وحید ریاحی

هدف: دراین تحقیق که از نوع کیفی است و از لحاظ روش، اقدام پژوهی می باشد، هدف اصلی برّرسی تأثیرات تسهیلات بانکی مسکن در توسعه روستایی است روش: در این تحقیق، در نواحی روستایی شهرستان اشنویه که دارای ۱۳۵۰ بهره مند وام است، از میان جامعه ای با ۲۰۸ بهره مند وام از چهار مرکز دهستان، ۲۸ بهره مند وام با استفاده از روش دلفی با نظر استادان راهنما و کارشناسان بنیاد مسکن انقلاب اسلامی شهرستان اشنویه به عنوان نمونه انتخاب شده و با استفاده از روش کیفی- توصیفی (پیمایشی) و تحلیل محتوا برای شناخت نحوه و میزان تأثیرات ابعاد اجتماعی، اقتصادی، کالبدی و زیست محیطی حاصل از تسهیلات بانکی مسکن و نقش آن در توسعه روستایی با پرسش نامه ای که به روش دلفی طرّاحی شده بود، مورد مصاحبه عمقی پاسخ گویان قرار گرفت. یافته ها: نتایج به دست آمده نشان می دهد که تسهیلات بانکی مسکن، به عنوان محرّک مالی توسعه روستایی با توجّه به وزن کمی در بخش های کالبدی (میزان برخورداری واحد مسکونی از فضا و بهداشت آن، میزان استحکام واحد مسکونی) با ۹۴. درصد، بیش ترین تأثیر را داشته و در مراتب بعدی در ابعاد زیست محیطی (میزان اثرگذاری واحد مسکونی در تخریب محیط زیست، میزان انطباق واحد مسکونی با محیط زیست، میزان اثرگذاری در صرفه جویی انرژی و استفاده از انرژی محیط) ۸۵. درصد، اجتماعی (اثرگذاری بر میزان تعاملات اجتماعی، اثرگذاری بر برخورداری از رفاه و آسایش، اثرگذاری بر وضعیت بهداشتی خانواده، اثرگذاری بر فرهنگ و رفتار و جایگاه اجتماعی شخص، میزان اثرگذاری در جمعیت و روند مهاجرت) با ۷۵. درصد، اقتصادی (میزان تغییر فضای معیشتی و مقاومت مصالح و هزینه آن، میزان تأثیرگذاری بر زمان ساخت و هزینه شخصی و استطاعت شخص، میزان تأثیرگذاری بر درآمد، میزان تأثیر مسکن بر بهروری تولید، تأثیرگذاری مسکن در اقتصاد خرد، میزان رضایتمندی از روند ساخت مسکن، میزان اثرگذاری واحد مسکونی در تخریب محیط زیست، میزان انطباق واحد مسکونی با محیط زیست، میزان اثرگذاری در صرفه جویی انرژی و استفاده از انرژی محیط) با ۵۰. درصد تأثیر داشته است.

پایداری دفاتر ICT روستایی، به معنای توانایی حفظ مزیت رقابتی یا توسعه عملکرد در بلندمدت و تداوم رضایت روستائیان در طول زمان است. بنابراین، هدف اصلی این پژوهش که با رویکرد کیفی و روش میدانی انجام شده است، شناسایی عوامل مؤثر بر پایداری و ارائه یک مدل هوش تجاری برای مدیریت پایدار دفاتر ICT روستایی است. منطقه مورد مطالعه در این پژوهش، استان اصفهان است و 388 دفتر ICT روستایی فعال در سطح استان وجود دارد که با استفاده از روش نمونه گیری طبقه ای، 50 دفتر به عنوان نمونه پژوهش انتخاب شد. برای به دست آوردن اطلاعات موردنیاز، از مصاحبه نیمه ساختاریافته استفاده شده است. برای تحلیل داده ها از روش تحلیل محتوا در دو مرحله استفاده شد و 7 شاخص عمده و 37 متغیر مختلف پایداری دفاتر ICT روستایی شناسایی شدند. شاخص های اصلی عبارتند از: 1. ویژگی های فردی کارگزاران دفاتر، 2. فاکتورهای اجتماعی، 3. فاکتورهای اقتصادی، 4. فاکتورهای تکنولوژیکی، 5. مکان دفاتر، 6. خدمات و 7. فاکتورهای سازمانی. بر اساس شاخص های استخراج شده، مدل هوش تجاری برای مدیریت پایدار دفاتر طراحی گردید. این مدل می تواند در کمک به دفاتر ICT روستایی برای اجرا و نظارت بر شیوه های پایدار، نقش حیاتی ایفا کند.

