عباس گنجعلی

مدح پیامبر(ص) در ادبیات عربی از بسامد والایی برخوردار بوده و از همان اوان اسلام شکل یافته است. أعشی و کعب بن زهیر نخستین شاعرانی هستند که به این موضوع پرداخته و پس از آنها شاعرانی چون حسان بن ثابت، عبدالله بن رواحه و نابغه جعدی و تنی دیگر راه آنها را در این وادی پیمودند. در قرن هفتم مدح پیامبر(ص) با سبک و شیوه جدید و تحت عنوان بدیعیات و با پیشگامی بوصیری در قصیده برده، استمرار و تداوم یافت. در ایران و به ویژه خوزستان نیز سرودن بدیعیات رواج یافت. استاد عباس پور عباسی طائی و مصطفی غافلی، دو تن از شاعران این خطه هستند که به ترتیب نسج البرده و أریج البرده را در مدح پیامبر(ص) سروده اند. دستاورد این جستار که به روش توصیفی تحلیلی و با رویکرد اصالت تشابه به وارسی مضامین مشترک سیمای پیامبر(ص) در دو قصیده مذکور می پردازد، حاکی از آن است که برده های طائی و غافلی در مضامینی همچون بیان اشتیاق دو شاعر به ساحت مقدس پیامبر(ص)، ذکر ویژگی های فردی و اجتماعی و ذکر نشانه های میلاد و نبوت ایشان مشترک بوده و بسامد والای اشتراک آنها در موضوعاتی چون رؤیاپردازی های شاعر با یاد و خاطره پیامبر(ص)، نجواهای شاعرانه با آن وجود پاک، ذکر حسن و زیباروئی، خلق و خوی نیک، فضایل و مناقب، رهبری و هدایت، رویدادهای تاریخی میلاد پیامبر(ص)، شواهد و قرائن بعثت و ذکر مقام نبوت جلوه گر گشته است. از دیگر نتایج به دست آمده این پژوهش می-توان به حضور والای آرایه های مراعات نظیر، تضاد، تشبیه، تشخیص و تلمیح در برده های طائی و غافلی اشاره نمود.

محمّد الماغوط هو شاعر، روائیّ سوریّ، کاتب مسلسلات تلفزیونیّة، کان له دور بارز فی حرکة الأدب المعاصر نحو قالب جدید. تهدف هذه المقالة، مبتنیة على المنهجیّة الوصفیّة متبوعة بالتحلیل، إلى کشف الغطاء عن مفهوم الاغتراب، ومدى علاقته بعلم النّفس والفلسفة والأدب، من جهة، والکشف عن وجوهه فی تجربة الشّاعر الشعریّة کالاغتراب الفردیّ، والاجتماعیّ والإبداعیّ من جهة أخرى. کما أنّها لا یفوتها الکشف عن مسار هویّة الشاعر المتمثّلة فی الفقر، والخوف والحرمان. ومن زاویة أخرى تقوم بإیجاد الرّبط بین الوجوه الاغترابیّة لتجربة الشّاعر وقصیدته المعنونة بالهویّة الإلکترونیّة، وهی الّتی تشفّ لنا عن اتّجاهه الفکریّ والنّفسی فی وقت معاً. علیه، فإنّ الاغتراب، باعتباره من مکونّات الشّاعر العاطفیّة شعراً ونثراً، وبکلّ ما فیه من التّحدّیات، یؤثّر على تکوین شخصیّته سلبا وإیجاباً، کما أنّ شخصیّة الشّاعر توثّر على تکوین مساره الأدبی بشکل عام. ومن ضمن النتائج، یمکننا الإشارة إلى أن قصیدة ""الهویّة الإلکترونیة""، على الرغم من أنها عنوان من عناوین الماغوط الشعریة، غیر أنها ذات دلالة عمیقة لا تشمل هویة شاعرنا فقط، بل هی بمثابة مرآة تنعکس فیها هویة البشریة الحالیة بشکل عام.

