مطالعات برنامه درسی ایران

هدف مقاله حاضر فهم انواع تعاملات کلاسی معلم-شاگردی از منظر ایده تعلیم و تربیت به مثابه تعامل ناهمتراز است. پژوهش به صورت کیفی و از نوع مطالعه کلاس درس است. پنج کلاس سوم ابتدایی با راهبرد نمونه گیری هدفمند از نمونه های در دسترس از دبستانی پسرانه انتخاب شدند. داده ها به صورت میدانی، از طریق مشاهده و ضبط ویدئویی کلاس ها جمع آوری شد. تعاملات معلم-شاگردی شناسایی شده شامل تعامل مراقبتی، مدیریتی، مشارکتی، مخرب و مهندسی اجتماعی است. از این میان تعامل مراقبتی و مشارکتی با نظریه انسان عامل همسویی داشتند. لازم است بین اهداف معلمان، دانش و مهارت های حرفه ای آنان، مدرسه، جامعه و سایر عناصر نظام تعلیم و تربیت تغییراتی هماهنگ ایجاد شود. محیط فیزیکی نامناسب، برخی باورهای سنتی معلمان، والدین و مسئولان مدرسه، دانش و مهارت های حرفه ای ناکافی معلمان و برنامه درسی روش گرا از موانع عمده ایجاد ارتباط تعاملی نظریه انسان عامل در کلاس است.

برنامه درسی نال مهمترین مفهوم در رشته برنامه درسی است که اولین بار به وسیله آیزنر (1979) مطرح گردید. آیزنر بر حذفیات برنامه درسی به عنوان برنامه درسی نال تأکید داشته و بقیه ابعاد آن را نادیده گرفته است. هدف این پژوهش شناسایی ماهیت برنامه درسی نال، انواع، ابعاد، سطوح، و پیامدهای آن با استفاده از روش اسناد پژوهی، مطالعه و تحلیل پژوهش های انجام شده در این حوزه است. نتایج این پژوهش نشان داد برنامه درسی نال مفهومی فراتر از برنامه درسی نال مد نظر آیزنر (برنامه درسی محذوف) است و علاوه بر حذفیات برنامه درسی، شامل مواردی است که با حضور خود در برنامه درسی، نقایصی را در تعلیم و تربیت فراگیران ایجاد می کند. بر این اساس، هفت نوع برنامه درسی نال: «مغفول، محذوف، منسوخ، محرف، عقیم، مفرط و ممنوعه» شناسایی شد که به شکل عمدی یا غیرعمدی در زمان طراحی، اجرا و یا آموخته شدن برنامه درسی رخ داده و موجب بروز نقص در جریان یادگیری فراگیران شده که اثرات و پیامدهای فردی و اجتماعی نامطلوبی را برجای می گذارند.

در بسترهای متفاوت زمان-فضا اغلب الگویی از آموزش در خدمت فرد، در خدمت جامعه، یا در خدمت حکومت ظاهر می گردد. در این مقاله با مروری بر تبارِ نظام آموزش رسمی ایران در رخدادهای تاریخی و عقلانیت مسلط، نشان خواهیم داد ضعف جامعه در نظام آموزش رسمی ایران قبل از انقلاب اسلامی ممکناتِ ظهور هویت جمعی یکپارچه را مانع بوده است. یافته ها حاکی است، محتوای دروس و عقلانیتِ حاکم بر برنامه های آموزشی در راستای همسان سازی هویتی از طریق حذف سرمایه تکثرات هویتی عمل کرده است. خواهیم دید جغرافیا تخیلی خاص را تولید می کند که مولد نوعی ناسیونالیسم قوم گرا است. درس تاریخ با ارائه روایتی آرمان گرایانه و اسطوره ای از تاریخ باستان و رویکرد گزینشی از دوره ها و شخصیت های تاریخی سعی در برساختنِ هویت جمعی بر محوریت نژادی دارد. بعلاوه، متحدالشکل کردن با فرارفتن از جغرافیا و تاریخ، با سرایت کردن به تمامی ساحتِ عینی و ذهنی دانش آموز، دامنگیر زبان و فرهنگ بوده است.