هدف پژوهش حاضر سنجش و ارزیابی شاخص های پایداری گردشگری در روستاهای هدف گردشگری شهرستان طالقان می باشد. در این راستا این پژوهش با روش توصیفی andndash;تحلیلی بر آن است با استفاده از روش های تحلیل تصمیم گیری چند معیاره فازی-تاپسیس FTOPSIS)) و تدوین پرسشنامه به تحلیل شاخص های پایداری گردشگری در نواحی مورد بررسی بپردازد. روستاهای مورد مطالعه شامل 11 روستا، (بزج، دیزان، فشندک، گلیرد، گوران، حسن جون، جوستان، کرکبود، سوهان، وشته، زیدشت)، در شهر طالقان می باشند. نمونه مورد بررسی به طور تصادفی در هر روستا 2 نفر شورا برای نظرسنجی و دستیابی به هدف تحقیق انتخاب شدند. نتایج پژوهش نشان می دهد که در بعد اقتصادی شاخص(میزان توزیع درآمد برای منطقه)، و در بعد اجتماعی شاخص (ارتقا رفاه اجتماعی برای اقلیت های قومی و مذهبی از طریق گردشگری)، و در بعد سیاسی شاخص (حمایت و پشتیبانی از فناوری هایی چون ITو ICTبرای ارتقا و توسعه گردشگریو گسترش اقدامات در جهت اتصال امکانات و زیرساخت های گردشگری منطقه با شبکه نوین فناوری جهانی)، و در بعد تکنولوژیکی شاخص (گسترش اقدامات در جهت اتصال امکانات و زیرساخت های گردشگری منطقه با شبکه نوین فناوری جهانی)، و در بعد اکولوژیکی نیز شاخص (ارتقای گردشگری در منطقه متقابلاً به حفاظت از محیط زیست و پاکی محیط) حائز کمترین وزن ها در وزن های حداقل، میانگین و حداکثر فازی ()و همچنین شاخص میزان تقاضا برای گردشگری در منطقهو ایجاد موجبات سلامتی و ایمنی اجتماعی در منطقه و رشد سیاست های تسهیل کننده و تشویقی برای مقامات و مسئولان منطقه در راستای ارتقا و تشویق گردشگری از سوی نهادهای مرکزی و شاخص حمایت و پشتیبانی از فناوری هایی چون ITو ICTبرای ارتقا و توسعه گردشگریو توسعه گردشگری و رشد میزان استفاده از منابع انرژی تجدید پذیر(بادی- خورشیدی و ...) به جای منابع تجدید ناپذیر مانند سوخت های فسیلی و غیره باشناسE24 حائز بیشترین وزن ها در وزن های حداقل، میانگین و حداکثر فازی (????????)، شاخص شده است.

یکی از مهم ترین ابزار برون رفت از فقر، تأمین خدمات مالی مورد نیاز روستاییان است. علی رغم اهمیت این موضوع، ارائه خدمات مالی در نواحی روستایی با کمبود شدید سرمایه همراه است. بررسی ها نشان می دهد تنها 5 درصد از کشاورزان در نواحی روستایی آفریقا و حدود 15 درصد در آسیا و آمریکای لاتین به اعتبارات مالی رسمی کشورشان دسترسی دارند. پژوهش حاضر، با هدف شناسایی مؤلفه های بهینه گی نهادهای تأمین کننده خدمات مالی، این مسئله را به طور موردی در ناحیه جنگلی- کواستانی بخش بندپی شرقی شهرستان بابل مورد بررسی قرار داده است. رویکرد این پژوهش، کیفی و راهبرد آن تحلیل محتوا است. داده های لازم، با مشارکت 25 نفر از روستاییان و با ابزار مصاحبه نیمه ساختاریافته و مشاهده مستقیم گرآوری شده است. شیوه نمونه گیری، به روش هدفمند با حد اشباع نظری و شیوه تجزیه و تحلیل داده ها نیز تحلیل محتوای کیفی با رویکرد استقرائی بوده است. داده های تحقیق شامل متن مصاحبه ها، به واحدهای معنی تقسیم و سپس با فشرده سازی خلاصه شده و در نهایت، با شیوه استقرائی طبقات فرعی استخراج و مضمون های اصلی از آن انتزاع شده است. یافته های نهایی شامل شش مضمون اصلیِ قابلیت انعطاف پذیری، قابلیت دسترسی، قابلیت فهم و ساد گی، قابلیت اعتماد، قابلیت ارائه در تمام ابعاد خدمات مالی و قابلیت پوشش گسترده است که هر کدام به طبقات فرعی تر تقسیم می گردد. نتیجه این که، برای نهادسازی های مالی روستایی باید با در نظر گرفتن ویژگی های خاص همان نواحی، بر قابلیت های نهادی مذکور تأکید کرد. همچنین، در بررسی این گونه مسائل، اتخاذ رویکرد کیفی و بررسی آن در بستر وقوع، می تواند رویکرد مناسبی باشد.

امروزه در جهت ایجاد نظامی کارآمد برای تامین مالی روستایی متناسب با رویکرد اجتماع محور، نهادسازی های جدید و بازساخت نهادهای مالی فعلی از ضروریات مهم تامین مالی روستایی در جهت نیل توسعه روستایی شناخته شده است. در این راستا؛ مطالعه حاضر با بهره گیری از پارادایم کیفی و روش تحلیل محتوا سعی در شناخت ابعاد اجتماعی – اقتصادی تاثیرگذاری انجمن های مالی بر توسعه روستایی دارد. از اینرو 30 نفر از اعضاء انجمن ها به شیوه گلوله برفی انتخاب شده و با مصاحبه های نیمه ساختاریافته عمیق و مشاهده مستقیم، داده ها گردآوری شده و در چارچوب تحلیل محتوای کیفی (رهیافت قیاسی) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند. داده های پژوهش شامل متن مصاحبه ها؛ بصورت واحدهای معنی تقسیم و سپس با فشرده سازی در ذیل مضمون های اصلی ای که از ادبیات نظری پژوهش انتزاع شده اند؛ دسته بندی گردیده اند. یافته ها نشان می دهد که در بعد اجتماعی، انجمن ها بر سرمایه های انسانی (بهداشت، آموزش، مهارت)، اجتماعی (مشارکت، حمایت، اعتماد، انسجام، آگاهی)، فرهنگی (آشنایی با افراد و مکان ها، حفظ سنت های بومی، حفاظت از محیط زیست و ابنیه فرهنگی) و نهادی (تسهیل بازاریابی، تامین اجتماعی، تقویت عملکرد شورای روستا، آشنایی با مسئولان محلی و عمکلردشان) و در بعد اقتصادی بر سرمایه های مالی (اعتبار، بیمه و پس انداز) و اقتصادی (تنوع درآمدی، کاهش هزینه اقتصادی، امکانات مادی) تاثیرگذار است.