براساس نظریات روان شناس سوییسی، کارل گوستاو یونگ، ضمیر ناخودآگاه جمعی، میراثی است بازمانده از دوره های نخستین نیاکان بشر که در ذهن هر انسانی وجود دارد. در این ناخودآگاه جمعی، تصاویر ازلی و مفاهیم مشترک جهانی وجود دارند که یونگ، آنها را «کهن الگو» می نامد. مهم ترین کهن الگوها از نظر او، سایه، نقاب، آنیما و آنیموس هستند. آنیما شاید مهم ترین این کهن الگوها باشد که به شخصیت زن پنهان در وجود هر مردی اطلاق می شود. این کهن الگو، در تمامی آثار ادبی جهان مشاهده می شود وشاعران و نویسندگان، آثار ادبی خود را با الهام گرفتن از آن غنا بخشیده اند. بدر شاکر السیّاب و قیصر امین پور نیز از شاعرانی هستند که با الهام گرفتن از این کهن الگو، احوال درونی خود را آشکار نموده اند. در پژوهش حاضر، به بررسی وتطبیق این کهن الگو در شعر این دو شاعر، با رویکرد تطبیقی مکتب آمریکایی پرداخته می شود. نتایج این پژوهش، نشان می دهد که حضور آنیما، یکی از مهم ترین تکیه گاه های عاطفی این دو شاعر بوده است که با توجه به شرایط متفاوت فرهنگی و جغرافیایی شان، به گونه های متفاوتی در اشعار آنها ظهور یافته است.

سبک شناسی، یکی از رویکردهای نقدی است که در سده ی أخیر، توجه ویژه ای از طرف ادیبان و سخنوران به آن شده است. یکی از مهم ترین موضوعات مورد بررسی در سبک-شناسی، بررسی آوایی و یا موسیقایی متن ادبی و به عبارت دیگر سبک شناسی آوایی اثر ادبی است که نحوه ی کاربرد واحدهای آوایی (صدا و آهنگ) در یک موقعیت زبانی و نیز کارکرد بیانی آواهای زبان را بررسی می کند. از جمله متونی که ارزش و شایستگی بررسی و تحلیل سبک شناسی آوایی را دارد، خطبه های نهج البلاغه امیرمؤمنان علی(ع) است. این خطبه ها دارای موسیقی دلنشین و تأثیرگذاری می باشد که توجه ی بسیاری از اندیشمندان و ادیبان را به خود جلب نموده است، نوشتار حاضر بر آن است، تا عناصر سبک ساز آوایی خطبه های نهج البلاغه و میزان انسجام این عناصر با مفاهیم مورد نظر حضرت را با روش توصیفی تحلیلی مورد بررسی قرار دهد. نتایج حاضر از این نوشتار حکایت از آن دارد که سجع، جناس، نظم آهنگ درونی، تکرار، تضاد و مقابله به عنوان نمود های برجسته ی عناصر آوایی در خطبه ها هستند که علاوه بر موسیقی گوش نواز، امکان استنباط معانی و مفاهیم مورد نظر حضرت را فراهم می کنند.

شعر معاصر، توجّه به مسائل اجتماعی را سرلوحه مضامین خویش قرار داده و شاعرانی را به تاریخ معرفی کرده است که در راستای تصویر مفاهیم اجتماعی و حلّ مشکلات جامعه کوشیده اند. بدر شاکر سیّاب شاعر معاصر عراقی و قیصر امین پور شاعر معاصر ایرانی ازجمله ادیبانی هستند که تعهّد به مسائل اجتماعی، بخش بزرگی از دغدغه های ذهنی آن ها بوده و آثار شعری فراوانی در این موضوع از خود برجای گذاشته اند. انعکاس ظلم و فساد جامعه، دعوت به صلح، آزادی و تشویق به مبارزه و جهاد از برجسته ترین مضامین اجتماعی این دو شاعر است. در این پژوهش سعی کرده ایم با محوریت این چهار مضمون در شعر این دو شاعر، به بررسی و کشف مصادیق همنوایی و تبیین تفاوت های نگاه آن ها -که متعلق به دو محیط جغرافیایی و فرهنگی متفاوت اند- بپردازیم، تا معلوم شود چگونه اندیشه ای اجتماعی در نقطه ای از جهان ظهور یافته و در نقطه ای دیگر همان اندیشه به گونه ای دیگر مجال بروز می یابد.

