محمدابراهیم سنجقی

این پژوهش با آگاهی نسبت به نقش مزیت آفرینی نظام نگهداری منابع انسانی، اثر میانجیگری احساس عدالت سازمانی را بر رابطه رویکرد راهبردی در نظام نگهداری منابع انسانی و تعهد سازمانی کارکنان در یک سازمان دولتی مورد مطالعه قرار می دهد. در تبیین این روابط، سه فرضیه تدوین شد و طی آزمون میدانی مورد تایید قرار گرفت؛ همچنین با استفاده از روش آماری تحلیل مسیر، ضریب اثر مستقیم و اثر کلی و نیز جهت اثرگذاری متغیرهای تحقیق بر یکدیگر تعیین شد.

امام خامنه ای (دامت برکاته) مفهوم مردم سالاری دینی را از سال 1377 مطرح کردند. این مقاله قصد دارد تا الگوی مردم سالاری دینی را از بیانات ایشان و براساس نظریه داده بنیاد استخراج کند. مقاله، بیانات معظم له را از همان سال تا کنون بررسی و 2673 کد را استخراج کرده است؛ سپس با رفت و برگشت بین کدها، مفاهیم و مقوله ها، کدها در هفت دسته شامل عوامل، الزامات، محتویات (هست ها و نیست ها)، مقومات، منهیات و پیامدها دسته بندی شده و در نهایت با 35 مقوله پایان یافته است. براساس نتایج پژوهش، برقراری حکومت مردم سالاری دینی به اجرایی کردن الزامات بویژه ولایت فقیه و قانون اساسی و محتویاتی همچون اجرای اسلام و چارچوبهای الهی و حکومت بر مبنای ارزشها و از بین رفتن دیکتاتوری نیاز خواهد داشت. تداوم چنین حکومتی نیز به مقومات و منهیاتی استوار است که از جمله آنها می توان به بصیرت و امکان نقد و اعتراض به عنوان قوام دهنده و ثروت اندوزی و سوء استفاده از قدرت به عنوان از بین برنده اشاره کرد.

در میان انواع ساز و کارهایی که رهبران تحول آفرین به منظور ایجاد تغییرات بنیادی و تحول در سازمان های متبوع مورد توجه قرار می دهند، سازو کارهای فرهنگی از درجه اهمیت به مراتب بالاتری برخوردار است. علت امر در این است که درجه موفقیت این رهبران بیش از هر چیز در گرو میزان توفیق آنان در ارتقاء سطح نگرش و باورهای فکری قاطبه مدیران و کارکنان سازمان ها جهت حمایت جدی و نیرومند از برنامه های مورد نظر می باشد. این مقاله تلاش دارد تا با ارایه تصویری اجمالی از کیفیت نیاز سازمان ها به تغییرات بنیادی و تحول، چالش های اجرایی فرایند کار را آشکار نموده و دلایل لازم را برای تبیین عدم تمایل شمار بسیاری از دست اندرکاران سازمانی در همسویی با تغییر و تحولات ارایه دهد.سپس نشان دهد که مقصود و منظور از بکارگیری ساز و کارهای فرهنگی در واقع تبدیل این نوع عدم تمایل ها و یا مقاومت های بازدارنده به نوعی تمایل وافر و انرژی سرشار همگانی در پیشبرد مراحل دشوار و پر مخاطره تغییر و تحولات می باشد.

در ادبیات سازمان و مدیریت نظریه رهبری تحول آفرین بیش از سایر نظریه های معاصر در عرصه اداره اثربخش نیروهای دانشی در سازمانهای طلایه دار شهرت یافته است. از اینرو، این مقاله در پی آن است تا با استفاده از روش نظریه پرداز ی داده بنیاد به تجزیه و تحلیل گفتمان مقام معظم رهبری پرداخته، ابعاد و عوامل رهبری تحول آفرین را ارائه کند. در این تحقیق، سخنان حضرت امام خامنه ای (مد ظلّه العالی) به صورت تمام خوانی مورد مطالعه قرار گرفت. در ادامه، 155 گزاره انتخاب، و از طریق کدگذاری باز و محوری، تعداد 173 کد، 25 عامل و پنج بُعد شناسایی شد. در نهایت ابعاد و عوامل منتج از داده ها، ضمن توسعه مفهوم ابعاد رهبری تحول آفرین، هفت عامل را تعالی داده، یک بُعد و چهار عامل نیز به الگوی رهبری تحول آفرین افزوده است