عدالت فضایی با آموزه های انسانی و علمی، در حقیقت موجب بروز ضعف ها و توان های نواحی مختلف می شود. از آنجا که بیشتر سیاست های تخصیص و توزیع منابع ملی و منطقه ای در کشور از طریق برنامه ریزی متمرکز انجام می گیرد، پژوهش حاضر در پی تحلیل عدالت فضایی خدمات روستایی در استان اصفهان است. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی است و داده های مورد نیاز با روش اسنادی گردآوری شد. این پژوهش با به کارگیری 8 شاخص خدمات روستایی متشکل از 77 معرف، انجام گرفت. داده ها با نرم افزارهای SPSS و Excel تجزیه وتحلیل شد. روایی شاخص ها با تحلیل عاملی تأییدی انجام گرفت. سپس، به عنوان ورودی مدل تاکسونومی عددی با نرم افزار GIS به صورت نقشة طراحی شد. در این پژوهش شهرستان ها از نظر توزیع خدمات روستایی به سه گروه عادلانه، نسبتاً عادلانه و ناعادلانه تقسیم شد. نتایج نشان دهندة وجود نابرابری در پراکنش خدمات بود و نشان داد خدمات روستایی به طور عادلانه در سطح شهرستان های استان اصفهان توزیع نشده است. به عبارت دیگر، در نقاط کم جمعیت تمرکز مراکز خدماتی و در نقاط پرجمعیت تر کمبود خدمات رسانی مشهود است و در توزیع خدمات روستایی در استان اصفهان هیچ توجهی به عامل بسیار مهم جمعیتی نشده است.

مسکن دارای کارکرد چندجانبه ای در نظام روستایی است. یکی از ابعاد مورد تاکید نظام برنامه ریزی، نوسازی و بهسازی مسکن است. در کشور ما توسعه مسکن روستایی روند رو به رشدی به ویژه در بعد کالبدی و ساختی تجربه نموده است. با این وجود بخش عظیمی از جمعیت روستایی در نواحی مختلف کشور در مساکن غیر مقاوم و کم دوام ساکن هستند. در این مقاله تلاش شده است تا به بررسی و تحلیل توزیع فضایی کیفیت و ساخت مسکن روستایی در استان های مختلف کشور پرداخته شود. داده های مورد نیاز از مطالعات اسنادی استخراج شده است. کیفیت ساخت مساکن روستایی در قالب 9 شاخص به تفکیک استان های کشور سنجیده شده است. داده ها با بهره گیری از روش تصمیم گیری چند معیاره VIKOR تجزیه و تحلیل شده است. در نهایت طبقه بندی استان ها بر ساخت و کیفیت مسکن روستایی با استفاده از روش تحلیل خوشه ای K در SPSS انجام گرفت و خروجی به صورت نقشه در محیط GIS ترسیم شده است. نتایج نشان داد تفاوت و تمایز معناداری در نوع مصالح به کار رفته در مساکن روستایی کشور وجود دارد. به گونه ای که درصد قابل ملاحظه ای از این مساکن با مصالح آجر، آهن و سنگ که به نوعی موید داوم و کیفیت متوسط می باشد، ساخته شده است. به لحاظ توزیع فضایی – مکانی نیز می توان گفت کیفیت ساخت مساکن روستایی در بخش عمده ای از استان های کشور (24 استان) در سطح کم کیفیت، متوسط و مناسب قرار دارد. تنها سه استان مازندران، آذربایجان شرقی و کرمان از کیفیت عالی ساخت مساکن روستایی برخوردار هستند.

توسعه ی سریع کالبدی سکونتگاه های روستایی در حاشیه ی رودخانه ها و رود دره های کشور، موجب بروز خسارات و مواجه گردیدن روستاها با مشکلات متعددی گردیده است. به گونه ای که ضرورت چاره اندیشی برای کاهش اثرات منفی پدیده ی سیل را بر پایه ی مطالعات علمی و اعمال مدیریت کارآمد مبتنی بر یافته های علمی، بیش از پیش روشن می سازد. هدف از انجام این تحقیق مدیریت بر بحران سیلاب در مناطق روستایی و شناسایی پهنه های امن و در معرض خطر سکونتگاه های روستایی است و بدین منظور روستاهای شهرستان سروآباد از توابع استان کردستان به عنوان مطالعه موردی انتخاب شده است. برای رسیدن به این امر از شش فاکتور شیب، جهت شیب، پوشش گیاهی، لیتولوژی، بارندگی و فاصله از مسیل استفاده شده است. این پژوهش بر حسب روش تحلیلی و بر حسب ماهیت کاربردی است و در انجام آن از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) و فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) بهره گرفته شده و در نهایت پس از تجزیه و تحلیل داده ها و لایه های اطلاعاتی، نقشه های نهایی تلفیقی خطر و نقشه های هم پوشانی جهت ارزیابی فاکتورها تولید گردید. نتایج مطالعه ضمن آنکه به شناسایی مناطق امن و در معرض خطر سیل در نواحی روستایی شهرستان انجامید، نشان داد که حدود 50 درصد مساحت شهرستان، 39 روستا از مجموع 77 روستا و 48 درصد جمعیت سکونتگاه های روستایی در محدوده پرخطر سیل قرار دارد.

