درخت حوزه‌های تخصصی

پیش فرض های فلسفی و دیدگاه های کلان هر نظریه پرداز از عناصر اساسی و انکارناپذیر نظریه های علمی وی می باشند. نظریات مطرح در حیطه تعلیم و تربیت نیز از این امر مستثنی نبوده و پیش فرض های فلسفی و متافیزیکی، نقطة اتکاء این نظریات به شمار می روند. به سخن دیگر می توان گفت مبانی فلسفی جایگاه رویش نظریه ها در تعلیم و تربیت می باشند. در این مقاله سعی شده تا با بررسی بخش هایی از آرای فلسفی صدرالمتالهین، دلالت های تربیتی آنها مورد بحث قرار گیرد.

اسلام به عنوان یک مکتب دارای نظام تربیتی خاص خود است. این نظام تمایزات اساسی با سایر نظام های تربیتی دارد. در حال حاضر، پژوهش در باب ریشه های این تمایزات با توجه به قلمروهای حیات آدمی ضرورتی آشکار است. تبیین عناصر تعلیم و تربیت شامل: هدف، برنامه، روش، ارزشیابی و... مستلزم نظریه پردازی در خصوص قلمروهای حیات آدمی از یک سو، و استخراج پیامدها و دلالت های تربیتی آنها از سوی دیگر است. هدف به عنوان اساسی ترین عنصر در تربیت اسلامی به تبیینی نو نیازمند است. مقالة حاضر به تبیینی از اهداف تربیت اسلامی بر مبنای قلمروهای حیات آدمی پرداخته، و نتایج پژوهش بیانگر آن است که تدوین و انتخاب هدف های تربیتی مستلزم نظریه و تفسیری از حیات آدمی درقلمروهای مختلف آن و درنظر آوردن آنها به صورت یک کلّ با ثبات متعادل است.

برای یک متخصص آموزش، زبان، قلب آموزش و پرورش است؛ زیرا آموزش و پرورش چیزی جز فرایند کاربرد مؤثر زبان نیست. زبان در بسترها و بافت های گوناگون تکوین و تکامل می یابد و به همین دلیل، هر زبانی حامل معانی و جهان بینی های متفاوتی است. بنابراین، لازم است برای فهم پذیری زبان، اقدامات خاصی صورت گیرد. انجام این اقدامات، در حوزه های خاص تری چون «زبان دینی»، بسیار عملیاتی به نظر می آید. در مقاله حاضر، «چشم اندازهای خاص به زبان» به صورت مختصر معرفی می شود و جایگاه «زبان دینی» و «تعلیمات دینی» نیز مورد بررسی قرار می گیرد. در پایان نیز هرمنوتیک تعلیمات دینی، با نظر به سه الگوی «پدیدار شناختی»، «معنوی» و «واقع گرایی انتقادی» مورد بحث قرار گرفته و نمونه های عملی کاربرد الگوها در کلاس درس معرفی می شود.

مقاله حاضر به معرفی و مقایسه دیدگاه کانت و خواجه نصیرالدین طوسی در خصوص تربیت اخلاقی می پردازد. هدف از نگارش آن بررسی تطبیقی نظرگاه کانت به عنوان فیلسوف معرف جهان غرب و خواجه نصیرالدین طوسی به عنوان یک متفکر اسلامی است تا از رهگذر آن بتوان راهبردها و راهکارهای عملی در تربیت اخلاقی را استنباط کرد. در این مقاله به ترتیب به معرفی و مقایسه نظرات این دو درباره ماهیت اخلاق، هدف های تربیت اخلاقی و روش های اساسی تربیت اخلاقی با استناد به آثار و نوشته های اصلی آنها اشاره شده و در پایان نیز نتیجه گیری کلی بیان می گردد.

اخلاق پژوهان که در حوزه‏ى بحث‏هاى اخلاقى، فلسفه اخلاق، رفتارشناسى انسان و ریشه‏هاى آن ژرف‏اندیشى نموده‏اند، از مقوله‏اى به عنوان «خود» با گونه‏هایى چون «خودشناسى»، «خودیابى»، «خود عزتمند» و یا «خود زیانى و خودفراموشى» سخن گفته‏اند. در میان این اخلاق پژوهان، باید از دانشورى یاد کرد که در حوزه اندیشه و معارف اسلامى، نگرشى همه سویه و فراگیر داشته و به اخلاق و مسأله خودى در آن، هماره، به عنوان بخش مهم و بنیادى از آموزه‏هاى دینى نگریسته و در پى آن بوده که ریشه‏هاى آنها را با شیوه‏هاى نوین و منطقى و کاربردى، استوار سازد. او کسى نیست جز علاقه شهید، مرتضى مطهرى «رحمه‏ا... علیه». آن استاد فرزانه، مسأله خودى در اخلاق را پایه اخلاق دانسته و از آن با عنوان «اخلاق مکرمتى» یاد مى‏کند. در این مقاله سعى نگارنده بر این است که مفهوم و گونه‏هاى خودى، مبارزه با خود و نمودارهاى از خود بیگانگى را در عرصه اخلاق انسانى از دیدگاه شهید مطهرى مورد بحث وبررسى قرار دهد.

