در تاریخ اسلام و ایران نهاد حسبه دارای کارکردهای مختلف و از جایگاه مناسبی برخوردار بوده است. ماهیت نظارتی این نهاد بر رعایت قوانین مذهبی و عرفی در جامعه اسلامی باعث گردید که محتسب نزدیک ترین متصدی به حاکمیت و واسطه مردم و حکومت باشد. 771 ق) با وجود حکومت های متقارن محلی، - عصر فترت بین دوره ایلخانان و تیموریان ( 736 می تواند زمینه ای مناسب جهت آشنایی و پرداختن به جایگاه نهاد حسبه باشد. حاصل اشاره های منابع محلی دوره فترت، به دست دادن نمایی مشابه دوران گذشته است؛ چرا که با وجود تأکید برخی حکام و تلاش محتسبان، باز هم جامعه راهی متفاوت و تقریباً دور از آرمان های امور حسبی را در پیش گرفت که نتیجه آن بی ثمر ماندن و ناکارآمدی نهاد حسبه بود. چنانکه در منابع ادبی و اجتماعی این عصر، مقام محتسب آینه تمام نمایی از تزویر و ریا و همچین تظاهر به دین است. ناهمگونی وظایف و اختیارات و در نها یت عدم استقلال و اقتدار محتسب از بارزترین مشخصه های حکومت های محلی عصر فترت است که این مسئله باعث شده نتوان جایگاه باثباتی را برای نهاد حسبه متصور شد. این پژوهش درصدد است با روش توصیفی - تحلیلی و بر مبنای مطالعات کتابخان های به بررسی موضوع بپردازد.
عهدنامه و سوگندنامه گونه ای از منشات رسمی باقی مانده از قرن پنجم و ششم هجری قمری است. با بررسی منشات و متون تاریخی این عهد می توان عهدنامه ها را به دو دسته اصلی تقسیم کرد: اول عهدنامه هایی که خلفا، سلاطین و افراد بلندمرتبه برای تضمین امنیت به حاکمین و تابعین و افراد زیردست اعطا می کردند. این دسته از عهدنامه ها بیشتر به امان نامه شباهت داشته و به منظور تضمین امنیت فرد تابع صادر می شده است. دسته ی دوم از عهدنامه ها، اسنادی بوده که حکام و امرا و افراد زیر دست برای تضمین وفاداری و عمل به تعهدات،به فرد بالادست می دادند. تعدادی از این دسته عهدنامه ها در مجموعه منشات قرن پنجم و ششم هجری قمری باقیمانده و به دست ما رسیده است. از آنجا که در برخی از موارد عهدنامه های یاد شده را دیوانیان در دستگاه قدرت بالادست نوشته ، برای تائید به نزد حاکم دست نشانده می فرستادند، این گونه از عهدنامه ها در تبیین و شناخت روابط سلاطین و حکام تابعه اهمیت خاصی می یابد. چرا که توقعات و انتظارات حکومت مرکزی را از حکام و امرای تابع ،از دیدگاهی متفاوت به رشته تحریر می کشد. این عهدنامه ها همراه با مشابهت های ساختاری که دارند در پژوهش های تاریخی می تواند مورد استفاده قرار گیرد.