روستاهای ایران غالبا در کنار منابع آبی پایدار اعم آب های سطحی یا منابع آب های زیرزمینی شکل گرفته است. با این حال بنا به دلایل مختلف مانند الگوی کشت و الگوی مصرف منابع آب، با تنش های آبی روبرو هستند. از این رو، شاید بتوان گفت که در سال های اخیر توان منابع آب زراعی روستاها با ویژگی پایداری روستاها ارتباط مستقیم یافته است. تحقیق حاضر با هدف شناسایی منابع آب زراعی و رتبه بندی روستاها بر مبنای آن به بررسی و تحلیل موضوع در شهرستان بوئین و میاندشت (در غرب استان اصفهان) پرداخته است. روش تحقیق توصیفی تحلیلی بوده و جمع آوری اطلاعات با استفاده از داده های رسمی و کتابخانه ای و نیز مطالعات میدانی صورت گرفته است. به همین منظور شاخص های توان منابع آبی، اقلیم، ژئومورفولوژی، اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی در 33 گویه مرتبط با پژوهش گروه بندی و بررسی شده است. جامعه آماری تحقیق شهرستان بوئین و میاندشت است که در سال 1390 بالغ بر 26 هزار نفر جمعیت و 46 روستا دارای سکنه داشته و نمونه تحقیق، 5 روستا در دهستان های مختلف است که بر مبنای پراکندگی، جمعیت و فاصله از مرکز شهرستان انتخاب شده است. نتایج تحقیق نشان داد که نخست اتخاذ سیاست های جدید در زمینه بهره برداری از منابع آب و زمین و توجه به شیوه های صرفه جویانه مصرف آب و اصلاح سیستم های آبیاری نقش مهمی در بالا نگهداشتن توان منابع آبی و پایداری روستاها دارد. سپس با توجه به تنش آبی حتی در نواحی روستایی که فراوانی منابع آبی وجود دارد، ایجاد تعادل در مصرف منابع آب کشاورزی و برقراری سیستم آبیاری مدرن اجتناب ناپذیر است. بررسی توان منابع آب سکونتگاه های روستایی در چهار تیپ مختلف، مشخص شد که روستای دره حوض بالاترین رتبه و روستای معصوم آباد پایین ترین رتبه را داشته است. در نهایت ایجاد زیرساخت و رونق گردشگری در روستای دره حوض و توسعه کشاورزی بر مبنای تغییر الگوی کشت و الگوی مصرف به ویژه در معصوم آباد ضروری است.

صنعت گردشگری، بویژه بوم گردی به عنوان رویکردی جدید برای توسعه همزیستی انسان و اجتماع، به منظور بهره وری اقتصادی، امروز در توسعه مناطق، جایگاه چشم گیری یافته است. اکوتوریسم بخشی درحال گسترش از بازار گردشگری در طبیعت است. شهرستان بهشهر در استان مازندران، با توجه به موقعیت خاص جغرافیایی و وجود جاذبه های طبیعی همانند؛ شبه جزیره میانکاله،مجموعه عباس آباد و کاخ صفی آباد، پتانسیل بالایی را جهت فعالیت های اکوتوریستی فراهم ساخته است.هدف از پژوهش فوق، بررسی فرصت ها، تهدیدها، نقاط قوت و نقاط ضعف گردشگری شهرستان بهشهر و ارایه راهکارهای مناسب در جهت پایداری گردشگری می باشد. روش تحقیق به صورت توصیفی– تحلیلی و مطالعات میدانی بوده، و با مدل (SWOT)به شناخت تهدیدها و فرصت های موجود وبازشناسی ضعف ها و قوت های گردشگری بهشهر پرداخته شده است. جامعه آماری مورد مطالعه 285 نفر متشکل از سه گروه (150 نفر جامعه میزبان، 100  نفر گردشگران و 35 نفر مسئولان محلی) هستند که از روش نمونه گیری کوکران استفاده شده است. نتایج حاصل از مدل های تحلیلی بیانگر این واقعیت است که شهرستان بهشهر با دارا بودن جاذبه های اکوتوریستی فراوان با آسیب پذیری بالایی مواجه است. برای فائق آمدن برمشکلات، بهره گیری ازنقاط قوت و فرصت های موجودضروری است. تحلیل های حاصل از مدل (SWOT) نشان می دهد که شهرستان بهشهر علیرغم برخورداری از ظرفیت تبدیل شدن به یک منطقه نمونه گردشگری، موانع اساسی مانند؛ تعدد تصمیم گیران، مسائل مدیریتی و نبود زیرساخت ها را در راه رسیدن به این هدف در مقابل خود دارد.