چکیده خودگرایی اخلاقی یکی از نظریه‌های اخلاقی در حوزه اخلاق هنجاری است. در این مقاله با اشاره به اقسام و تقریرهای خودگرایی اخلاقی و ارتباط آن با خودگرایی روان‌شناختی به طرح، تحقیق و بررسی ساختار ومؤلفه‌های این نظریه پرداخته شده و ادله موافقان و مخالفان این نظریه مورد نقد و تحلیل قرار گرفته است.

اخلاق مبتنی بر تکلیف کانت، اخلاقی است که بر پایه اصالت عقل استوار است. اخلاق رواقیون، مالبرانش، لایب نیتس و شوپنهاور و بسیاری دیگر ناشی از دستگاه مابعدالطبیعه (متافیزیکی) آنهاست. آنان اخلاق را از دین استنتاج می کردند. اما کانت به خود می بالد که اخلاقی را بنا نهاده که از دین و متافیزیک مستقل است. در فلسفه کانت، به عکس سایر دستگاه های فلسفی، متافیزیک و دین بر پایه اخلاق قرار گرفته است، ولی در سایر دستگاه های فلسفی، اخلاق بر پایه دین و متافیزیک قرار دارد. نوشتار حاضر بر آن است که رابطه دین و اخلاق را از دیدگاه کانت ـ یکی از بزرگ ترین متفکّران مغرب زمین ـ تبیین کند.

یکی از جریانات مدعی دفاع از حقوق زنان، رویکرد فمینیستی است، که برخی سابقة آن را به قرن 17 میلادی بازمی گردانند. این رویکرد در قلمروهای مختلف از جمله در تعلیم و تربیت به اظهار نظر پرداخته است. این مقاله، نظریة تربیتی فمینیسم را در زمینة دیدگاههای نظری، اهداف، برنامه و روشهای تربیتی تبیین و در ادامه آن را با اتکا به متون اسلامی در قلمروهای پیش گفته نقد و بررسی کرده است.

یکى از ویژگى‏هاى حکمت متعالیه ملاصدرا اعتماد بر منطق عقل و استفاده از دستاوردهاى شهودى عقلانى متکلمان و عارفان است، به همین سبب سلسله مباحث عمیقى در قضایاى اخلاقى و فلسفه‏ى اخلاق از جانب متکلمان اسلامى پیرامون قضایاى منطقى درگرفته است که اصلى‏ترین آنها در ارتباط با حسن و قبح عقلى یا شرعى است. شخصیت‏هاى اندیشمندى نظیر خواجه نصیرالدین طوسى، ملاعلى قوشجى، عبدالرزاق لاهیجى و علامه حلى و ده‏ها متفکّر دیگر در جریان بوده‏اند که در ارتباط با این قضیه داد سخن داده‏اند. همچنین ملاصدرا در حکمت متعالیه بزرگ‏ترین نظریه‏پرداز حکیم قرن یازدهم سعى کرده است آن دسته از قضایاى منطقى را که به نظر برخى متفکران پیشین موجب ابهام و تناقض در آنهاست حل نماید. او با بیان فرق میان حمل اولى ذاتى و حمل شایع صناعى به این ابهامات خاتمه داد و توانست حوزه‏ى بحث‏هاى چندى و چگونگى و چسانى را که از مقوله‏ى «استى‏ها» است از حوزه‏ى شناخت فلسفه که از مقوله‏ى «هستى‏ها» است بیرون نماید. ما در این مقاله ضمن بیان نظرات منطقى متکلمان در بحث‏هاى قضایاى اخلاقى، به تبیین نظر ملاصدرا پرداخته و بر این باوریم که صدر المتألهین با اشکال حمل قضایا به دو صورت ذاتى و شایع صناعى به بازسازى قضایاى اخلاقى در حوزه‏ى فلسفه‏ى اخلاق پرداخته است.