی شدن تعامل، 3) پیوسته شدن اعضای قوم، 4) بابرنامه شدن تعامل، 5) علمی عقلانی شدن بنیان معرفتی تعامل، 6) غایتمند شدن تعامل، 7) بیش دیجیتالی شدن تعامل، و 8) نمود یافتن نقش عاملیت ناانسانی. به طورکلی مخاطره کرونا به مانند شوکی عمل کرده که فرصت ابراز فردیت را برای اعضای جامعه قومی لَک فراهم آورده است.

 مهم ترین ﻧﻮع ﻫﻮیﺖ ﺟﻤﻌی، هویت ﻣﻠّی و قومی اﺳﺖ؛ زیﺮا ﻧﻘﺶ تعیین کننده ای در ﺣﻮزه ى ﻓﺮﻫﻨﮓ، اﺟﺘﻤﺎع، ﺳیﺎﺳﺖ و ﺣﺘّی اﻗﺘﺼﺎد دارد. لذا هدف این تحقیق بازنمایی هویت ملی و قومی در سریال نون خ و در سکانس های منتخب از این مجموعه بوده است. پژوهش حاضر از نوع کیفی است. میدان پژوهش این مقاله سریال نون خ است. با توجه به موضوع پژوهش، تنها سکانس هایی که به نوعی مرتبط با هویت ملی و قومی می باشد، مورد تحلیل قرار گرفت. به این منظور از روش نشانه شناسی جان فیسک بهره برده و بر اساس واحد تحلیل که سکانس های منتخب (16 سکانس انتخاب شده) که به صورت هدفمند انتخاب و تحلیل شدند