گردشگری روستایی فعالیتی است که می تواند در پیشرفت و توسعه روستاها اثر فراوان داشته و در توسعه اقتصادی، جلوگیری از مهاجرت و نیز توسعه پایدار روستایی مؤثر باشد. نواحی روستایی ایران در دهه های اخیر با تحولات گوناگونی در عرصه های اجتماعی، اقتصادی و به ویژه کالبدی روبرو بوده اند. در برخی از این روستاها، تحولات به سمت ایجاد کانون های گردشگری روستایی متمرکز شده و به نوعی سکونتگاه روستایی را به کانون گردشگری تبدیل کرده است. روستای پاطاق یکی از این روستاهاست که در سال های اخیر به روستای گردشگری تبدیل شده است.این تحقیق با هدف بررسی علل توسعه گردشگری در روستای پاطاق، سعی دارد تا اثرات و پیامدهای گردشگری روستایی را در محدوده مورد مطالعه بررسی نماید.جامعه آماری تحقیق ۹۰ خانوار ساکن در روستای پاطاق می باشند که با استفاده از فرمول کوکران ۷۱ خانوار به عنوان نمونه تحقیق انتخاب شده اند. در زمینه روایی و اعتبار ابزار گردآوری داده ها نیز پرسشنامه اولیه بین کارشناسان و اساتید توزیع شده و پس از اصلاحاتی (نظرسنجی از آن ها)، پرسشنامه نهایی تنظیم و تکمیل گردید. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزارSPSS و با روش تحلیل عاملی انجام شده است.نتایج تحقیق نشان می دهد که در روش تحلیل عاملی از ترکیب ۲۹ متغیر اولیه، شش عامل شناسایی شده که 74.4 درصد از واریانس اثرات گردشگری را در روستای پاطاق تبیین می کند. از بین این شش عامل شناسایی شده، عامل توسعه خدماتی- زیرساختی به عنوان مهم ترین عامل مطرح شده و توانسته است با 40.3 درصد واریانس تحقیق را تبیین کند. در داخل این عامل متغیرهای افزایش انگیزه ماندگاری در روستا و افزایش مهاجرت از نواحی شهری به نواحی روستایی مثبت و مهم تر هستند. تغییرات اجتماعی- فرهنگی، نابودی هویت کالبدی، تخریب زیست محیطی، افزایش پس انداز و تنوع شغلی و در نهایت افزایش اشتغال کاذب و توزیع ناعادلانه منافع، عوامل شناسایی دیگر این تحقیق هستند. درزمینه اجتماعی- کالبدی، کمبود امکانات در سکونتگاه های روستایی از بقیه مهم تر است. بر اساس این عوامل و اثرات آن ها، می توان نتیجه گرفت اثرات مثبت گردشگری روستایی در پاطاق قابل توجه و بیشتر از آثار منفی بوده و موجب درآمدزایی در روستا، تنوع شغلی و سرمایه گذاری در روستا شده است. از جمله محدودیت های این پژوهش عدم دسترسی به آمار و اطلاعات، عدم همکاری سازمان ها و ارگان های مربوطه می باشد. راهکارهای عملی که در این پژوهش ارائه شده به شرح زیر است:جذب سرمایه گذار خصوصی برای توسعه اماکن و خدمات گردشگری،بکار گیری نیروهای انسانی بومی و ارزان در فعالیت های خدماتی گردشگری، آموزش همگانی در روستای پاطاق به منظور ارتقای فرهنگی در مواجهه با گردشگران.می توان گفت از آنجا که کمتر به بررسی گردشگری در روستای پاطاق محیطی پرداخته شده، تحقیق حاضر در نوع خود دارای نتایجی می تواند باشد که برای محققان و کارشناسان مرتبط با گردشگری و همچنین گردشگران مفید باشد.

اجرای طرح های هادی روستایی از ابعاد گوناگون حایز اهمیت و قابل بررسی است و بعد زیست محیطی که کمتر در طرح های هادی روستایی مورد تأکید قرار می گیرد در این پژوهش مدنظر قرار گرفته است. همچنان که امروزه، نگرش زیست محیطی زیربنای تمام فعالیت های توسعه ای است. تحقیق حاضر در پی آن است تا میزان و قابلیت اجرایی پروژه ها و پیشنهادات در طرح های هادی روستایی در زمینه زیست محیطی را بررسی نموده و سپس در صورت اجرا بر میزان مشارکت و رضایت ساکنان از اجرای پروژه های زیست محیطی طرح هادی تأکید نماید. پژوهش حاضر با روش توصیفی - تحلیلی به بررسی داده ها پرداخته است. جامعه آماری سکونتگاه های روستایی شهرستان سرپل ذهاب است و دو روستای سرابله و قره بلاغ اعظم به عنوان روستاهای نمونه با حجم نمونه 108 خانوار برای بررسی انتخاب گردید.  برای جمع آوری اطلاعات مورد نیاز پژوهش از دو شیوه مطالعه میدانی و کتابخانه ای استفاده شده است. در زمینه روایی و اعتبار ابزار گردآوری داده ها نیز پرسش نامه اولیه بین استادان توزیع شد و پس از اصلاحاتی از طرف آنان، پرسش نامه نهایی تنظیم گردید. برای سنجش پایایی پرسش نامه تعدادی از آن بین یک نمونه کوچک توزیع شد که ضریب آلفای کرونباخ آن 0.777 بوده که نشان از سطح بالای اعتماد پرسش نامه دارد. نتایج تحقیق نشان داد که در سه بعد مورد بررسی این پژوهش شامل شاخص های زیست محیطی، رضایت و مشارکت در طرح هادی در روستاهای مورد مطالعه موفق نبوده است. در بررسی گویه های زیست محیطی طرح هادی در مجموع حد متوسط و میانگین کمتر از 3 را نشان می دهد و بر همین اساس می توان گفت طرح هادی در روستاهای مورد مطالعه در این زمینه موفق نبوده است. شناسایی ویژگی های محیطی و زیست محیطی هر روستا و تهیه طرح با توجه به ویژگی های آن، تعیین مکان مناسب برای کاربری های پیشنهادی زیست محیطی با همکاری متخصصان، استفاده از نظر کارشناسان محیط زیست در تهیه و اجرای طرح، استفاده از مشارکت مردمی در مراحل تهیه و اجرای طرح به ویژه در بعد زیست محیطی از راهکارهای ارائه شده در پژوهش حاضر می باشند از آنجا که در بررسی های مربوط به طرح هادی روستایی کمتر به اثرات زیست محیطی پرداخته شده، تحقیق حاضر در نوع خود دارای نتایجی می تواند باشد که برای محققان و کارشناسان مرتبط با مطالعه و اجرای طرح های هادی روستایی مفید باشد. 

