سید جواد قندیلی

ارائه الگوی نظری تربیت اسلامی، روشی است که در طی آن نظریه پردازان تربیت اسلامی به شیوه ای سامان مند در باب تعلیم و تربیت دینی نظریه پردازی نموده اند. درواقع سامان مندی، حدّ ممیزة آن از سایر رویکردها و دیدگاه ها در خصوص تربیت اسلامی است. در این نگاه نظام تربیت اسلامی مجموعه ای از اجزا و روابط میان آنهاست که توسط ویژگی های معین به هم وابسته یا مرتبط می شوند. از این رو آنچه این پژوهش در پی آن است توصیف الگوهای نظری تربیت اسلامی است. بنابراین در پژوهش حاضر مسئله اصلی پژوهش، بررسی الگوهای نظری تربیت اسلامی ارائه شده توسط صاحب نظران است. به عبارت دقیق تر اینکه صاحب نظران تربیت اسلامی را به چه معنایی به کار برده اند؟ در ارائه الگوی تربیتی از چه منابعی بهره گرفته اند؟ در استفاده از منابع از چه روش هایی (توصیفی، توصیفی ‐ استنباطی و استنباطی) بهره گرفته اند؟ برای بررسی سؤالات بالا، پژوهشگران از روش تحلیل محتوا استفاده نموده ا ند. نتایج به دست آمده، پنج الگوی نظری در دیدگاه صاحب نظران تربیت اسلامی را نشا ن می دهد. رویکرد اول که بیشتر صاحب نظران تاریخی را دربر می گیرد مبتنی بر دیدگاه انسان شناسی است. رویکرد دوم، رویکرد نظام گرا به تربیت اسلامی است. رویکرد سوم، رویکرد مسئله محور، رویکرد چهارم، رویکرد تحلیل مفهومی و در پایان رویکرد پنجم، رویکرد تحلیل فلسفی است.

هدف مطالعه، بررسی وضعیت محتوای درسی سطح یک حوزه علمیه و ارایه ویژگیهای مطلوب آن بر اساس نظریه یادگیری شرح و بسط می باشد. پس از مطالعه مبانی نظری و مصاحبه اولیه با تعدادی از استادان حوزوی، ویژگی های مربوط به محتوای درسی حوزه شناسایی گردیده است. به منظور گردآوری داده های مورد نیاز، از پرسشنامه محقق ساخته که حاوی گویه های مربوط به محتوا در وضع موجود و مطلوب می باشد، استفاده شده است. بر اساس یافته های این تحقیق بارزترین مشخصه های مربوط به وضع موجود محتوای درسی سطح یک عبارتند از: تقسیم محتوای رشته های علمی حوزوی در قالب مقاطع تحصیلی، عدم انسجام منطقی، عدم تناسب با شرایط اجتماعی و زمان، عدم تناسب حجم محتوا با زمان های پیش بینی شده اجرایی، فقدان نظریه های جدید علوم حوزوی. نتیجه پژوهش نشان داد که محتوای درسی سطح یک در وضع مطلوب حاوی ویژگی های زیر می باشد: 1- محتوای درسی این سطح، شامل کلی ترین، جامع ترین مفاهیم، مسایل و مضامین بوده و امکان و انگیزه مشارکت طلاب در پیش بینی و تعیین بخشهای بعدی را فراهم نماید. 2- از طریق محتوای دروس، امکان آشنایی طلاب با رشته های علوم حوزوی و سایر رشته های مورد نیاز، فراهم گردد.

هدف این مقاله بررسی روشهای آموزش توحید افعالی در قرآن است. توحید افعالی یکی از مراتب توحید است و مصادیق متعددی دارد که مهم ترین آنها توحید در خالقیت، توحید در ربوبیت و توحید در مالکیت است. این تحقیق که با استفاده از قواعد تفسیر انجام شده، نشان می دهد که برای آموزش مصادیق اصلی توحید افعالی در قرآن از روش های: مفروض گرفتن، القای مستقیم، توجه دادن به فطری بودن توحید افعالی، برانگیختن تفکر، استدلال، برانگیختن عواطف و احساسات، و ارائة نمونه های عینی و نقل سرگذشت های واقعی استفاده شده است.

