ملیحه سلطان آبادی

امروزه تجارت در بستر اینترنت به پدیده ای جهانی تبدیل شده است که در پی آن شاهد رشد سریع بازاریابی الکترونیک هستیم. روستاها که به عنوان یکی از ارکان اصلی تولید مطرح هستند، پتانسیل زیادی در بهره گیری از خدمات تجارت الکترونیک دارند. با توجه به جایگاه فناوری اطلاعات و ارتباطات در عرصه جهانی و وجود مشکلات زیاد در نواحی روستایی از جمله عرضه محصولات تولیدی، راهکار بازاریابی الکترونیک یکی از رهیافت های توسعه در این زمینه است. در پژوهش حاضر، پیشران های موثر بر بازاریابی الکترونیک در نواحی روستایی شهرستان خوشاب شناسایی شده است. این پژوهش به لحاظ هدف کاربردی، به لحاظ روش گردآوری و تحلیل داده ها، روش ترکیبی و از نظر ماهیت، توصیفی تحلیلی است. پس از واکاوی ادبیات و پیشینه پژوهش در منابع، داده های لازم با روش دلفی در سه مرحله گردآوری شد و برای تحلیل آن از روش تحلیل ساختاری میک مک بهره گرفته شد. مشارکت کنندگان پژوهش (روش دلفی) 26 نفر از خبرگان و متخصصان بازاریابی و توسعه روستایی بودند. 18 متغیر اولیه در ابعاد موثر اقتصادی، اجتماعی فرهنگی، زیرساختی محیطی و سیاسی نهادی شناسایی شد. در ادامه، متغیرهای اولیه در چارچوب ماتریس اثر متقاطع در نرم افزار میک مک تعریف شد. وضعیت صفحه پراکندگی متغیرها نشان دهندهء ناپایداری سیستم بازاریابی الکترونیک در محدوده است که بیشتر متغیرها در اطراف محور قطری صفحه پراکنده اند؛ بر همین اساس، پنج دسته متغیر شناسایی شد. در نهایت، با توجه به امتیاز بالای تاثیرگذاری مستقیم و غیرمستقیم، 11 عامل اصلی به مثابهء پیشران های کلیدی تاثیرگزار در ایجاد بازاریابی الکترونیک در نواحی روستایی شهرستان خوشاب شناخته شد. از بین این عوامل،  تلاش دولت برای دسترسی بدون تبعیض به فناوری اطلاعات و بازاریابی الکترونیک در مرتبه اول، تصویب قوانین لازم و مهیانمودن زیرساختار حقوقی و قانونی، کیفیت و سهولت دسترسی به نهادهای پشتیبان، رقابتی شدن بازار کشاورزی و افزایش سهم معاملات الکترونیک، افزایش اعتماد به این نوع بازاریابی، امنیت شبکه بازاریابی الکترونیک و ... به ترتیب در درجات بعدی اهمیت قرار دارند.

آنچه طراحی ساختار حکمروایی محلی با رویکرد مطلوب را بیش از گذشته ضروری می کند آسیب هایی است که مدیریت مناطق روستایی در ایران با آن مواجه بوده و همچنین کارایی و اثربخشی پایین برنامه های توسعه روستایی و خدمات رسانی به مناطق محروم در چند دهه گذشته است. هدف از این تحقیق بررسی اولویت های تحقق حکمروایی محلی در ایران از دیدگاه کنشگران بخش های دولتی، خصوصی، جامعه محلی و پژوهشگران حوزه برنامه ریزی منطقه ای و روستایی است. بدین منظور مجموعه عوامل تأثیرگذار در حکمروایی محلی از پیشینه مطالعه استخراج و پس از پالایش و دسته بندی 31 عامل کلیدی منطبق با اصول هشتگانه حکمروایی خوب (قانون محوری، مسئولیت پذیری، پاسخگویی، شفافیت، اجماع محوری، مشارکت، عدالت و برابری، کارایی و اثربخشی) انتخاب شد. سپس 30 نفر از خبرگان و کنشگران صاحب نظر به روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شدند و گویه های استخراج شده را با بهره گیری از جدول کیو اولویت بندی کردند. داده های جمع آوری شده در نرم افزار Q Methodology و با روش تحلیل مؤلفه های اصلی PCA و چرخش واریماکس مورد تحلیل قرار گرفتند. براساس یافته های تحقیق می توان اذعان کرد سه نوع دیدگاه متفاوت درخصوص اولویت های تحقق حکمروایی روستایی وجود داشته و ابعاد مشارکت، پاسخگویی و مسئولیت پذیری به ترتیب در هر کدام از این گروه ها مورد تأکید قرار گرفته است. همچنین هر سه گروه بر ضرورت تقویت فضای پرسشگری برای مطبوعات و رسانه ها و تقویت بعد پاسخگویی به عنوان اولویت کلیدی برای تحقق حکمروایی روستایی اتفاق نظر داشتند.