سکونتگاه های روستایی ایران، علیرغم تحولات گسترده و گوناگونی که در دهه های اخیر داشته اند، از لحاظ محیطی همچنان جزو سکونتگاه هایی به شمار می روند که در صورت وقوع مخاطرات محیطی با چالش های عمده روبرو می شوند. بنابراین برنامه ریزی پیش از وقوع رویدادها و بحران ها و توجه به مدیریت بحران روستایی در مقابله با حوادث به ویژه طبیعی ضروری می نماید. مناطق روستایی شهرستان سروآباد واقع در استان کردستان نیز یکی از مناطق مستعد کشور نسبت به وقوع بحران های طبیعی همچون سیل، زلزله و زمین لغزش محسوب می شود. هدف از انجام این پژوهش شناسایی سکونتگاه ها و پهنه های امن و خطر زمین لغزش سکونتگاه های روستایی با توجه ویژه به مدیریت بحران در شهرستان سروآباد است. این پژوهش بر حسب روش تحلیلی و بر حسب ماهیت کاربردی می باشد و با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی و فرآیند تحلیل سلسله مراتبی تجزیه و تحلیل داده ها و لایه ها صورت گرفته و نقشه های نهایی تلفیقی خطر و نقشه های همپوشانی جهت ارزیابی فاکتورها تولید گردید. نتایج تحقیق به صورت تحلیل فضایی- جمعیتی سکونتگاه های شهرستان بوده است و پهنه ها و روستاهای امن و خطر شهرستان سروآباد مشخص گردید. بعلاوه مشخص شد که حدود 46 درصد جمعیت روستاهای منطقه در 31 روستا در این شهرستان در پهنه امن یا کم خطر زمین لغزش قرار دارد و سایر سکونتگاه ها و جمعیت روستایی در پهنه خطر متوسط و زیاد استقرار دارند و نیازمند ایمن سازی پهنه های خطر هستند.

هدف: هدف از انجام پژوهش حاضر سنجش نگرش اعضای شورای اسلامی 13 روستای شهر دهگلان در استان کردستان نسبت به اولویت شاخص های کیفیت زندگی در نواحی روستایی این منطقه است. این هدف باعث آشکارشدن اولویت توجه به بهبود شاخص های کیفیت زندگی در ناحیة موردبررسی خواهد شد. روش: پژوهش حاضر براساس روش توصیفی– تحلیلی است که مبنای گردآوری داده ها به صورت پیمایشی با ابزار پرسشنامه انجام گرفته است. محدودة موردمطالعه 13 روستای واقع در شهرستان دهگلان استان کردستان است که برای اولویت سنجی شاخص های کیفیت زندگی روستایی در این روستاها از نظرات 26 نفر از اعضای شورای اسلامی این روستاها بودند، بهره برده شده است. برای تحلیل داده های به دست-آمدة حاصل از نظرات کارشناسان، از مدل تحلیل سلسله مراتبی دلفی فازی(FDAHP) استفاده شده است. یافته ها: نتایج مطالعه درزمینة ارزیابی و سنجش کیفیت زندگی درمیان روستاهای موردمطالعه براساس شاخص های شناسایی شده برای ارزیابی کیفیت زندگی در ابعاد مختلف، نشان داد که شاخص کیفیت بهداشت و سلامتی اجتماعی دارای بیشترین وزن ها در وزن های حداقل، میانگین و حداکثر فازی ( )شده است. همچنین، با کسب 311/0 امتیاز وزن غیرفازی یا دیفازی شده نهایی دارای بیشترین اولویت دربین شاخص های کیفیت زندگی روستایی از دیدگاه کارشناسان منتخب روستاهای موردمطالعه می باشد. پس از این شاخص، به ترتیب شاخص کیفیت مسکن و ابعاد کالبدی با شناسة Cبا 289/0 امتیاز و کیفیت زیرساخت های روستایی با شناسة F و با 121/0 امتیاز فازی در رتبه-های دوم و سوم اولویت شاخص های کیفیت زندگی در روستاهای 13گانة مورد مطالعه قرار دارند. محدودیت ها/ راهبردها: نبود استاندارد مدونی برای تعریف کیفیت زندگی با توجه به متعددبودن تعاریف متفاوت از کیفیت زندگی از چالش های اصلی این پژوهش می باشد. اصالت و ارزش: پژوهش حاضر از این نظر دارای اهمیت است که کیفیت زندگی را از جنبه های عینی و ذهنی بررسی کرده است و به نتایج قابل توجه در هر دو جنبه دست یافته است.