توحید در ربوبیت یکی از مراتب توحید است که در آیات فراوانی از قرآن کریم، به مخاطبان آموزش داده شده است. در آموزش توحید در ربوبیت در قرآن، روش های متعددی به کار رفته است که مهم ترین آن ها روش «استدلال» است؛ که از آن میان نیز، استدلال به خالقیت خداوند کاربرد فراوانی دارد؛ زیرا مخاطبان اولیة قرآن یعنی مشرکان و بت پرستان، خالقیت خداوند را باور داشتند و شرک آن ها عمدتاً در ربوبیت و تدبیر امور عالم بود. این مقاله با استفاده از قواعد تفسیر انجام شده و هدف آن کشف، بررسی و تبیین انواع استدلال به خالقیت خداوند برای آموزش توحید ربوبی در قرآن از دیدگاه علامه طباطبایی است. نتایج تحقیق نشان می دهد که از دیدگاه علامه، این استدلال دارای انواع سه گانة استدلال به این همانی ربوبیت و خالقیت، استدلال به تلازم ربوبیت و خالقیت، و استدلال به خلقت ممزوج با تدبیر است.

هدف پژوهش، مفهوم یابی تعارض و بررسی سطوح و شیوه های مدیریت تعارض در آثار مدیریتی مبتنی بر دیدگاه اسلام می باشد. برای دستیابی به این هدف، از روش تحلیل محتوا استفاده شد. جامعه آماری این پژوهش را 19 کتاب و مقاله تشکیل دادند که پژوهشگران مسلمان پس از انقلاب اسلامی ایران درباره ی مدیریت، روابط انسانی و رفتار سازمانی، طبق دیدگاه اسلام، در داخل و خارج از کشور نوشته اند، و در دسترس پژوهشگر قرار داشتند. طبق یافته های حاصل از این پژوهش، در آثار مدیریتی مبتنی بر دیدگاه اسلام، دامنه تعارض، در برگیرنده طیف وسیعی از مفاهیم شامل سه مقوله تعارض در پندار، تعارض در گفتار و تعارض در کردار می باشد. همچنین، سطوح تعارض را با توجه به افراد درگیر می توان در چهار سطح میان فردی، درون گروهی، میان گروهی و میان فرهنگی تقسیم کرد. مدیریت تعارض نیز در این آثار شامل سه شیوه کلی پیش گیری از تعارض، حل و درمان تعارض و استقبال از تعارض سازنده می باشد.

هدف از این مطالعه، بررسی وضعیت سازمان دهی محتوای درسی سطح یک حوزة علمیه و ارائة ویژگی های مطلوب آن بر اساس رویکرد تلفیقی مضمون محور بوده است. در این راستا، پس از مطالعة مبانی نظری و مصاحبة اولیه با تعدادی از استادان حوزوی، ویژگی های مربوط به سازمان دهی محتوای درسی حوزه شناسایی گردید. بر اساس این مجموعه مطالعات، پرسشنامه ای که حاوی گویه های مربوط به سازمان دهی محتوا در وضع موجود و مطلوب می باشند، طراحی گردید. پس از آن، تعداد 115 نفر (حدود نیمی از جامعة مورد مطالعه) از استادان و طلاب پایة ششم سطح یک حوزه، در مورد این ویژگی ها قضاوت نمودند. بر اساس یافته های این پژوهش، بارزترین مشخصه های سازمان دهی محتوای درسی جاری عبارتند از: تنظیم محتوا با عنوآن های مستقل درسی، رعایت تقدم و تأخر عناوین و محتوای دروس تعیین شده در مرکز برنامه ریزی توسط اساتید و طلاب، انبعاث نظم موجود در محتوای دروس صرفاً از ساختار رشته های علمی مربوطه. موارد یاد شده ویژگی های الگوی دانش محوری می باشند. از طرفی انتظار می رود سازمان دهی محتوا در شرایط مطلوب دارای این ویژگی ها باشند: مطالعات و مباحثات طلاب حول مسایل و مضامین مربوط به واقعیات زندگی تنظیم شوند؛ رشته های مختلف (ادبیات، فقه، اصول و...) در جهت حل مسایل و موضوعات واقعی، با یکدیگر مرتبط و هماهنگ شوند؛ مضامین و موضوعات جامع و کلی، مقدم بر موارد جزیی باشند؛ و ارتباط محتوای دروس، به گونه ای باشد که طلاب قادر شوند تجربیات و یادگیری های گذشته شان را با یادگیری های حال و آینده مربوط سازند.

