جمال الدین سهیلی

این مقاله به بررسی نقش طبیعت در مجتمعهای مسکونی بر میزان حس شادابی و سرزندگی ساکنین با بررسی نمونه های موردی مجتمع اکباتان در تهران و مجتمع مهرگان در قزوین پرداخته است. در این مقاله تعریف سرزندگی از دو دیدگاه مورد بررسی قرار گرفت. دیدگاه اول که بعد آن فردی است، مربوط به بینش، فرهنگ و ادراک مردم است و دیدگاه دوم به فضاهای شهری مربوط می شود که این دو دیدگاه با هم ارتباط متقابل دارند و از یکدیگر نیز تاثیر می پذیرند. سپس به بررسی عوامل موثر بر سرزندگی پرداخته شده که در این میان نقش طبیعت در ایجاد سرزندگی، نقشی اساسی و غیر قابل انکار است. وجود طبیعت به عنوان یکی ازعوامل موثر درطراحی محوطه باز مجتمعها می تواند جهت «ارتقاءحس سرزندگی، آرامش محیط و کاهش روح ماشینی مدرنیته» مفید واقع می شود. در نهایت تأثیر طبیعت موجود در مجتمع های مسکونی اکباتان تهران و مهرگان قزوین از طریق پرسشنامه ای که پایایی و روایی آن بررسی شده است، مورد تحلیل و بررسی قرار گرفت. نتایج حاصل از بررسی پرسشنامه حاکی از آن بود که میزان زیاد طبیعت در مجتمع اکباتان تأثیر بسیار قابل توجهی بر حس سرزندگی افراد در این مجتمع نیز داشته، همچنین میزان اندک طبیعت در مجتمع مهرگان، تأثیر بسیار اندکی بر روی حس سرزندگی ساکنین این منطقه داشته است. با توجه به مفهوم سرزندگی و عوامل موثر بر آن، بایدگفت که طبیعت موجود در محوطه باز مجتمعهای مسکونی به عنوان یک بستر و فضای گردهم آورنده، باعث تعاملات اجتماعی و روابط بهتر میان کاربران خواهد شد.که در نهایت این ارتباطات منجر به شادمانی بیشتر و حس سرزندگی ساکنین می شود. از متغییرهای این تحقیق می توان به: 1- متغییر مستقل: طبیعت؛ 2- متغییر مداخله گر: تعاملات اجتماعی؛ 3- متغییر وابسته: سرزندگی اشاره کرد و داده های تحقیق با استفاده از روش کتابخانه ای و پرسشنامه جمع آوری و تجزیه و تحلیل گردیده اند. در معماری گذشته برای انجام این تعاملات، از طبیعت موجود درحیاط خانه ها استفاده می کردند ولیکن در مجتمعهای مسکونی امروزی به علت عدم توجه به معنا وکیفیت فضایی، به آن کمتر توجه شده است. همچنین روش تحقیق دراین مقاله توصیفی (علی- مقایسه ای) از نوع کیفی می باشد. در پایان نتیجه گیری لازم اشاره شده است.

یکی از پراهمّیت ترین مسائل در زمینه زنده نگهداشتن ارزش های بومی یک منطقه، ناحیه و یا شهر یافتن نشانه هایی است که از گذشته باقی مانده اند. نظر به معماری بومی در پهنه جهان، گویای پیوندی عمیق بین خانه و محیط می باشد، از این میان معماری روستایی بومی گیلان، از دیرباز نمونه بارز دست ساخته های مردمانِ این خطّه را در خود جای داده است. مقاله حاضر بر پایه تحقیقات تفسیری - تاریخی و با مطالعات میدانی انجام پذیرفته است. در این مقاله مقایسه ای تطبیقی بین نقوش موجود از میان دست بافته های مطرح و پرکاربرد از گذشته تا به حال در سطح استان از یک سو و نقوش چوبی–نرده - بناهای بومی روستایی گیلان که از شاخص ترین عناصر کاربردی و در عین حال تزئینی معماری بومی گیلان می باشند،  بر اساس مشاهدات عینی و بناهای تحقیق شده در آثار پژوهشگران پیشین از سوی دیگر، صورت گرفته است. نتایج دست یافته در اتمام تحقیقات با توّجه به سه اصل پیرس4 در مورد نشانه شناسی انجام گرفته و بر طبق موضوعات مورد اهمّیت در آن، شمایلی، نمادین و نمایه ای،  بودن یافته ها دسته بندی گردیده است.