اکنون انتشار ویروس کووید 19 در نواحی جغرافیای جهان روندی شتابان دارد. نفوذ کرونا می تواند پیامدهای منفی در سطح کلان و خرد جوامع روستایی داشته و آنان را با مسائل اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی درگیر کند. شیوع این پدیده نهادها، سازمان ها و سایر ارگان ها را به صورت گروهی یا حتی منفرد بر آن داشت که جهت جلوگیری از همه گیری گام های اساسی بردارند. بنابراین تلاش برای کنترل و مدیریت آثار و پیامدهایش، در دستور کارگروه های مختلف دولتی و مردمی قرارگرفته است. بررسی میزان و نحوه تأثیرگذاری فعالیت سازمان ها و نهادها برای مقابله با گسترش این بیماری در نواحی روستایی خوشاب هدف اساسی پژوهش است که جهت تحقق آن در ابتدا فعالیت کارگروه هایی چون شوراها، دهیاری ها و غیره در قالب 14 شاخص مورد تحلیل قرار گرفت. جهت ارزیابی داده های از روش مصاحبه نیمه ساختاریافته با آمار توصیفی و استنباطی (کی-اس و تی) استفاده شد. یافته های پژوهش نشان می دهد سطح معناداری کمتر از 05/0 است که بیانگر نظر نسبتاً مساعد پاسخگویان از فعالیت کارگروه ها در مقابله با کرونا است، نتایج آزمون تی نشان داد که از میان شاخص های عملکرد سازمان ها و نهادها، شاخص فاصله گذاری اجتماعی در رتبه اول، شاخص برخورداری از کادر بهداشتی و درمانی در رتبه دوم و شاخص گسترش دادن زیرساخت های اینترنتی سومین رتبه را داراست، درنهایت بر اساس رتبه بندی روستاها، ازلحاظ تأثیرگذاری نهادها و سازمان ها در مقابله با شیوع ویروس کرونا، بررسی ها بیانگر این مطلب است که روستای بلقان آباد اولین رتبه را در به خدمت گرفتن نهادها و سازمان ها، به خود اختصاص داده اند.

امنیت ابعاد مختلفی دارد، یک بُعد مهم و پر اهمیت آن، امنیت اجتماعی- اقتصادی است که به نگه داشت جوامع مرزنشین می انجامد. مرزها، ظرفیت تبادلات تجاری را به وجود می آورند که از ملزومات آن، ایجاد بازارچه های مرزی برای عرضه تولیدات است. هم اکنون در مناطق مرزی کشور، ۴۳ بازارچه وجود دارد. بازارچه مرزی باجگیران نیز جزو بازارچه های مرزی کشور است که در شهرستان قوچان و هم مرز با کشور ترکمنستان احداث شده است. ازاین رو، سؤال پژوهش این گونه مطرح می شودکه بازارچه مرزی باجگیران، چه مقدار احساس امنیت اجتماعی- اقتصادی برای روستاهای همجوار به ارمغان آورده است. روش گردآوری اطلاعات، کتابخانه ای- میدانی و روش تجزیه و تحلیل اطلاعات به صورت آمار توصیفی (میانگین و انحراف معیار) صورت گرفته است.گویه های تحقیق از مؤلفه ی امنیت اجتماعی- اقتصادی کسب شده است و جامعه آماری تحقیق، شامل 22 روستای دهستان دولتخانه از توابع شهرستان قوچان است. با توجه به جمعیت زیاد این دهستان، پنج روستا (بردر، دربادام، شیخ کانلو، شمخال و قرجقه) همجوار بازارچه مرزی مورد بررسی قرار گرفت. با استفاده از جدول مورگان، تعداد 180 پرسشنامه نمونه تعیین شد. نتایج نشان می دهد وضعیت اشتغال قبل و بعد از تأسیس بازارچه مرزی، دچار تحول شده و شاغلین بخش کشاورزی و دامداری کاهش یافته است. بازارچه مرزی به ایجاد مشاغل جدیدی مانند فروشندگی، خدمات حمل ونقل، نیروی انسانی (کارگر خدماتی) و ... انجامیده است. آمارها بیانگر این است که میزان قاچاق در منطقه نسبت به قبل کاهش داشته، هم چنین باتوجه به ایجاد زیرساخت های بازارچه مرزی و تبادلات ناشی از آن، وضعیت ارتباطی بین روستاها نیز گسترش پیدا کرده است.