این پژوهش با الهام از فرمایشات رهبر معظم انقلاب اسلامی، حضرت آیت الله خامنه ای، به بررسی رویکرد گفتمان سازانه (که متوجه به مبانی نظری بومی و نشأت گرفته از آموزه های اسلامی می باشد) در کتب درسی و در باب موضوع ولایت فقیه پرداخته است. روش انجام این پژوهش تحلیل گفتمان است که یکی از انواع تحلیل محتوای کیفی است. یافته های پژوهش نشان دادند که کتب درسی در انتقال موضوع ولایت فقیه، از رویکرد اخبارگونه و تاریخی پیروی می کنند و رویکرد گفتمان سازانه مورد غفلت واقع شده است. از مهم ترین نشانه های اخبارگونگی متن می توان به سازماندهی محتوای درسی بر اساس رخدادهای زمانی، تقسیم بندی موضوعی و ترتیب منطقی و غفلت از توجه به روابط ذاتی معارف اشاره نمود. علاوه بر این، استفاده از شیوه بیان مستقیم، عدم توجه به مخاطب و شبهات ذهنی او، سطحی نگری، تمرکز بر حافظه پروری و بی توجهی به عمق مطالب، و غفلت از ابعاد معنوی و عاطفی مخاطبان، از دیگر ویژگی های متن کتابهای درسی در انتقال نظریه ولایت فقیه بودند. این پژوهش در نهایت استفاده از رویکرد گفتمان سازانه را در طراحی و تدوین کتب درسی پیشنهاد می کند.

نظام آموزش و پرورش نهادی مهم و اثرگذار است. یکی از عملکردهای این نظام در کشور که بیانگر اهداف آن است، فعالیت در زمینه پیشرفت تعلیم و تربیت دینی است. سرمایه گذاری در این زمینه فعالیتی بسیار اساسی و بنیادی است که ارتقای جامعه در همه ی ابعاد بستگی به آن دارد. از طرفی یکی از ابعاد موضوعی رشته برنامه درسی که موضوعی بسیار مهمی است عناصر و مولفه های برنامه درسی است که شامل اهداف، محتوا، روش های یاددهی-یادگیری و...است. این پژوهش به دنبال پاسخگویی به سؤالاتی ازجمله این است که اهداف، محتوا، روش های یاددهی-یادگیری و ... در برنامه درسی مبتنی بر رویکرد فطرت گرای توحیدی چیست و برای دستیابی به این پژوهش ازروش استنتاج قیاسی (الگوی بازسازی شده فرانکنا)استفاده شده است.

مطالعه حاضر با هدف بررسی و تحلیل میزان توجه به آموزه های انقلاب اسلامی در محتوای کتب درسی دوره ابتدایی صورت گرفت. روش مطالعه، توصیفی و از نوع تحلیل محتوا و جامعه آماری شامل تمام کتب پایه اول تا ششم دوره ابتدایی بود که برای نمونه، کتاب های فارسی بخوانیم، هدیه های آسمان و مطالعات اجتماعی پایه های اول تا ششم به صورت هدفمند انتخاب شدند. سپس براساس نظرات شهید مطهری چهار مقوله عدالت اجتماعی، استقلال، آزادی و معنویت اسلامی به عنوان ارزش های بنیادین انقلاب اسلامی شناسایی و چک لیست محقق ساخته ای با نُه زیرمقوله و پنجاه مفهوم کلی طراحی شد. نتایج تحلیل محتوا نشان داد صرفاً در کتب فارسی پایه اول، هدیه های آسمان پایه پنجم و مطالعات اجتماعی پایه چهارم مقوله های شناسایی شده مورد توجه قرار گرفته است. به علاوه، از 170 مفهوم شناسایی شده در این زمینه، بیشترین مفاهیم مربوط به مقوله معنویت اسلامی (95 مفهوم) و سپس مقوله استقلال (66 مفهوم) بود. در حالی که مفاهیم مرتبط با مقوله آزادی (4 مفهوم) و عدالت اجتماعی (5 مفهوم) اندک بود. با عنایت به یافته های حاصل، توجه به آموزه های انقلاب اسلامی در سازماندهی محتوای کتب درسی دوره ابتدایی به طراحان و مؤلفان این کتب توصیه می شود.