نگارگری ایرانی، باطنی و تا حدودی پنهانی است و برای برداشت مفاهیم آن مطالعه دقیق بیننده را نیاز است. زیرا اشاره ای به هدفی والا دارد. در این بین علم نشانه شناسی کمک می کند تا با شناسایی و طبقه بندی نشانه های هر فرهنگی، شناخت عناصر معماری آن امکان پذیر شود تا بتوان با استفاده مجدد آن ها به فراخور زمان حال جایگاه ایران را در جهان معاصر معماری تقویت کرد. برای رسیدن به این منظور روش تحقیق، تاریخی- تفسیری و بر مبنای منابع تاریخی و مکتوب است. جمع آوری اطلاعات، اسنادی، ابزار گردآوری اطلاعات، کتابخانه ای و روش استدلال، استنتاجی است. مقاله حاضر در صدد است تا با رویکرد نشانه شناسی به مفهوم نشانه ها و نمادگرایی نگاره "خسرو در حال گوش کردن به موسیقی باربد" مربوط به دوره صفوی بپردازد. این مطالعه به دسته بندی انواع عناصر به کار رفته در کالبد نگاره ی مذکور با توجه به دیدگاه پیرس از نشانه، طبق سه وجه شمایل ، نمایه و نمادین می پردازد. به طور مختصر می توان گفت در وجه شمایلی نشانه، مدلول به طور عینی نشان دهنده ی دال بوده، در وجه نمایه ای نشانه، مدلول نماد مفهوم ذهنی دال می باشد و در خصوص وجه نمادین نشانه، عناصر با وجه شمایلی به مرور زمان دارای ارزش نمادین شده و به این ترتیب دال را با یک قرارداد به مدلول نسبت می دهیم.

توجه به کارکرد طراحی شهری در طراحی معماری حائز اهمیت می باشد، چرا که یکی از نمودهای کالبدی بحران هویت فضای معماری و شهری؛ گسست فضایی عناصر معماری و شهری است. بر اساس پژوهش های انجام گرفته؛ در بافت های تاریخی شهرهای کهن ایران، شاهد حضور فضاهای رابطی با شکل، کارکرد و معانی متعدد میان عناصر مختلف تحت عنوان فضاهای بینابین می باشیم که در مقیاس های مختلف شهری به عنوان عامل مهم پیوند فضایی عناصر معماری و شهری به یکدیگر دانسته شده اند. از طرفی با توجه به تاثیر ماندگار فضای معماری برخوردار از روح زمان بر مخاطب؛ شناخت و کاربرد کیفیات بینابینیت به عنوان کیفیت عصر حاضر، در طراحی فضای شهری و معماری امروز حائز اهمیت می باشد. بدین منظور ابتدا به بیان نظریه های موجود در خصوص مفهوم بینابینیت و شناخت کیفیات و ویژگی های آن پرداخته و در ادامه با توجه به این که گذرهای شهری یکی از مهم ترین فضاهای بینابین در مقیاس میان شهری می باشند؛ لذا کیفیات بینابینیت در یک گذر تاریخی - گذر ساغریسازان واقع در شهر رشت - جهت شناسایی الگوهای فضای بینابین در گذرها بررسی می گردد. بدین منظور به روش اسنادی، میدانی و پیمایشی به جمع آوری اطلاعات و با روش تحقیق پیمایشی و همبستگی به تحلیل متغیرها پرداخته می شود. با توجه به نتایج بررسی ها؛ عملکردها و ویژگی های استنتاج شده از بخش مبانی نظری در ارتباط با کیفیت فضای بینابین، در این گذر پذیرفته می گردد. لذا می توان استنباط کرد؛ استفاده از کیفیت بینابینیت گذرهای شهری می تواند عاملی مؤثر در جهت پیوستگی فضای شهری و فضای معماری گردد و از این طریق در جذب افراد برای استفاده از فضاهای معماری موجود در گذر، آشنایی افراد با بنای معماری و فعالیت های درون آن در حین عبور، ایجاد انگیزه در افراد برای توقف، مشاهده و حتی مشارکت در فعالیت های هدفمند درون فضای معماری گردد. درواقع موجب رونق فضاهای معماری متصل به آن گردد.