از ملاک های مهم پایداری اسکان در نواحی مرزی به ویژه روستاهای همجوار مرز عامل امنیت اقتصادی است. امنیت در مؤلفه های مختلفی تعریف می گردد و از دیدگاه خبرگان یکی از با اهمیت ترین آنها امنیت اقتصادی بوده که به نگهداشت جوامع مرزنشین می انجامد. وجود مرز پتانسیل تبادلات تجاری را به وجود می آورد که از ملزومات آن ایجاد بازارچه های مرزی برای عرضه تولیدات است. هم اکنون در مناطق مرزی کشور ۴۳ بازارچه وجود دارد که بازارچه مرزی باجگیران از جمله بازارچه های فعال محسوب می گردد که در شهرستان قوچان و هم مرز با کشور ترکمنستان احداث شده است. تحقیق حاضر سعی در شناخت تاثیر بازارچه های مرزی در منطقه مورد مطالعه دارد، در همین راستا به بررسی شعاع تأثیر اقتصادی بازارچه مرزی باجگیران با روستاهای پیرامون، بعد از احداث بازارچه می پردازد و با استفاده از روش مقایسه ای، منافع و معایب ایجاد بازارچه مرزی را مورد ارزیابی قرار داده است. یافته های کسب شده از تحقیق بیان کننده آن است که بازارچه مرزی باجگیران در سالهای مختلف از بدو تأسیس باتوجه به علل گوناگون نوسانهای مختلفی را تجربه و پشت سر گذارده است، لذا در فواصل گذشته رشد مراحل تجربی بازارچه دارای ثبات یکسانی نبوده است. از سوی دیگر نتایج تحقیق نشان می دهد که ایجاد بازارچه مرزی برای روستاهای پیرامون منافع متعددی دربر دارد که از جمله آن هفت تأثیر مثبت ایجاد شده با تأسیس بازارچه برای جوامع روستایی پیرامون قابل شمارش و بررسی خواهد بود.

پرداخت یارانه از سیاست های اقتصادی برای برقراری عدالت اقتصادی و اجتماعی در جامعه و همچنین حمایت از تولیدکنندگان و مصرف کنندگان در بسیاری از کشورها است. از آنجایی که طرح هدفمند کردن یارانه ها در رأس برنامه های تحول اقتصادی دولت در سال های اخیر قرار گرفته، این طرح جامعه روستایی را نیز متأثر ساخته است. هدف تحقیق حاضر تحلیل تأثیر اجرای قانون هدفمندسازی یارانه ها بر اقتصاد روستاییان شهرستان خوشاب در استان خراسان رضوی است. این تحقیق در ۵ روستای بلقان آباد، علیک، خوشاب، نورآباد و سیدآباد با مجموع جمعیت ۱۴۱۴ خانوار در دهستان سلطان آباد به انجام رسیده که با فرمول کوکران (تعدیل شده) حجم نمونه ۱۲۰ خانوار تعیین شده است. نوع تحقیق توصیفی و تحلیلی و روش گردآوری اطلاعات، کتابخانه ای - اسنادی و میدانی بوده است. برای تجزیه و تحلیل داده ها از آزمون همبستگی و رگرسیون در نرم افزار SPSS استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان داد پرداخت یارانه مستقیم در نواحی روستایی شهرستان خوشاب دارای اثرات مثبت مانند تقویت درآمد خانوار روستایی، رضایت و ماندگاری در نواحی روستایی و اثرات منفی مانند افزایش تورم و افزایش قیمت کالاها و خدمات شده است. همچنین اینکه، نحوه مصرف یارانه ها از سوی روستائیانی که غالباً در زمینه امور روزمره است، قابلیت های برقراری اهداف سیاست اقتصادی توزیع یارانه ها را با چالش های جدی روبرو ساخته است. از این رو، تحقیق حاضر بر برنامه ریزی در زمینه اثرات تحول اقتصادی یارانه ها در نواحی روستایی تأکید نموده است.