علیرغم تلاشهای عدیده ای که در طی سال های گذشته برای توصیف ضرورت و تبیین مفهوم توسعه در ابعاد و اشکال گوناگون آن به عمل آمده است، جوهره کارکردی «توسعه مدیریت» به عنوان پایه و اساس توسعه همه جانبه نظام ج.ا.ایران هنوز هم در هاله ای از ابهام و سطحی نگری قرار دارد. در حالی که مفهوم توسعه مدیریت در نگاه بسیاری از دست اندرکاران امر، بیشتر موضوع «توسعه مدیران» و فراتر از آن، موضوع «توسعه سازمان های درون نظام» را تداعی می کند، لیکن گستره واقعی این مفهوم به این دو حد محدوده نبوده و ابعاد گسترده دیگری را نیز دربردارد. مقاله حاضر می کوشد تا با مقدمه ای کوتاه پیرامون ضرورت توجه جدی به موضوع توسعه مدیریت به مثابه امری حیاتی و سرنوشت ساز در روند حرکت رو به کمال نظام اسلامی، شماری از مؤلفه های کلیدی مفهوم «توسعه مدیریت» را احصاء نموده ومورد برسی قرار دهد.

این پژوهش با هدف شناسایی و رتبه بندی عوامل مؤثر در ایجاد جو مسموم سازمانی به عنوان عاملی تاثیرگذار در بروز فرهنگ مسموم سازمانی صورت گرفت. پژوهش حاضر از جهت هدف، کاربردی و از حیث نحوه گردآوری داده ها، توصیفی از نوع پیمایشی است و جامعه آماری شامل کارکنان و خبرگان باتجربه و باسابقه یکی از نهادهای انتظامی استان فارس بود. با بررسی ادبیات جو سازمانی، عواملی که زمینه ساز بروز جو مسموم سازمانی هستند، شناسایی و با استفاده از نرم افزار SPSS و آزمون های کلموگروف اسمیرنف و آزمون t تک نمونه ای مشخص شد که عوامل و مؤلفه های شناسایی شده در سازمان موردبررسی نیز مصداق پیدا می کند. بعد از شناسایی این عوامل، اقدام به رتبه بندی آنها گردید. به این منظور پرسشنامه مقایسات زوجی، بین 10 نفر از خبرگان و افراد با سابقه سازمان موردمطالعه، توزیع و پس از جمع آوری، با استفاده از نرم افزارExpert Choice11 و تکنیک AHP به رتبه بندی این عوامل و مؤلفه های مربوط به این عوامل پرداخته شد. نتایج نشان داد که رهبری زهرآگین از جهت میزان اهمیت با وزن 591/0 در رتبه اول؛ روابط بین فردی مسموم با وزن 202/0 در رتبه دوم؛ ساختار شغلی مسموم با وزن 107/0 در رتبه سوم؛ نظام پاداش مسموم با وزن 07/0 در رتبه چهارم و ساختار فیزیکی مسموم با وزن 03/0 در رتبه پنجم قرار گرفتند. همچنین همه مولفه های مرتبط با هر عامل به صورت تفکیک شده و به صورت کلی و براساس وزن نهایی هر مؤلفه، رتبه بندی شدند.

