روانشناسی تحولی روانشناسان ایرانی

به منظور بررسی عملی بودن، اعتبار، روایی و هنجار یابی مقیاس 46 مادّه ای رفتار زودانگیخته (وایت ساید و لینام، 2001)، 560 نفر (281 دختر و 279 پسر) از دانش آموزان مقطع متوسطة شهر تهران به شیوة نمونه برداری تصادفی چندمرحله ای انتخاب شدند. نتایج نشان دادند با حذف دو مادّه، به دلیل همبستگی منفی و ضعیف با کل مقیاس و بار عاملی کم، ضریب اعتبار مقیاس از طریق فرمول کلی آلفای کرونباخ، 77/0 است. تحلیل مؤلفه های اصلی با چرخش واریماکس به استخراج چهار عامل: فقدان تفکر پیشین، هیجان خواهی، فوریت و فقدان پشتکار منجر شد که 9/33 درصد واریانس را تبیین کردند. همبستگی مقیاس هیجان خواهی زاکرمن (زاکرمن و دیگران، 1978) با عامل هیجان خواهی مقیاس، معنادار بود (45/0=r) امّا با سایر عامل ها معنادار نبود.

پژوهش حاضر با هدف شناسایی مؤلفه های مفهومی احساس تنهایی در دانشجویان ایرانی بر پایة پژوهش کیفی و تحلیل محتوا شکل گرفت. اطلاعات محتوایی احساس تنهایی در سه گام جمع آوری شدند: نخست، پیشینة پژوهشی احساس تنهایی و ابزارهای اندازه گیری آن به طور جامع مرور شد. سپس با 10 مشاور (چهار زن و شش مرد) و 10 دانشجو (شش زن و چهار مرد) مصاحبه و نظرات آنها دربارة احساس تنهایی ضبط شد. سرانجام 135 دانشجو (94 زن و 41 مرد) یک پرسشنامة باز پاسخ احساس تنهایی را تکمیل کردند. تحلیل محتوای پیشینة پژوهشی بیانگر هفت مؤلفة احساس تنهایی، یعنی مؤلفه های هیجانی، اجتماعی، خانوادگی، احساساتی، دوستان، گرو ه های بزرگ تر (پیوندجویی گروهی) و هستی گرایی بودند. از تحلیل محتوای مصاحبه با مشاوران، پنج مؤلفة هیجانی/ فردی، ارتباطی/ اجتماعی، ارتباطی/ خانوادگی، هستی گرا و مذهبی/ معنوی، از مصاحبه با دانشجویان، چهار مؤلفة هیجانی/ فردی، ارتباطی، احساساتی و مذهبی/ معنوی و از پرسشنامة باز- پاسخ سه مؤلفة هیجانی/ فردی، ارتباطی ( ارتباط با دیگران، خانواده، دوستان، گروه های بزرگ تر) و مذهبی/ معنوی شناسایی شدند. یافتة منحصر به فرد این مطالعه، تنهایی مذهبی/ معنوی بود که در اندازه گیری احساس تنهایی در نمونه های ایرانی باید در نظر گرفته شود. بر اساس این یافته ها می توان یک ابزار اندازه گیری احساس تنهایی مبتنی بر فرهنگ ایرانی را تهیه و گسترش داد.

این پژوهش با هدف تعیین نقش واسطه گر حرمت خود و خودپنداشت در رابطة بین سبک های والدگری و پیشرفت تحصیلی بر پایة یک مدل علّی در نمونه ای متشکل از 304 دانش آموز (152 دختر و 152 پسر) پایة چهارم دبستان شهر تهران و والدین آنها اجرا شد. دانش آموزان به دو مقیاس خودپنداشت کودکان (پیرز، 1986) و مقیاس حرمت خود پوپ (پوپ و مک هیل، 1988) و والدین آنها به مقیاس سبک های والدگری (بامریند، 1973) پاسخ دادند. نتایج تحلیل مسیر نشان دادند: 1) آثار مستقیم هر سه سبک سهل گیرانه، مستبدانه و مقتدرانه بر پیشرفت تحصیلی معنادار هستند، 2) اثر مستقیم حرمت خود بر پیشرفت تحصیلی معنادار است امّا اثر مستقیم خودپنداشت معنادار نیست و 3) حرمت خود فقط واسطة سبک والدگری سهل گیرانه با پیشرفت تحصیلی است. نتایج بر اساس تفاوت در ساختار مفهومی و کنشی حرمت خود و خودپنداشت و نقش والدین در شکل گیری آنها مورد بحث قرار گرفت.