هدف این پژوهش، بررسی انتظارات دانش آموزان از ویژگی های مطلوب دبیران دین و زندگی و مقایسه آن با وضعیت موجود بود. این پژوهش، به لحاظ هدف، کاربردی و به لحاظ روش، پیمایشی است. جامعه آماری آن تمامی دانش آموزان دختر و پسر رشته تجربی و انسانی شهر سرخس بود، که با استفاده از روش نمونه گیری سهمیه ای، نمونه ای به حجم 280 نفر انتخاب و برای گردآوری داده ها از پرسش نامه محقق ساخته استفاده شد. برای احراز پایایی پرسش نامه نیز از آلفای کرونباخ استفاده شد که نتایج آن برای مقوله اعتقادات و اخلاق فردی 79/0، مقوله شخصی و روانی 89/0، مقوله اخلاق بین فردی 90/0، مقوله ویژگی های ظاهری 78/0 و مقوله شایستگی های حرفه ای 89/0 به دست آمد. برای تحلیل داده ها از روش های آمار توصیفی (میانگین و انحراف معیار) و آزمون های اندازه گیری مکرر و تی وابسته استفاده شد. نتایج مربوط به اندازه گیری مکرر نشان داد که از دیدگاه دانش آموزان بین ویژگی های مطلوب و موجود دبیران دین و زندگی از لحاظ اولویت تفاوت کاملاً معناداری وجود دارد (P

مطالعه حاضر با هدف بررسی چیستی گفتمان سازی آموزه های انقلاب اسلامی در برنامه های درسی آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ایران و ویژگی های آن صورت گرفته است. روش پژوهش کیفی از نوع تحلیلی است. جامعه تحلیلی کلیه پایگاه های اطلاعاتی مرتبط با موضوع تحقیق بوده که ابتدا شناسایی و سپس به صورت هدفمند و عمیق مطالعه و به طور مستمر مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. یافته های حاصله حاکی از این است که در این پژوهش ابتدا ماهیت و چیستی گفتمان سازی تبیین و ده ویژگی اساسی با تأکید بر ایدئولوژی، شناسایی دال های شناور نما و متناقض با ایدئولوژی، توجه به فطرت، دارا بودن وجهه اجتماعی، برنامه ریزی، هژمونی سازی، مطالبه گری، قابل دسترس سازی، گفتمان سازی به مثابه فناوری قدرت نرم و توجه به اقتضائات سیاسی-اجتماعی احصا گردید. علاوه بر این پیامدهای نظری حاصل از رویکرد گفتمان سازانه در برنامه های درسی از دو منظر کلان/اساسی و فنی/ویژه و همچنین پیامدهای عملیِ آن از حیث تأثیر رویکرد مذکور بر سه حوزه شناخت، نگرش و عملکرد فراگیران در مواجهه با آموزه های انقلاب اسلامی و افزایش قدرت نرم نظام جمهوری اسلامی ایران از طریق برنامه های درسی بررسی گردید.

مقاله حاضر با هدف طراحی الگوی مفهومی گفتمان سازی آموزه های انقلاب اسلامی در برنامه های درسی انجام شد. مقاله از نظر هدف، بنیادی و از حیث روش کیفی و در زمره پژوهش نظریه ای قرار دارد. بدین منظور، با تأسی به مراحل انجام پژوهش نظریه ای و با توجه به ویژگی های اساسی رویکرد گفتمان سازانه، الگوی مفهومی در دو بعد «فرایند» و «کارکرد» طراحی شد. این الگوی مفهومی، شش مرحله برون سازی، تبیین، اقناع، نهادینه سازی، رفتارسازی و فراگیرسازی را دربر می گرفت که شش کارکرد تکوین مفاهیم، صراحت بخشی، پذیرش، ملکه سازی، مطالبه گری و اشاعه گفتمان را به همراه داشت. بر اساس مدل مفهومی پژوهش، توجه به گفتمان سازی به علت همخوانی با نظام تعلیم و تربیت اسلامی، از حیث توجه به آموزه های انقلاب اسلامی در برنامه های درسی قابل تأمل است.