در دورة معاصر روش های مختلفی برای تحلیل فضای معماری به کار گرفته شده است. روش اسپیس سینتکس که در فارسی به «نحو فضا» ترجمه شده است، قرابت موضوعی و مفهومی به شیوة دسته بندی واژه ها در ادبیات دارد که آن را نحو می نامند. مطابق نظریة چیدمان فضایی، ترتیب قرارگیری فضاها در کنار یکدیگر، تأثیری مستقیم بر نحوة استفاده از فضاها دارد. روش اسپیس سینتکس، بیشتر در حوزة شهرسازی به کار گرفته می شود، اما از آنجاکه شهر از بناهای داخلش جدا نیست، در این مقاله از این روش در حوزة معماری بهره گرفته شده است. این پژوهش به صورت توصیفی- تحلیلی نوشته شده و پس از توضیح چگونه خواندن و ترسیم نمودار توجیهی، با توجه به روابط، چیدمان فضایی برای مسجد- مدرسه ها تنظیم شده است. جامعة آماری شامل مسجد- مدرسه های شهر قزوین به نام های سردار و صالحیه است که در دورة قاجار بنا شده اند و با روش استدلال استنتاجی، به نحو فضایی آن ها پرداخته شده است.اهمیت انجام این پژوهش، شناسایی ارزش های روابط اجتماعی و تأثیر آن ها در طراحی معماری است و هدف نهایی،اثبات وجود رابطه میان فضاهای مسجد- مدرسه های دورة قاجاریه براساس روابط اجتماعی است. بررسی نمودارها نشانگر تراکم نظام گردشی در بناست. همچنین مطابق این نمودارها فضاهای مفصلی و مرکزی، عوامل اصلی ارتباط دهندة فضاها هستند. در این مقاله، نظام گردشی ارتباطی و مدول پنهان مسجد- مدرسه های دورة قاجار به دست می آید.

احداث خیابان های جدید درون بافت شهرها و نفوذ نوگرایی و اتومبیل به آن ها باعث ایجاد فضاهای تعریف نشده گشته است که این اراضی خالی و رها شده با ابعاد بزرگ و کوچک به جا مانده از احداث خیابان های جدید درون شهر موقعیت های مناسبی جهت توسعه و انجام اقدامات خلاقانه و کشف ارزش های پنهان بسیار در آن را به وجود آورده است. حرکت و ارتباطات سواره به نحو فزاینده ای بر فضای عمومی تسلط یافته و بسیاری از ارزش های فرهنگی نیز گمشده است. بنابراین تهدید فضاهای گمشده را می توان به فرصتی برای ایجاد فضای شهری سرزنده، پویا و پایدار تبدیل نمود. روش تحقیق در این پژوهش از نوع پیمایشی و با هدف ساخت، اعتباریابی و رواسازی پرسشنامه جایگاه مشارکت مردمی در رسیدن به پایداری اجتماعی در طراحی فضاهای گمشده شهری با روش نمونه گیری تصادفی از کاربران دو فضای عمومی در دو منطقه از شهر تهران اجرا شده است. همچنین روش استدلال پژوهش حاضر از نوع استدلال استقرایی است. تحلیل پرسشنامه ها نیز از طریق نرم افزار SPSS انجام شده است. هدف بررسی ساماندهی دو فضای گمشده شهری و تأثیر آن ها بر میزان مشارکت و رضایت اهالی از آن ها است. بررسی و شناخت عوامل موثر بر مشارکت در حوزه پایداری اجتماعی با نظریه دو اندیشمند برجسته ""راجر ترانسیک"" و ""یان گل"" شناسایی شده است. پژوهش پیش رو قصد دارد با بررسی عوامل مؤثر در پایداری اجتماعی و با بهره گیری از پتانسیل های مردمی به ارتقای فضاهای گمشده شهری کمک کند.