برای بررسی تحول الگوی عادات شمارش با انگشتان در کودکان خردسال با تأکید بر نقش سواد و دست برتری، 200 نفر از کودکان پیش دبستانی و دبستانی شهر تهران به روش نمونه برداری خوشه ای انتخاب شدند و پرسشنامة دست برتری چاپمن و چاپمن (1987) و پرسشنامة شمارش با انگشتان (کورن، 1993 ) در مورد آنها اجرا شد. نتایج آزمون خی دو نشان دادند که بین دو گروه پیش دبستانی (فاقد سواد) و دبستانی (باسواد) و دو گروه راست برتر و چپ برتر در الگوی عادات شمارش با انگشتان تفاوت معنادار وجود دارد، امّا بین دو گروه پسر و دختر در الگوی عادات شمارش با انگشتان تفاوت معنادار یافت نشد. اکثر کودکان پیش دبستانی با دست راست (5/23%) و دست چپ (18%) و بیشترکودکان دبستانی با دست راست و همچنین، کودکان راست برتر اغلب با دست راست و کودکان چپ برتر اغلب با دست چپ شمارش از یک تا 10 را شروع کردند.

هدف پژوهش حاضر، شناخت میزان اثربخشی آموزش همدلی (وزیری و لطفی کاشانی،1390) در کاهش رفتارهای پرخاشگرانه بود. 48 دانش آموز از دو دبیرستان پسرانة منطقة یک شهر تهران (هر مدرسه 24 نفر) بر اساس نمونه برداری داوطلبانه انتخاب و به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش و گواه قرار داده شدند. 12 جلسة دو ساعتی آموزش همدلی برای گروه آزمایشی اجرا شد. میزان رفتارهای پرخاشگرانه هر یک از افراد دو گروه قبل و پس از آموزش با مقیاس ارزیابی رفتارهای پرخاشگرانه (وزیری و لطفی کاشانی، 1390) اندازه گیری شد. نتایج تحلیل کوواریانس نشان دادند آموزش مهارت همدلی توانسته است رفتارهای پرخاشگرانه را کاهش دهد. همچنین یافته های این پژوهش نشان می دهند آموزش مهارت همدلی در مدارس، به ویژه در سنین نوجوانی، با فراهم کردن توانایی درک دیگران می تواند به کاهش رفتارهای پرخاشگرانه منجر شود.

به منظور بررسی نقش سبک های دلبستگی، راهبرد های مقابله ای و سلامت روانی در اعتیاد به اینترنت، 400 دانشجو (200 زن، 200 مرد) به روش نمونه برداری خوشه ای انتخاب شدند. شرکت کنندگان به پرسشنامة دلبستگی بزرگسال (بشارت، 1384)، پرسشنامة راهبردهای مقابله ای (اندلر و پارکر، 1990)، پرسشنامة سلامت عمومی (گلدبرگ، 1972) و آزمون اعتیاد به اینترنت (یانگ، 1998) پاسخ دادند. نتایج نشان دادند: 1) اعتیاد به اینترنت با راهبرد های مقابله ای مسئله محور رابطة منفی و با راهبردهای مقابله ای هیجان محور و اجتنابی رابطة مثبت دارد، 2) رابطة اعتیاد به اینترنت با سبک دلبستگی ایمن منفی و با سبک دلبستگی ناایمن، دوسوگرا و اجتنابی مثبت معنادار است، 3) بین اعتیاد به اینترنت و نمرة سلامت روانی پایین رابطة معنادار وجود دارد، و 4) سبک های دلبستگی، راهبردهای مقابله ای و سلامت روانی، اعتیاد به اینترنت را پیش بینی می کنند.

به منظور بررسی رابطة سبک های یادگیری با پیشرفت تحصیلی، جنس و رشتة تحصیلی در دانش آموزان دبیرستانی شهر اقلید، 500 دانش آموز (263 زن، 237 مرد) با روش نمونه برداری خوشه ای انتخاب شدند. شرکت کنندگان به سیاهة سبک های یادگیری کلب (کلب، 1971) پاسخ دادند. برای تحلیل داده ها از آزمون مجذور کای بهره گرفته شد. یافته ها نشان دادند: 1) شرکت کنندگان واجد سبک یادگیری واگرا و جذب کننده، عملکرد تحصیلی بهتری نسبت به شرکت کنندگان دارای سبک های همگرا و انطباقی دارند، 2) پسران بیشتر از سبک یادگیری واگرا سود می جویند، در حالی که سبک یادگیری غالب دختران، جذب کننده است، و 3) بین سبک های یادگیری و رشتة تحصیلی رابطة معناداری وجود ندارد

برای شناخت رابطة پیوندهای والدینی و سلامت روانی 330 دانشجوی دانشگاه شهید بهشتی (233 زن ، 97 مرد) انتخاب شدند. برای سنجش رابطة والد -کودک، سیاهة پیوندهای والدینی (پارکر، 1979) و برای بررسی سلامت روانی، پرسشنامة سلامت عمومی (گلدبرگ و هیلر، 1979) به کار برده شدند. نتایج نشان دادند مراقبت والدینی با سلامت روانی همبستگی منفی و فزون حمایتگری والدینی با سلامت روانی رابطة مثبت دارد. زنان سلامت روانی بهتر و مراقبت والدینی بیشتری را گزارش کردند. جنس به صورت مستقیم و غیرمستقیم (با واسطة مراقبت والدینی) سلامت روانی را پیش بینی کرد.