موجودات زنده اعم از گیاهان ، حیوانات ، و انسانها پس از تولد و پا گذاردن به عرصه حیات ، مراحل مختلفی را یکی پس از دیگری در یک سیر تکاملی و به هم پیوسته طی می کنند تا اینکه سرانجام به مرحله پیری می رسند . سازمانها نیز همانند موجودات زنده در موقعیتهایی خاص پا به عرصه وجود می گذارند و سپس در صورت موفقیت با عبور از مراحل گوناگون رشد و توسعه به مرحله پیری سازمانی – یعنی مرحله ای که در آن از قدرت تحرک و درجه انعطاف پذیری سازمان به گونه قابل ملاحظه ای در مقایسه با مراحل قبلی آن کاسته می شود – می رسند تا اینکه در پی این مرحله چراغ عمر سازمان به تدریج و یا یکباره خاموش می شود ؛ با این تفاوت که سازمانها می توانند قبل از ورود به وادی پیری و یا حتی بعد از ورود در آن با اتخاذ استراتژیهای نوین و ایجاد مجموعه ای از تغییرات هماهنگ در تارو پود خود ، وارد چرخه عمری جدید گردند و مجدداً سیر تکاملی تازه ای را ، که در ان توانمندیها و شادابی جدیدی در سازمان ایجاد می شود ، آغاز نمایند. آنکه سازمانها دقیقاً قبل از رسیدن به مرحله پیری چه مراحلی را طی می کنند ، خود سؤال جداگانه ای است که باید در فرصتی دیگر بدان پرداخت . دراینجا فقط لازم است قبل از ورود به اصل موضوع به چند نکته مقدماتی توجه شود: اول اینکه علی رغم حساسیت و توجه روز افزونی که دانشمندان مدیریت به تازگی در این خصوص به خرج داده اند ، در عین حال ، ادبیات معاصر مدیریت در این زمینه بسیار ضعیف و به تعبیری در مرحله ابتدایی قرار دارد. امروزه تئوریهای مدیریت با پشت سر گذاشتن بیش از یک قرن سابقه تاخت و تازهای نظریه پردازی و ذخیره سازی انبوهیاز فنون و تکنیکهای پیشرفته ، در عین حال ، هنوز هم نتوانسته اند چارچوب نظری و کاربردی منسجمی را در باب چگونگی « جوان سازی » و « تجدید حیات سازمانی » در وضعیتی که چراغ عمر سازمان بر اثر پیری رو به خاموشی می رود ، ارائه دهند ، به گونه ای که یکی از صاحبنظران کاربرد روش علمی تبلور را برای حل معضلات سازمانی در عصر کنونی « فاجعه » قلمداد نموده ، حتی تلاش می کند تفسیر جدیدی از « علم » و « مدیریت علمی » ارائه دهد . نکته دوم اینکه درجه بزرگی سازمان و سالهای عمر آن را نمی توان در زمره علتها و یا شاخصهای پیری سازمان بر شمرد به گونه ای که بر مبنای آن سازمانهای بزرگ و پر سابقه در ردیف سازمانهای فرتوت ، و سازمانهای کوچک و کم سابقه درشمار سازمانهای جوان فرض شود. حجم سازمان و عامل زمان به خودی خود موجبات رسیدن به مرحله پیری رافراهم نمی سازد. چه بسا بتوان سازمانهایی را یافت که با حجمی نه چندان بزرگ و عمری نه چندان طولانی ، در عین حال ، در زمره سازمانهای بالغ قرار گیرند. نکته بعدی اینکه بنا بر تجربیات مدیریت در سازمانهای امروزی « هر فرایندی از رشد ، شرایط سقوط خود را به وجود می آورد » ؛ یعنی اینکه سازمانها به صورت طبیعی به سمت کهولت و پیری سیر می کنند . این موضوع طبیعتاً با نظریه آنتروپی در تئوری سیستمها مطابقت دارد. بر پایه این نظریه ، ساختارهای سازمانی به خودی خود ه سمت واگرایی و از هم گسیختگی درونی کشش دارند ، مگر اینکه همواره انرژی جدیدی ، سازمان را به سمت همگرایی و رسیدن به رشد بیشتر سوق دهد. از اینرو با توجه به روند رو به تزاید انحلال و از هم پاشیدگی بسیاری از سازمانهای امروزی ، امر جوان سازی و فراهم آوردن مکانیزمهای تحول آفرین برای تداوم حیات بسیاری از سازمانهای بزرگ و کوچک کاملاً الزامی و اجتناب ناپذیر است. در این مقاله تلاش می شود ضمن ارائه تصویری روشن از وضعیت پیری سازمان به گونه ای که مانع از فرو افتادن آن در گرداب افت تدریجی » گردیده و متضمن استمرار رشد و شکوفایی آن در بستر زمان باشد ، مورد بررسی قرار گیرد.

فرهنگ سازمانی، الگویی مشترک و نسبتاً پایدار از ارزش ها، باورها و اعتقادات اساسی در یک سازمان است. بنابراین انجام هر گونه تغییر و تحول بنیادی در سازمان تنها از طریق شناخت فرهنگ سازمان و ارزش های درون یک جامعه امکان پذیر است. در این مقاله تلاش شده است تا مدل سنجش و ارزیابی فرهنگ سازمانی سازمان های نظام اداری کشور، متناسب با مؤلفه ها و شاخص های بومی، طراحی و پیشنهاد شود. برای دستیابی به الگوی ذکر شده، ابتدا ناگزیر از مطالعه و بررسی مدل ها و الگوهای مختلف فرهنگ سازمانی که توسط نظریه پردازان و صاحب نظران ارائه شده است، استفاده شد و پس از بررسی دقیق این مدل ها و تحلیل نقاط قوت و ضعف هر کدام، سیاست های کلان نظام اداری کشور- ابلاغی مقام معظم رهبری- با استفاده از روش پژوهش داده بنیاد، مورد بررسی وکنکاش قرار گرفت و با توجه به اقتضائات و الزامات سازمان های نظام اداری، ابعاد، مؤلفه ها و شاخص های الگوی پیشنهادی احصا شد و با توجه به ابعاد سازمانی در قالب 5 نوع فرهنگ: ماموریت گرا، انسان گرا، قانون گرا، تحول گرا و مکتبی، 24 مؤلفه و 158 شاخص، دسته بندی شد. الگوی پیشنهادی برای سازمان های نظام اداری کشور، یک الگوی بومی و منحصر به فرد است که بر آموزه های دینی و ارزش های انقلاب اسلامی پای می فشارد؛ بر متغیرهای تأثیر گذار درون و برون سازمانی، توجه ویژه دارد و از غنای نظری و چارچوب مفهومی قوی، برخوردار است.