امروزه توجه به مفهوم نشانه ها در شهر به عنوان یکی از دغدغه های نظریه پردازان شهری تبدیل شده است.به کارگیری نشانه شناسی به مثابه ابزاری برای تحلیل و ارزیابی هویت_استعاره و دلالت های تصریحی و تلویحی در ساختار شهرنمودی از کاربرد نشانه شناسی شهری است.بافت های قدیم به دلیل دارا بودن تعداد زیادی از نشانه ها در بر دارنده ارزش بیشتری هستند.عدم توجه به عوامل هویت زا در رشد شهرها به تقلید از معماری مدرن موجب ناخوانایی معابر و میادین شهری شده است.طبق نظریه لینچ عواملی بر خوانایی شهرها موثرند که مورد توجه طراحان و برنامه ریزان شهری قرار گرفته است.از جمله این عوامل گره ها و نشانه های شهری می باشد که بر خوانایی شهر تاثیر به سزایی دارند.هدف از این پژوهش مشخص ساختن ویژگی های نشانه های شهری در شهرهای تاریخی است که در اذهان مردم به منظور خوانایی بافت شهری اهمیت فراوانی دارند.در مقاله حاضر سعی بر آن شده است که با روش پیمایشی واستدلالی در علم نشانه شناسی که برمبنای شاخص های کالبدی،عناصر،پوسته و عملکرد به شناسایی و ارزیابی انواع نشانه های شهری که در ذهن و خاطر ساکنان شهر عقدا باقی مانده است پرداخته شود.روش استدلال از نوع استقرایی می باشد که با ابزار spss به بررسی نتایج این تحقیق پرداخته خواهد شد. با تحلیل و ارزیابی پرسشنامه که بر اساس 3 رویکرد به بررسی مفهوم خوانایی از نشانه های شهری (کوین لینچ،محمود توسلی و نگارندگان)تنظیم شده است به این نتیجه دست یافتیم که مفهوم میدان بیشترین تاثیر را در درک نشانه های شهری در شهرستان عقدا داشته است و عمده ترین نشانه های شهری بناهای مذهبی و تجاری می باشد که بیشترین درصد شناسایی افراد 89% است که مربوط به فضاهای مذهبی می باشد که نشان دهنده باورهای دینی در شکل گیری مفهوم نشانه های مذهبی مردم شهرستان عقدا می باشد.

یکی از دستاورد های تکنیک های نحو فضا 1 جهت تحلیل روابط فضایی ساختمان ها، ترسیم نمودار توجیهی می باشد. هدف این پژوهش نمایش نحوه استفاده از تکنیک چیدمان فضا در تحلیل روابط خاص معماری کاروانسرا های ایرانی می باشد. «امنیت» و «دسترسی» از مهم ترین فاکتورها در خلق روابط فضایی کاروانسراهای ایران محسوب می شوند. این عوامل با ترسیم نمودار های توجیهی چندین نمونه از کاروانسرا های قزوین و کاشان مورد مطالعه قرار گرفته اند. در این پژوهش، با کمک مطالعات کتابخانه ای و میدانی، شناخت کاروانسرا های منتخب انجام شده ، پس از بررسی چیدمان فضایی این کاروانسرا ها، با ترسیم نمودار های توجیهی، به تحلیل آنها بر اساس نگرش نحو فضا پرداخته شده است. در پایان، مقایسه تطبیقی حجره ها، انبار ها و صحن کاروانسرا ها و ارتباط با سایر فضاها، دسترسی و امنیت آنها با استفاده از شیوه «ترسیم و تحلیل نمودار های توجیهی» انجام شده است. چنین برمی آید که بازخوانی مفاهیم معماری کهن در جهت احیای هویت ایرانی از دریچه دستاوردهای این پژوهش قابل پیگیری باشد.