علیرغم ارزش ذاتی و کارکردی آموزش موسیقی، هیچ الگویی برای برنامه درسی موسیقی دوران پیش دبستان که به نگاه بسیاری از صاحب نظران مهمترین و حساس ترین دوره یادگیری موسیقی است، ارائه نشد. هدف مطالعه حاضر طراحی و اعتباریابی الگوی برنامه درسی موسیقی برای دوره پیش دبستان بر اساس نظریه پرکسیال دیوید الیوت در آموزش موسیقی بود. برای پاسخ به پرسش اول (مختصات الگوی برنامه درسی موسیقی در پیش دبستان)، از روش اسنادی و برای پاسخ به سوال دوم (اعتباریابی الگو) از روش پیمایشی استفاده شد. در پاسخ به پرسش اول، تمامی نظریه های موجود در حوزه موضوع پژوهش، در یک فرایند چند مرحله ای مورد تحلیل قرار گرفتند و در نهایت نظریه پرکسیال دیوید الیوت انتخاب شد. سپس اصول و هم گمارده های  هفت گانه برنامه درسی موسیقی در دوران پیش دبستان، در قالب یک الگو تعریف و ترسیم شد. نتایج بخش اعتبارسنجی نشان داد از دیدگاه متخصصین، تمامی اجزا الگوی پیشنهادی، به شکل مطلوب و قابل قبولی طراحی شده است و الگوی تدوین شده برای برنامه درسی موسیقی در دوران پیش دبستان مناسب است.

مقاله حاضر با هدف بررسی مؤلفه ها و اهداف آموزشی بازی های بومی- محلی، با روش کیفی بر پایه نتایج تحقیقات مرتبط انجام شده است. رویکرد پژوهش از نوع کیفی و روش آن سنتز پژوهی است که در آن پژوهش های مرتبط به صورت نظام مند انتخاب، واکاوی محتوایی و دسته بندی شده اند. جامعه مورد مطالعه مقالات مرتبط به بازی های بومی- محلی از سال 2006 تاکنون بوده است و از 120 مقاله به دست آمده به روش هدفمند، بر اساس اشباع داده ای 39 تحقیق غربالگری و انتخاب شده اند. ابتدا پایه های نظری و مضامین اصلی استخراج، کدگذاری و طبقه بندی شدند. نتایج نشانگر مدل مفهومی است که دارای سه منطق حاکم بر اهداف بازی های بومی – محلی شامل توجه به همه ابعاد و تحول انسان، انسجام بین وحدت ملی و آموزش چند فرهنگی، فردی و اجتماعی است. 

استفاده بهینه از تکالیف اصیل، راهبردی هوشمندانه در تحول بخشی به نظام های آموزشی برای درک الزامات و نیازمندی های دنیای واقعی و شکل دهی، پرورش و توسعه شایستگی های دانش آموزان به مثابه شهروندان مُولد، مسئول، خودنظم ده، خلاق، کارآمد و با اعتماد به نفس است. مقاله حاضر با هدف شناسایی ملاک ها و نشانگرهای سنجش تکالیف درسی اصیل در دوره ابتدایی انجام گردید. از روش پدیدارشناسی توصیفی استفاده شد. داده ها با استفاده از مصاحبه نیمه ساختاریافته با 14 مطلع که به روش ملاکی انتخاب شده بودند، گردآوری و به روش کُلایزی تحلیل گردید. تحلیل داده ها، به شناسایی 43 نشانگر و 11 ملاک شامل «شفافیت اهداف یادگیری»، «محوریت تفاوت های فردی »، «چالش برانگیزی»، «متنوع سازی تکالیف «، «تکالیف چندمهارتی»،  «ارتباط با زندگی روزمره و توانایی حل مسئله»، «شفافیت ملاک های ارزیابی»، «بازخوردمحوری»، « شناخت و فراشناخت»، «دادن حق انتخاب به دانش آموز» و «تفکر نقادانه: پرورش قوه نقد و نقادی» منجرگردید.از آنجا که کیفیت تکلیف در عملکرد دانش آموزان نقش دارد، درصورت استفاده از ملاک ها و نشانگرهای اصیل در تدوین تکالیف درسی، می توان از این فرصت تحول آفرین برای توانمندسازی دانش آموزان و پرورش شایستگی های ایشان برای ایفای مؤثر نقش های شهروندی بهره برد.

در این عصرِ به سرعت در حال تغییر، دانش آموزان برای زیست عزت مند باید به شایستگی هایی خاص مجهز شوند. تا کنون در ایران پژوهشی به منظور شناسایی این شایستگی ها انجام نشده است. این پژوهش به شناسایی و مقایسه برنامه درسی چهار کشور می پردازد تا با شناسایی شایستگی هایی موجود در برنامه درسی آنان، بخشی از پشتوانه لازم برای سیاستگذاران برنامه درسی فراهم شود. پژوهش با استفاده از رویکرد کیفی و به روش مطالعه چندموردی انجام شد. برنامه های درسی مکتوب کشورهای نیوزلند، هنگ کنگ، ایرلند شمالی و فنلاند مطالعه و گزاره های مرتبط با شایستگی های مشترک استخراج و به صورت توصیفی ارائه شدند. یافته ها نشان داد در این برنامه های درسی، پنج شایستگی تفکر، برقراری ارتباط با دیگران، خودمدیریتی، کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات و همکاری به عنوان شایستگی مشترک در نظر گرفته شده اند. در تمام این برنامه ها به تفکر انتقادی و خلاق، توجه شده است. خودمدیریتی در تمام این کشورها دربرگیرنده تدوین اهداف شخصی و برنامه ریزی برای تحقق آن بود.