هرزبرگ معتقد بود عواملی که موجب رضایت می شوند با عوامل موجب نارضایتی، متفاوت هستند. البته یافته های هرزبرگ با استفاده از متدولوژی روایت رویدادهای کلیدی بدست آمده از اینرو این امکان وجود دارد که نتایج تحقیق هرزبرگ تحت تاثیر خطای اسناد بدست آمده باشد. ازاینرو به منظور دسته بندی مجدد عوامل انگیزاننده و نگهدارنده در این پژوهش از پرسشنامه استفاده شد. بدین منظور یک شرکت فعال در زمینه تولید محصولات الکترونیکی که دارای دو مرکز تولیدی در تهران و شیراز است انتخاب شده و عوامل نگهدارنده و انگیزاننده با استفاده از پرسشنامه تنگ و واحد اندازه گیری شد. 190 نفر از کارکنان (تهران 120، شیراز 70 نفر) پرسشنامه ها را تکمیل و عودت نمودند. نتایج آزمون تحلیل عاملی که با استفاده از نرم افزارSPSS16 انجام شد نشان داد میان عوامل نگهدارنده و انگیزاننده کارکنان تهران و شیراز تفاوتهای عمده ای وجود دارد. این تفاوتها در زمینه عاملهای ذکر شده در نظریه هرزبرگ نیز مشاهده می شود. به طور کلی برخی از عوامل نگهدارنده و انگیزاننده بویژه کارکنان تهران، در شکل متفاوت با نظریه هرزبرگ دسته بندی می شوند. علاوه بر این می توان عوامل دو گانه هرزبرگ را به چهار عامل گسترش داد که در آن پول و امنیت شغلی دو عامل مستقل محسوب می شوند. همچنین پیش فرض هرزبرگ در خصوص استقلال عوامل نگهدارنده و انگیزاننده از یکدیگر مورد تایید قرار نگرفت.

شرایط پیچیده رقابت و سیطره نیروهای دانشی بر عرصه کسب و کار، چالش عمده ای را برای رهبران سازمانهای امروزی بوجود آورده است. در چنین شرایطی بهره گیری از سبکهای مناسب رهبری در جهت تاثیر گذاری بر آمادگی کارکنان برای تغییر و همچنین تلاش برای ارتقا فرهنگ یادگیری در سازمان راه حل مناسبی قلمداد گردیده است. در این میان توانائی های فردی کارکنان و مخصوصا توانایی آنها برای درک نیاز و پذیرش ضرورت تغییر که در قالب هوش هیجانی تبلور می یابد، می تواند بر شدت تاثیر گذاری دو عامل فوق بیافزاید. از این منظر تحقیق حاضر در نظر دارد تا تاثیر سبکهای رهبری بر آمادگی کارکنان برای تغییر را با بهره گیری از دو متغیر میانجی هوش هیجانی و فرهنگ یادگیری سازمانی مورد واکاوی قرار دهد. پژوهش حاضر از لحاظ هدف تحقیق، کاربردی و بر حسب شیوه گردآوردی داده ها توصیفی از شاخه پیمایشی است. جامعه آماری پژوهش شامل کلیه کارکنان شاغل در سازمان مورد مطالعه ( 320 نفر) می باشد. حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران برای جامعه محدود به تعداد 175 نفر محاسبه گردید. روش نمونه گیری، تصادفی طبقه ای بوده و پایایی پرسشنامه با استفاده از فرمول آلفای کرونباخ تعیین گردید. تجزیه و تحلیل داده ها نیز با استفاده از روش مدلسازی معادلات ساختاری با کاربرد نرم افزار لیزرل انجام گرفت. نتایج حاکی از آن است سبک رهبری هم به صورت مستقیم و هم از طریق متغیرهای میانجی هوش هیجانی و فرهنگ یادگیری سازمانی بر آمادگی کارکنان برای تغییر در جامعه هدف تاثیرگذار بوده است.