  امروزه با توسعه روز افزون، شهرهای کوچک و بزرگ فاقد فضاهای شهری مطلوب می باشند.  سازگاری این فضاها با نیاز ساکنان، در کانون توجه کارشناسان قرار گرفته است. فضاهای شهری در برآورده ساختن نیازهای اجتماعی و فردی کودکان و نوجوانان شهر، نقش منحصر به فردی دارند.این فضاها بخش عمده ای از زمان و محیط زندگی روزمره ساکنان از جمله کودکان و نوجوانان را به خود اختصاص می دهند و از دیدگاه مهندسی علوم انسانی، ارتقای کیفیت این فضاها می تواند در سلامت و رشد قوای جسمی، تقویت تعاملات اجتماعی و همبستگی های گروهی و پرورش خلاقیت در کودکان و نوجوانان مؤثر باشد. این نوشتار می کوشد تا مبانی، ویژگی ها و فضاهای مورد نیاز برای ایجاد یک شهر دوست داشتنی از دیدگاه کودکان را بررسی کند. روش مورد استفاده در این مقاله، روش توصیفی_ تحلیلی و مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای،اسنادی و بررسی های میدانی می باشد و جنبه  کاربردی دارد. در این مقاله سعی شده  از روش های مشارکتی مانند پرسشنامه، نقاشی،انشا و مصاحبه با 130 کودک قزوینی در مورد شهر و فضاهای شهری و همچنین فعالیت هایشان استفاده شود. در این راستا در گام نخست اطلاعات جامعی راجع به مکان های مورد علاقه و مکان هایی که کمتر مورد علاقه  کودکان است، جمع آوری شد. در گام دوم به بررسی فعالیت های مورد علاقه  کودکان پرداخته  و در مرحله بعدی ویژگی های یک شهر دوست داشتنی از نگاه کودکان مورد بررسی قرار گرفته  و در پایان برخی پیشنهادها برای رسیدن به ایده های کودکان بیان می شود.

این مقاله در صدد است ابتدا با بررسی زمینه های ملی گرایی در سطوح اجتماعی و سیاسی دو کشور ایران و ترکیه در سال های 1920 تا 1950 به معرفی عوامل تاثیر گذار در شکل گیری جریان های فکری ملی گرا و ویژگی های آنها بپردازد. در این راستا نقش تلاش های دولت ایران و ترکیه در تقویت ملی گرایی و همچنین تاثیر تعاملات حاکمان این دو کشور در شکل گیری جنبش های ملی گرایانه مورد بررسی قرار می گیرد. سپس جنبش های ملی گرایانه در معماری دو کشور ایران و ترکیه که بر اساس تاثیر سیاست های ملی گرایانه دولت ایران و ترکیه رخ داده است باز شناسی و معرفی خواهند شد. در این راستا بر اساس نظر عده ای از منتقدین معماری ایران و ترکیه، جنبش های ملی گرایانه در معماری و برخی از آثار ایشان بررسی و دسته بندی می شود و در پایان نحوه تاثیرگذاری نظام های حکومتی در ظهور جنبش های ملی گرایانه معماری ایران و ترکیه در یک مطالعه تطبیقی نتیجه گیری خواهد شد.