علوم اجتماعی (علامه طباطبایی)

در این نوشتار، در پاسخ به این سئوال که در هدایت یک تحقیق علمی چه ضوابطی را باید رعایت کرد و در جامعه شناسی، تحقیقات تا چه حدی خود را ملزم به رعایت اینگونه ضوابط میدانند، نکاتی چند شرح شده است. نخست آن که با توجه به ساختار و کارکردی که توری از آن برخوردار است، حضور تئوری در فرآیند شناخت علمی پدیده ها در واقعیت، امری الزامی ارزیابی شده است با در حالی که در جامعه شناسی هنوز تصور روشنی از توری وجود ندارد. دوم آن که این نارسایی در فکر تنوری ، موجب شده که تحقیقات جامعه شناسی در ایران در اکثر موارد به فراتر از سطح توصیف واقعیات پا نگذارد، و بدین ترتیب ره آوردی مؤثر برای جامعه شناسی نداشته باشد. سوم آن که با توجه به این دسته از مشکلات، و اینکه یک علم اساساً چگونه در مسیر پیشرفت قرار می گیرد، تاکید بر رابطه میان توری و تحقیق و آن دسته از مزایایی شده که از این رابطه برای یک علم به دست می آید. این نکات در جمع، پیکره نوشتار حاضر را شکل داده است.

مقاله حاضر خلاصه ای است از یک گزارش ۵۵۳ صفحه ای که منعکس کننده وضعیت انتقاد در مطبوعات ایران، ریشه های شکل گیری آن و راه های افزایش کارآیی آن است. اگر این فرض را بپذیریم که انتقادهای مستند، دقیق و خردگرایانه که دور از اغراض شخصی بوده و از مسئولیت و شهامت ناقد سرچشمه گرفته باشند، می توانند در آگاهی افکار عمومی از خطاها و کجروی ها و نظارت آنان بر عملکردها ایفای نقش کنند و از آن سو، انتقادهای سست، احساسی و مغرضانه می توانند منتج به نامیدی و کاهش عزت نفس مردمان، به ویژه در کشورهای در حال گذر شوند، شناخت وضعیت انتقاد در مطبوعات ایران، برای تحلیل کارکردهای مثبت و منفی آن و برنامه ریزی به منظور فراهم کردن زمینه رشد کارکردهای مثبت آن ضروری است. برای ارائه این تحقیق، مجموعه قوانین مربوط به مطبوعات ایران - از آغاز تاکنون - مورد بررسی قرار گرفت. پس از ارائه تعریفی عملیاتی از دولتمردان (سرآمدان هر سه قوه) کلیه گفته های آنان درباره مطبوعات و روزنامه نگاران طی شانزده سال استخراج و به وسیله نرمافزار ویژه ای که برای این بررسی طراحی شد، مورد تحلیل محتوا قرار گرفت. همچنین با نرمافزار طراحی شده دیگری، ۹۱۹ نسخه از ۲۱۵ عنوان روزنامه و مجله که طی یک روزنامه و مجله که طی یک ماه نشر شده بود تحلیل محتوا شد. علاوه بر آن، پرسشنامه ویژه ای که برای آزمود زمینه ای مرتبط با برداشت روزنامه نگاران ایران از دولت مردان تنظیم شده بود، به وسیله ۵۴ روزنامه نگار با سابقه انتقاد نویسی تکمیل شد. در این تحقیق، یک مطالعه موردی نیز انجام شد و مقوله رشد جمعیت ایران و عکس العمل های انتقادی آن در یک مقطع خاص مورد بررسی قرار گرفت و یک مدل ابداعی نیز برای ارتباط آرمانی دولت – مطبوعات ملت ارائه گردید.

زمینه بررسی اعتیاد در خانواده براساس این پرسش فراهم شد که آثار اعتیاد پدر بر کارکرد جامعه پذیری، نقش اقتصادی و حمایتی پدر و همچنین روابط اجتماعی اعضای خانواده چیست؟ بنابراین، اهداف این پژوهشی عبارتند از: الف : هدف کلی که در پی ارزیابی اثرات اعتیاد پدر بر کارکردهای خانواده است. ب : هدفت های اختصاصی که به سنجش آثار اعتیاد پدر بر جامعه پذیری فرزندان، نقش اقتصادی پدر، نقش حمایتی پدر و روابط اجتماعی اعضای خانواده نظر دارد. از بررسی های مقدماتی و همچنین مطالعات تئوریک، استنتاج های کلی زیر حاصل شد که در خانواده های پدر معتاد1-جامعه پذیری فرزندان دچار اختلال میگردد. ۲- نقش اقتصادی و اقتدار پدر به شدت مختل می شود3- نقش حمایتی پدر شدیدا کاهش می یابد. ۴- روابط اجتماعی اعضای خانواده دستخوش اختلال میگردد. براساس این استنتاج ها، چهار فرضیه کلی مطرح و طرح تحقیق که مقایسه دو گروه از خانواده های پدر معتاد و عیر پدر معتاد در شهر تهران است . تدوین گردید.