مقاله حاضر با هدف بررسی اثربخشی رویکرد داستان خوانی مشارکتی بر بهبود مهارت های سوادآموزی در کودکان پیش دبستانی در معرض خطر انجام شد. طرح پژوهش، شبه آزمایشی با طرح دو گروهی با پیش آزمون، پس آزمون و پیگیری بود. از بین کودکان دو مرکز پیش دبستانی، طی غربالگری چند مرحله ای به ترتیب شناسایی معلم، اجرای خرده آزمون تقلید جمله و آزمون رشد زبان، 30 نفر از کودکانی که نمره رشد زبان آنها یک تا دو انحراف معیار زیر میانگین (70-85) بود، انتخاب و به طور تصادفی در دو گروه آزمایشی و گواه جایگزین شدند. مداخله برای گروه آزمایشی در 4 گروه کوچک، در برگیرنده 30 جلسه 45 دقیقه ای و سه جلسه در هفته بود. ابزار جمع آوری داده ها آزمون آمادگی خواندن با قابلیت اعتماد بازآزمایی 87/0 و آلفای کرونباخ 85/0 و آزمون آگاهی واج شناختی با قابلیت اعتماد بازآزمایی 90/0 و آلفای کرونباخ 98/0 بود. نتایج تحلیل واریانس چندمتغیره با اندازه گیری های مکرر نشان داد در گروه آزمایشی مهارت های آمادگی خواندن و آگاهی واج شناختی نسبت به گروه گواه در پس آزمون و پیگیری افزایش معنادار داشته است. همچنین در خرده آزمون سرعت نامیدن تغییر معناداری مشاهده نشد. 

هدف پژوهش حاضر، ارائه مدل ساختاری تأثیر ادراک دانش آموزان از محیط کلاس و ادراک از ارزیابی بر نگرش دانش آموزان به درس ریاضی با میانجیگری خودکارآمدی در مدارس متوسطه سطح دوم شهرستان نور می باشد. روش پژوهش توصیفی از نوع معادلات ساختاری می باشد. با استفاده از شیوه نمونه گیری خوشه ای 281 نفر به عنوان نمونه انتخاب شده اند. برای تحلیل اطّلاعات از ضرایب همبستگی پیرسون و مدل سازی معادلات ساختاری استفاده شد. نتایج نشان داد که بین ادراک از محیط کلاس، ادرک از ارزیابی و خودکارآمدی با نگرش به ریاضی رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. نتایج معادلات ساختاری نشان داد که ضریب تاثیر ادراک از محیط کلاس بر نگرش در مدل معنادار نبوده اما ضریب تاثیر ادراک از ارزیابی روی نگرش مثبت و معنادار بود. هم چنین نتایج نشان داد که خودکارآمدی بین ادراک از ارزیابی و نگرش به ریاضی نقش میانجی داشته اما بین ادراک از محیط کلاس و نگرش نقش میانجی نداشته است.

با ظهور فناوری های جدید، آموزش معکوس اهمیت قابل توجهی پیداکرده است. این مقاله با هدف بررسی میزان تأثیر آموزش معکوس بر درگیری تحصیلی دانش آموزان در درس انسان و محیط زیست در سال تحصیلی 99-98 انجام شد. این مطالعه به صورت نیمه آزمایشی انجام شد. جامعه آماری شامل دانش آموزان دختر دوره دوم متوسطه ناحیه 2 شهر ری بود که 60 نفر از دانش آموزان پایه یازدهم یک مدرسه در دسترس، به روش نمونه گیری تصادفی ساده در دو کلاس 30 نفری در دو گروه «آزمایش» و «کنترل» جایگزین گردیدند. برای گردآوری داده ها از پرسشنامه استاندارد درگیری تحصیلی شوفلی و بکر (2006) به عنوان پیش آزمون و پس آزمون برای هر دو گروه استفاده گردید. برای تجزیه وتحلیل، از تحلیل کواریانس با نرم افزار Spss24 استفاده شد. یافته ها نشان داد که آموزش معکوس 25% از درگیری تحصیلی دانش آموزان را در درس انسان و محیط زیست را تحت تأثیر قرار می دهد. لذا پیشنهاد می گردد که معلمان این درس می توانند با بهره گیری از آموزش های نوین از جمله تدریس معکوس، پسماندها را مدیریت نمایند.