یعدّ قیصر أمین بور (2007-1959م) من الشخصیّات البارزة التی تملک أسلوباً خاصّاً فی الشعر الفارسی المعاصر، إذ یتمیّز أسلوبه بلغة شعریّة متفردة تتجلّى فی ثلاثة محاور هی الألفاظ والتراکیب والنحو، وتسعى هذه المقالة للبحث عن أهمّ الخصائص اللغویّة فی شعر أمین بور اعتماداً على هذه المحاور الثلاثة، للکشف عن أسلوب الشاعر الخاصّ على مستوى اللغة، والإجابة عن السؤال الأساسی التالی ""ما هی أهمّ خصائص شعر أمین بور فی بناء أسلوبه الخاصّ؟"". وتعدّ سهولة التعبیر، والحداثة، والتجدید فی الألفاظ والتراکیب، وتناسب الألفاظ (مراعاة النظیر)، وبروز بعض الألفاظ، والتلاعب بالکلمات والمعانی، واستعمال الرمز والبنیة النثریة للجمل، من أهمّ الخصائص اللغویة لأمین بور، والتی ستکون محلاً للبحث والتحلیل فی هذه المقالة.

هذه دراسه عن اللهجه المصریه وبیان خصائصها اللغویه المختلفه بناءً علی إستخدام المنهجین الوصفی والتاریخی الذی یستمد معطیاتها من علم اللغه التاریخی. والذی یلفت إنتباهنا فی هذا المقال، هو حضور اللغه العربیه فی مصر قبل الفتح الإسلامی ومعالجه اللهجه آنذاک وبیان تأثّرها من العربیه وغیرها من اللغات وذکر فروقها من اللهجه المستعمله حالیاً. وأما بعد الفتح الإسلامی فقد إبتعدت مصر عن لغته الرسمیّه وإستبدلتها باللغه العربیه الفصحی ثم ما لبث أن إحتلّت مکانها العامیه المصریه. إنّ العامیه المصریه المستعمله یومیاً، هی إمتزاج من عده لغات مدارها الرئیس اللغه العربیه وإن دخلت فیها مفردات جمّه من اللغات الأخری کالقبطیه، والیونانیه، والفارسیه، والترکیه، والإیطالیه، والآرامیه، والهندیه، واللاتینیه، والعبرانیه، والفرنسیه، والإسبانیه، والفینیقیه والإنکلیزیه.

هدف این مقاله، بررسی تطبیقی موسیقی شعر فرّخی یزدی و معروف الرّصافی است. برای رسیدن به این مقصود، موسیقی اشعار این دو شاعر به دو قسم موسیقی بیرونی و درونی تقسیم بندی شده است. در قسمت موسیقی بیرونی به بررسی وزن، قافیه و ردیف و در قسمت موسیقی درونی، تکرار با دو زیر شاخة واج آرایی و تکرار لفظ و همچنین جناس و سجع بررسی شده است. نتایج این بررسی نشان می دهد که تنوّع بحور در شعر رصافی بسیار بیشتر از شعر فرّخی است. در مقابل، قافیه های فرّخی نسبت به قافیه های رصافی، نرم تر و طولانی ترند و برعکس، رصافی به انتخاب قافیه های خشن تر و کوتاه تر تمایل بیشتری نشان داده است. استفاده از ردیف نیز که از ویژگی های شعر فارسی است، از عوامل دیگری است که سطح موسیقایی اشعار فرّخی را بالا برده است. در صنعت تکرار نیز ائتلاف میان لفظ و معنی عبارات در شعر دو شاعر به چشم می خورد. در شعر فرّخی، مصوّت «آ» و صامت های «ش» و «م» و در شعر رصافی مصوّت «ی» و صامت های «ش» و «س» بیشترین بسامد را دارند که با توجّه به دیدگاه های ناقدان عرب خاصیّت موسیقایی و معنایی آن ها تبیین شده است. در بهره گیری از جناس و سجع نیز شباهت زیادی میان این دو مشهود است. جناس زائد، اشتقاق، شبه اشتقاق و تام به ترتیب بیشترین بسامد را در دیوان دو شاعر به خود اختصاص داده اند.

در این مقاله پس از بررسی فرایند شکل گیری فن معارضه و سیر تحول و تطور آن در ادبیات عربی و فارسی، به مقایسة تطبیقی معارضات عربی و معادل های آن در ادبیات فارسی می پردازیم. فرضیة مقاله این است که معارضات در ادب فارسی مثل بسیاری از قالب های شعری از ادبیات عربی نشئت گرفته اند و مسئلة بنیادی این مقاله، چگونگی و میزان شباهت های این دو فن در ادبیات عربی و فارسی است. در این راستا ابتدا اصل فن معارضه را از منظر معانی لغوی و اصطلاحی بررسی و به دنبال آن معادل های این فن در شعر و نثر عربی و فارسی را معرفی می کنیم. در این قسمت مباحثی نظیر اقتفا، استقبال، نقیضه، نظیره، تخمیس و تضمین را به عنوان مشترکات ادبی دو زبان عربی و فارسی همراه با شواهد هریک می آوریم و در پایان با نگاهی تحلیلی به ارزیابی این گونه سروده ها و پیامدهای آن ها می پردازیم.