بر اساس نظریه مقوله بندی اجتماعی (SOCial Categorization theory) آگاهی از تعلق به یک مقوله مشترک، شرط لازم و کافی در شکل گیری گروه است. در مطالعه انجام شده در میان ۱۳۱ کودک ایرانی شاغل به تحصیل در شهرهای سیدنی و ولونگونگ، تاثیرات مقوله بندی اجتماعی بر ترجیح گروهی سنجیده شد. نتایج به دست آمده نمایانگر آن است که خود مقوله بندی قومی صرف، ارتباطی با شکل گیری درون گروهی ندارد. با استفاده از تحلیل های رگرسیون ( قهقرایی) چند متغیره (multiple regreSSiOn) تغییرات معنی دار در زمینه چگونگی شکل گیری گروه توسط پاسخگویان تبیین شده است. یافته های این تحقیق نشان می دهد که قوی ترین پیشبینی کننده شکل گیری درون گروه همانا انسجام برون گروهی ضعیف و غرور قومی بالا بوده است.

هدف آنست که ادبیات فارسی را از دید جامعه شناختی مورد توجه قرار دهیم. جامعه شناسی ادبیات یکی از شاخه های جامعه شناسی است که رابطه متقابل جامعه و ادبیات را مطالعه می کند. همچنین در طی سال های اخیر در ایران مسائل اجتماعی بسیاری که در ستون ادبی بازتاب یافته اند، مورد بررسی قرار گرفته اند. گفتی است که این نوع بررسی را اصطلاحاً اجتماعیات در ادبیات خوانده اند. مقاله حاضر براساس این هر دو دید، تدارک گردیده است.

جامعه شناسی ادبیات شاخه ای از جامعه شناسی است که به رغم سنت دیرینه ادبی و آثار ادبی فراوان در تاریخ ایران، چندان که باید و شاید در میان خانواده علوم اجتماعی گسترش نیافته است. این عدم گسترش، هم در حوزه نظری (توریک) به چشم می خورد، هم در حوزه تحقیقات تجربی . در حوزه نظری با حدود و ثغور رشته جامعه شناسی گونه های ادبی و رویکردهای نظری جامعه شناختی به آثار ادبی چندان روشن نیست، و تا پیدای آثار نظری پخته و سنجیده، راه بسیار است. در عرصه پژوهش تجربی نیز تحقیقات عمدتاً تنها به و گونه (ژانر) ادبی داستان بلند (و با اندک تسامحی رمان) محدود شده و دیگر گونه های ادبی عموماً مورد غفلت قرار گرفته اند. مدعای اصلی مقاله حاضر این است که صرف نظر از رویکرد نظری ما در جامعه شناسی ادبیات، هر گونه ادبی ویژگی هایی دارد که باید هنگام تحلیل مورد توجه جامعه شناسان قرار گیرد.

در این مقاله، مهمترین اندیشه های اجتماعی و روان شناختی امیل دورکیم و نیز پیوند آنها با یکدیگر تشریح شده است. همچنین از نظریه جامعه شناسی معرفی و دینی او که به منظور تبیین اندیشه جامعه گرایی وی فراهم آمده، و اینکه چگونه دوگانگی طبیعت بشری در چهره های متفاوتش ، مورد و نمونه ای از تقسیم امور عالم به دو بخش مقدس و نامقدس است، سخن به میان می آید. در ادامه، به نظریه جامعه شناختی دورکیم اشاره می شود که در پی ارائه تبیین مثبت گرا و جامعه شناختی در خصوص چگونگی پیدایی دین و کارکردهای خاص آن است با نظریه ای که همواره در اصلی ترین نقطه کانون اندیشه دورکیم قرار داشته و پویا و فعال بوده است.

بررسی انتقادی مردم شناسی در ایران و جریان های عمده علمی و پژوهشی این علم هدف مقاله آسیب شناسی مردم شناسی در ایران است سه جریان عمده مردم شناسی ایران عبارتند از سنت مردم شناسی اسلامی - ایرانی ، مردم شناسی دانشگاهی و مردم شناسی غیررسمی. در این نوشته براساس میزان التزام و توجه مردم شناسی به جامعه و فرهنگ ایران جریان های سه گانه فوق را به دو دسته مردم شناسی متعهد و مردم شناسی بی هدف تقسیم نموده ایم، آنگاه آسیب ها و نقدهای وارد بر مردم شناسی پی هدف و ضرورت های جامعه امروز ایران برای توجه به مردم شناسی به عنوان دانش بررسی علمی فرهنگ توضیح داده ایم.