مطالعه حاضر با هدف ارزشیابی از برنامه درسی درس انقلاب اسلامی صورت گرفت. روش مطالعه توصیفی-پیمایشی و جامعه آماری شامل تمامی دانشجویان مقطع کارشناسی دانشگاه های پیام نور، آزاد اسلامی و علمی-کاربردی واحد بافق بودند که درس انقلاب اسلامی را انتخاب واحد نموده و در کلاس این درس حضور داشته اند (مجموعاً 151 نفر). تمامی دانشجویان مذکور به صورت سرشماری در پژوهش شرکت و پرسش نامه مربوطه را قبل از برگزاری جلسه امتحان پایان ترم تکمیل نمودند. به منظور ارزیابی دانشجویان از برنامه درسی انقلاب اسلامی، پرسش نامه محقق ساخته با 5 مؤلفه تدوین شد. روایی با استفاده از نظر متخصصان احراز و پایایی با ضریب آلفای کرونباخ برای مولفه ها و کل پرسش نامه بین 73/0 تا 88/0 محاسبه گردید. یافته ها نشان داد برنامه درسی انقلاب اسلامی از منظر دانشجویان در هیچ یک از مؤلفه های هدف، محتوای کتاب درسی، تدریس و فعالیت های یادگیری، منبع و شیوه ارزشیابی در حد مورد انتظاری قرار ندارد (05/0p>). به علاوه بین نظرات دانشجویان به تفکیک دانشگاه (231/0p=) و جنسیت (247/0p=) در خصوص برنامه درسی انقلاب اسلامی تفاوت معناداری وجود نداشت. با توجه به نقش غیرقابل انکار برنامه درسی انقلاب اسلامی به عنوان انتقال دهنده ارزش ها و آرمان های انقلاب و فراهم کننده زمینه ای در راستای آگاه سازی دانشجویان با مشکلات پیش روی نظام جمهوری اسلامی ایران، توسل جستن به رویکرد گفتمان سازانه به جهت گذر از وضع ناکام فعلی توصیه می گردد.

هدف: هدف این پژوهش، شناسایی موضوعات اساسی مورد نیاز سبک زندگی دانشجویی برای اثربخش تر شدن آنها، با توجه به دیدگاه صاحب نظران اسلامی بود. روش: روش پژوهش از نوع آمیخته اکتشافی متوالی بود. در بخش کیفی از روش تحلیلی- استنتاجی و در بخش کمّی از روش پیمایشِ پرسشنامه ای و انجام آزمونهای آماری استفاده شد. جامعه آماری اول، کلیه منابع مرتبط با سبک زندگی دانشجویی با توجه به دیدگاه صاحب نظران اسلامی و جامعه دوم، شامل تعدادی از اساتید حوزه علمیه مشهد و استادان معارفِ اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد در سال 93-1392 بود. در جامعه اول از آنجا که کلیه منابع و مدارک موجود استفاده شد، نمونه گیری صورت نپذیرفت و در جامعه دوم، از 52 نفر با استفاده روش نمونه گیری هدفمند(نمونه گیری گلوله برفی) استفاده شدند. یافته ها : ارائه چارچوب مفهومی سبک زندگی دانشجویی در پنج مؤلفه کلّی، که عبارتند از: فعالیتهای آموزشی، فعالیتهای اوقات فراغت، فعالیتهای عبادی، بهداشت و تغذیه و فعالیتهای سیاسی. نتیجه گیری: دوره دانشجویی به لحاظ قرار گرفتن در طیف وسیعی از مشکلات عاطفی، روانی، اجتماعی، اقتصادی و تحصیلی، دوره ای حساس و نیازمند آموزشهای خاص و دریافت اطلاعات مفید در جهت پیشگیری و حل مشکلات است؛ بنابراین، توجه به چارچوب مفهومیِ سبک زندگی دانشجویی برای کلیه دانشجویان پیشنهاد می شود.

هدف: هدف این پژوهش، نیازسنجی رئوس مطالب برنامه درسی دوره های تکمیلی علوم انسانی اسلامی برای فراهم آوردن زمینه بهبود و تقویت نظریه پردازی در اعضای هیئت علمی علوم انسانی بر اساس مبانی دینی بوده است. روش: این پژوهش از نیازسنجی با رویکرد کیفی و از ابزار مصاحبه و نمونه گیری گلوله برفی بهره مند شده است. داده ها به منظور شناسایی رویکرد آگاهان کلیدی به علوم انسانی و علوم انسانی اسلامی و تعیین رئوس مطالب پیشنهادی از سوی آنان بررسی و تحلیل شدند. یافته ها: رویکرد اغلب آگاهان کلیدی، غرب گزین بود. سرفصلهایی از سوی آنان برای فراهم آوردن زمینه نظریه پردازی عضو هیئت علمی پیشنهاد شد که کلیه سرفصلهای به دست آمده در چهار محور دین اسلام، علم و دین، علوم انسانی و نظریه و نظریه پردازی تقسیم شدند. نتیجه گیری: اتخاذ چنین سرفصلهایی در این دوره ها می تواند تحولات قابل توجهی را ایجاد کند و عضو هیئت علمی شجاعت و اعتماد به نفس ایده پردازی در علوم انسانی را به دست می آورد. با عنایت به بهبود و تقویت نظریه پردازیبر اساس آموزه های دینی و نایل شدن به علوم انسانی اسلامی، مهم ترین دستاورد، پایان دادن به انحصارگرایی غربیان در علوم انسانی است