ادبیات، هنر آرایش و پیرایش کلام است به نحوی که صورت آن زیباتر و پیام آن تأثیرگذارتر گردد. برجسته سازی ادبی یا فراهنجاری در اثر دگرگون سازی زبان معیار (انحراف از نُرم) صورت می پذیرد. فراهنجاری ممکن است در صورت های زبانی (آوایی، معنایی، واژگانی، نحوی، گویشی و...) اتفاق بیفتد. در اسلام دعا به عنوان یکی از نخستین چارچوب هایی در نظر گرفته می شود که در آن روح می تواند مطابق با خواست الهی شکل بگیرد. دعای معصومان(ع) تصویر کاملاً جدیدی از روح زنده و پویای اسلام را نشان می دهد؛ زیرا این دعاها دسترسی مستقیم به انواع رفتارها و ویژگی های بشری را ـ که نیاز شکوفایی کامل آرمان اسلامی هستندـ فراهم می کند. صحیفهٔ سجادیه، ارزشمندترین و گران قدرترین ادب دعایی به شمار است که اندیشه ها و افکارش، روح پاک انسانی را به نمایش گذاشته و هدایت جامعه بشری را مطمح نظر قرار داده است. از آنجا که جلب توجه ذهن مخاطب به موضوع برای درک بهتر آن و وارد ساختن او در فضای متن جهت تأمل بیشتر، یکی از ویژگی های فنی متن است، آن حضرت با زبان دعا و با تکیه بر اصل هم نشینی معنایی و ساختار کلام، دست به آفرینش نثری زده اند که از سطح نثر ادبیات زمان خویش فراتر رفته و با زبانی فرا هنجار نمود یافته است. فرا هنجاری در صحیفهٔ سجادیه از سطوح متفاوتی از جمله «آوایی، واژگانی، نحوی و معنایی» قابل بررسی است. این جستار به بررسی زبان فرا هنجار با تکیه بر متن صحیفهٔ سجادیه، بر اساس روش تحلیلی توصیفی پرداخته است.

نمایشنامه کودک از جمله ابزارهای مؤثر در رشد عقلی، عاطفی، فرهنگی، و زبانی کودک به شمار می آید، و فرحان بلبل که از جمله برجسته ترین نمایشنامه نویسان سوریه می باشد با نگارش سه نمایشنامه کودک در این عرصه پا گذاشته است. نمایشنامه صندوق سبز وی که بیانگر تبیین اندیشه تلاش و کوشش با کمک دانش و عمل در زندگی می باشد، کشمکش میان کودکان و عفریته ها و ارواح را برای دستیابی به صندوق سبزی که نماد آزادی و موفقیت است مطرح می کند، شخصیت های نمایشنامه در پی دستیابی به صندوقچه و کلید آن هستند و کلید صندوقچه نیز رمز دانش و عمل در زندگی می باشد، چرا که با دانش و کار انسان به موفقیت و خوشبختی می رسد. فرحان در این نمایشنامه بر اسلوب تربیتی تکیه نموده است تا از این رهگذر نیازهای روانی کودکان را برآورده نماید و اهداف تربیتی آن ها را نیز محقق سازد تا بتواند ایشان را نسبت به عالم خیرخواهی به هم نوع آگاه سازد. ما در این پژوهش برآنیم تا بیان کنیم چگونه فرحان همه عناصر این نمایشنامه را به کار گرفته تا دنیای کودکانه را به تصویر بکشد و این که هدف او از گرایش به دنیای کودکانه در این نمایشنامه چیست. با استفاده از روش فنی پژوهش، ابعاد نمایشنامه کودک را در عناصر این نمایشنامه استخراج نمودیم، از جمله این عناصر پیرنگ، شخصیت، اندیشه، گفتگو، زبان و کشمکش می باشد که نمود دنیای کودکان را در این عناصر به روشی متقن و علمی بیان نمودیم، در پایان نیز به این نتیجه رسیدیم که فرحان به خوبی توانسته از این نمایشنامه به عنوان ابزاری برای آموزش و تربیت شخصیت کودک استفاده نماید.