صنعتی شدن مناطق روستایی بهترین راه حل برای توسعه نواحی روستایی در برخی از مناطق کشور است و اثرات مثبت و منفی بر محیط روستایی پیرامون خود دارد. در همین خصوص بررسی اثرات ایجاد شهرک صنعتی گرمی بر روستاهای پیرامون در جنبه های مختلف هدف اصلی این تحقیق بوده است. تحقیق حاضر بر مبنای هدف از نوع کاربردی و از نظر ماهیت و روش، توصیفی- تحلیلی بوده و جمع آوری اطلاعات نیز بر اساس تلفیقی از روش اسنادی و روش پیمایشی بوده است. جامعه آماری تحقیق را واحدهای تولیدی شهرک صنعتی و روستاهای واقع شده در شعاع 15 کیلومتری آن تشکیل می دهند که با توجه به عامل جمعیتی و دسترسی به شهرک صنعتی تعداد 6 روستا از آنها به عنوان نمونه تحقیق انتخاب شده است. ابزار جمع آوری داده ها پرسشنامه، مشاهده و مصاحبه بوده که در دو سطح پرسشنامه از سرپرست خانوار روستایی روستاهای پیرامون شهرک صنعتی تعداد 235 سرپرست خانوار به روش فرمول کوکران و کارفرمایان واحدهای تولیدی فعال نیز تعداد 5 کارفرما به روش تمام شماری، تکمیل شده است. برای تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزار spss و آزمونT تک نمونه ای، استفاده شده است. نتایج بدست آمده نشان می دهد که، واحدهای تولیدی شهرک صنعتی گرمی در سطح معناداری 95% موجب ایجاد تغییراتی در ابعاد اقتصادی، اجتماعی و محیطی در روستاهای پیرامون خود شده است. اثرات مثبتی همچون کاهش مهاجرت، کاهش فقر، افزایش درآمد و اشتغال در بر داشته است. اما از سوی دیگر تبعات منفی نیز در پی داشته است. که نتواتسته توسعه روستایی را آنچنان که در اهداف صنعتی سازی آمده است، به دنبال داشته باشد.

مخاطرات محیطی یکی از موانع اصلی تحقق توسعه ی پایدار در سکونتگاه های انسانی (به ویژه روستاها) است. امروزه، با رویکرد جدیدی که به مقوله ی مدیریت بحران می شود استفاده از همه ی دستاوردهای مدیریتی، سازماندهی و برنامه ریزی، قبل از وقوع بحران، امری الزامی و عقلانی است. در این باره، در مواجه شدن با بحران های احتمالی، یکی از ارکان اصلی در نظر گرفتن پایگاه های مدیریت بحران است که همه ی اقدامات پیشگیری، آمادگی و مقابله، از جمله امداد رسانی، اسکان موقتِ حادثه دیدگان، در آن مهیا شود تا پیامدها را درباره ی بحران احتمالی به حداقل ممکن برساند. از این رو، دهستان کهریزک به علت واقع شدن بر روی کمربند گسل کهریزک، وجود صنایع خطرآفرین در منطقه و عواملی جز آن برای این پژوهش انتخاب شد. در زمینه ی اجرای پژوهش، در مرحله نخست، معیارهای نهایی مکان یابی پایگاه های مدیریت بحران، با نظرسنجی کردن از متخصصین امر و بومی سازی آن ها با شرایط محدوده، انتخاب شدند. در ادامه، پس از گردآوری داده ها با استفاده از روش های کتابخانه ای و میدانی، از تلفیق دو مدل منطق فازی و مدل تحلیل سلسله مراتبی AHP و پس از ارزیابی میدانی مکان استقرار بهینه پایگاه مدیریت بحران (گزینه ی شماره 3) انتخاب شد. در این پژوهش، نتایج زیر حاصل شد: - معیارهای مکان یابی پایگاه مدیریت بحران روستایی، صرفاً، ماهیتی محیطی (طبیعی و مصنوع) ندارد، بلکه معیارهای اجتماعی اقتصادی نیز دارای اهمیت اند؛ - معیارهای مؤثر بر مکان یابی پایگاه مدیریت بحران روستایی متأثر از الزام های منطقه ای و محلی یکسان نیستند. از این رو، بومی سازیِ معیارها ضرورتی است که، در مکان یابی، باید به آن توجه شود؛ - ضوابط مبتنی بر معیارهای مکان یابی بر اساس اهداف، نوع خدمات و شرایط مکانی در سطوح گوناگون فضایی (ناحیه ای، محلی، شهری و روستایی) متفاوت است و نمی توان ضابطه ای را برای همه ی سطوح در نظر گرفت؛ - مکان یابی، صرفاً، مبتنی بر تعیین مکان در چارچوبِ روی هم اندازی لایه های اطلاعاتی با کمک مدل ها نیست، بلکه انتخاب گزینه ی نهایی باید پس از بازدید و ارزیابی میدانی صورت بگیرد.

دوام و پایداری هر روستا در گرو پویایی و دوام اقتصاد آن است. تضعیف فعالیت های اقتصادی سنتی در مناطق روستایی مانند کشاورزی، معدن و جنگل طی دهه های اخیر، جستجوی راهکارهای جدید را برای تقویت پایه های اقتصادی و تنوع بخشی به فعالیت های اقتصادی در مناطق روستایی، ضرورت بخشیده است. تنوع یکی از پایه های اساسی ثبات است و به-عنوان یکی از استراتژی های اصلی پایداری اقتصادی در ارتقای رفاه و امنیت اقتصادی منطقه جایگاه بسزایی دارد. این پژوهش با هدف بررسی ارتباط تنوع بخشی فعالیت های اقتصادی و پایداری اقتصادی سکونتگاه های روستایی در شهرستان خرمدره انجام شده است. پژوهش حاضر از نوع کاربردی و روش مورد استفاده توصیفی-تحلیلی می باشد. برای گردآوری اطلاعات از روش های کتابخانه ای و میدانی بهره گرفته شده است. از مجموع 1143 خانوار در روستاهای نمونه، با استفاده از فرمول کوکران 287 خانوار به عنوان حجم نمونه انتخاب و به صورت تصادفی مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج تحقیق بیانگر وجود ارتباط معناداری میان تنوع بخشی فعالیت های اقتصادی و پایداری اقتصادی است؛ به نحوی که در روستاهایی که تنوع فعالیت های اقتصادی بیشتر بوده است، سطح پایداری اقتصادی نیز بالاتر می باشد.

از سال 1377 که نخستین اقدامات برای ایجاد مدیریت روستایی در کشور انجام شد تاکنون فعالیت های گسترده ای از سوی دهیاری ها در روستاهای کشور صورت گرفت. تا حدی که در سال های اخیر دهیاری ها محرک و زمینه ساز توسعه کالبدی- فضایی روستاها شناخته می شوند. هدف اصلی این پژوهش بررسی عملکرد دهیاری ها در توسعه کالبدی- فضایی سکونتگاه های روستایی در بخش کردیان شهرستان جهرم است. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی- تحلیلی است و برای گرداوری اطلاعات از مطالعات کتابخانه ای و میدانی استفاده شده است. ابزار پژوهش پرسشنامه مربوط به دهیاران و سرپرست خانوار است که قبل و بعد از تشکیل دهیاری آن را مطالعه کرده است. جامعه آماری ساکنان روستاهای بخش کردیان و جامعه نمونه از 6 روستای منتخب با 1672 خانوار تعیین شده و بر اساس روش نمونه گیری کوکران حجم نمونه برابر 300 نفر برآورد گردید. برای تحلیل داده های از نرم افزار spss استفاده شده است. یافته ها نشان می دهد از دیدگاه دهیاران، تغییرات چشمگیری در روستاها در شاخص های کیفیت ساخت و ساز و تثبیت و سند دار شدن املاک در روستا صورت گرفته و در زمینه شاخص های اداری- انتظامی و خدمات آموزشی تغییرات اندکی مشاهده می شود. از دیدگاه خانوارهای ساکن روستا، در بررسی عملکرد دهیاران، بهسازی و مقاوم سازی مساکن و کیفیت خدمات عمومی روستا مثبت و مکانیابی خدمات و تأسیسات منفی بوده است.

گردشگری روستایی در استان قم که قابلیت ویژه ای در گردشگری مذهبی دارد، پدیده ای نامتعارف جلوه می کند، اما این استان با داشتن 88/93 درصد شهرنشینی، دارای آلودگی های هوا و حاشیه نشینی و اسکان غیر رسمی در شهر قم است که در گرایش شهروندان به گردشگری روستایی مؤثر است. بخش کهک قم با روستاهای ییلاقی، از مقاصد شهرنشینان برای گردشگری روزانه و گاه موقت چندروزه است. روستاهای مورد بررسی با وجود جاذبه های طبیعی و انسانی در بُعد منطقه ای، نتوانسته اند از فرصت گردشگرپذیری موجود برای توسعه گردشگری روستایی و درنهایت توسعه روستا موفق عمل کنند. پژوهش پیش رو با استفاده از روش پیمایشی، کتابخانه ای و مطالعات میدانی و با در نظر گرفتن دیدگاه سه گروه مشارکت کننده (گردشگران، مسئولان و خانوار ساکن)، راهبردهایی را برای توسعه گردشگری روستاهای هدف ارائه کرده است. جامعه آماری پژوهش شامل 874 خانوار ساکن، بیش از 10000 نفر گردشگر سالانه روستاهای مورد مطالعه و 25 مسئول در زمینه گردشگری است که با استفاده از نمونه گیری کوکران 267 نفر از ساکنان روستا، 306 نفر گردشگر و 25 مسئول برای جامعه نمونه انتخاب شده اند. یافته های پژوهش، کمبود زیرساخت های لازم، ازجمله مکان های اقامتی، پذیرایی، رفاهی و ضعف مدیریت درزمینه توسعه گردشگری را نشان می دهد. بررسی نتایج و تحلیل ها از افزایش آسیب زیست محیطی، به دلیل نامناسب بودن عوامل زیرساختی و ضعف سرمایه گذاری در این بخش برای استفاده از آثار مثبت گردشگری روستایی در پیشبرد توسعه روستایی حکایت دارد.

در حال حاضر خشکسالی، یکی از مخاطرات مهم طبیعی محسوب می شود که دارای اثرات مستقیم و غیر مستقیم به ویژه در نواحی روستایی است. از جمله پیامدهای خشکسالی در نواحی روستایی، پیامدهای اقتصادی و اجتماعی است. از این رو بررسی علمی این پدیده به منظور برنامه ریزی و مقابله با آن ضروری می باشد. این مقاله به بررسی آثار خشکسالی سال های 1384 تا 1388 بر وضیعت جامعه روستایی شهرستان گرمی پرداخته است. روش تحقیق از نوع توصیفی- تحلیلی بوده و برای جمع آوری داده ها از دو روش اسنادی و میدانی استفاده شده است. جامعه آماری تحقیق را جمعیت روستایی دهستان آزادلو با 24 روستا و خانوار 919 تشکیل می دهد که  از بین آن ها 6 روستای بالای 50 خانوار که تأثیر خشکسالی بر آن ها بیشتر بوده به عنوان جامعه نمونه انتخاب شده است. برای بررسی جامعه نمونه با استفاده از فرمول کوکران 270 پرسش نامه به صورت طبقه بندی شده تصادفی در روستاهای نمونه تکمیل شده و برای تجزیه و تحلیل داده های پرسش نامه ای از نرم افزار SPSS  استفاده گردیده است. نتایج حاصل از یافته های تحقیق حاکی از آن است که خسارات ناشی از خشکسالی در کاهش درآمد و پس انداز، تغییر در ساختار شغلی روستا، افزایش تمایل به مهاجرت از روستا، کاهش مشارکت و روابط اجتماعی و کاهش دام ها و تولیدات کشاورزی، تأثیر داشته است.