یکی از ویژگی های برجسته نهادهای انقلاب اسلامی، برخوداری از فرهنگ جهادی است. فرهنگ جهادی مجموعه ای از سرمایه های فکری و ارزشی است که بر رفتار اجتماعی انسان اثر می گذارد. هدف اصلی پژوهش حاضر، طراحی الگوی فرهنگ جهادی یکی از نهادهای انقلاب اسلامی است. روش تحقیق، توصیفی از نوع کیفی است. جامعه آماری، خبرگان حوزه مدیریت و فرهنگ در داخل و خارج سازمان هستند. نمونه تحقیق تعداد 14 نفر بوده اند که به روش قضاوتی و گلوله برفی انتخاب شده اند. ابزار تحقیق پرسشنامه (محقق ساخته) بود که طی سه مرحله شاخص یابی با استفاده از فن دلفی، تکمیل شده است و اعتباریابی الگوی تحقیق با بهره گیری از نظر خبرگان صورت پذیرفت. قابلیت اعتماد ابزار سنجش، از روش آلفای کرونباخ 87/0 به دست آمد. نتایج تحقیق، گویای آن است که الگوی فرهنگ جهادی در چهار مؤلفه: معنویت محوری (با امتیاز 100)، ورزیدگی (با امتیاز95)، مجاهدت محوری (با امتیاز86) و انطباق محوری (با امتیاز100)، طراحی شده است. یافته های تحقیق همچنین نشانگر آن است که مؤلفه های معنویت محوری و انطباق محوری، دارای بالاترین درجه اهمیت بین مؤلفه های فرهنگ جهادی است.

شرایط حادّ رقابتی و سیطره ی نیروهای دانشی بر عرصه ی کسب و کار، چالش های عمده ای را برای رهبران سازمان های امروزی به وجود آورده است. در چنین شرایطی، بهره گیری از سبک رهبری تحول آفرین برای توسعه ی ظرفیت های انسانی و ارتقای درجه ی تعهد سازمانی کارکنان، وجهه ی همّت بسیاری از سازمان های پیشتاز و طلایه دار قرار گرفته است. از سوی دیگر، فرهنگ سازمانی، یکی از مهم ترین اهرم هایی است که رهبران سازمان ها می توانند برای تغییر در قابلیت های کارکنان مورد بهره برداری قرار دهند. از این رو، تحقیق حاضر در نظر دارد تا در راستای رسیدن به سازوکارهای لازم برای ارتقای تعهد سازمانیِ کارکنان، اثر میانجی گری فرهنگ سازمانی بر رابطه ی بین رهبری تحول آفرین و تعهد سازمانی را در شرکت برق منطقه ای تهران مورد کاوش قرار دهد. نتایج حاصل از تحلیل داده ها، حاکی از آن است که رهبری تحول آفرین، قادر است از طریق ترویج فرهنگ های رقابتی و سلسله مراتبی، بر روی تعهد سازمانی در شرکت مورد مطالعه، اثرگذار باشد.

پژوهش حاضر به دنبال ارایه ی چارچوبی در تبیین ارتباط بین توسعه ی فرایندهای مدیریت دانش با انواع فرهنگ های سازمانی است. برای این منظور از جو سازمانی که در این جا زیر عنوان جو دانشی، مفهوم سازی گردیده، استفاده شده است. در این چارچوب، چنین بیان شده است که فرهنگ نوآورانه از جو خلاق حمایت می کند و از این رو فرایند تولید و اکتساب دانش تقویت و بر دارایی دانش مفهومی سازمان افزوده می گردد. فرهنگ تداوم رویه با پشتیبانی از جو سیستمی موجب توسعه ی فرایند سازمان دهی و ذخیره سازی و افزایش در دانش سیستمی می گردد. فرهنگ مشارکتی از جو گفتمان و در نتیجه فرایند انتشار و اشتراک حمایت نموده و بر دارایی دانش تجربی می افزاید و فرهنگ اثربخشی نیز از فرایند به کارگیری و در نتیجه از دانش عملیاتی پشتیبانی می کند. در نهایت، چهار فرضیه ی برآمده از چارچوب پژوهش، به صورت میدانی و بر مبنای روش همبستگی آزمون شد که دو فرضیه ی مربوط به دو فرهنگ اخیر به علت نوپایی برنامه های مدیریت دانش در سازمان های منتخب، مورد پذیرش قرار نگرفت.

این پژوهش با هدف شناسایی و استخراج آسیبهای نظام کارگزاری حج به صورت کاربردی تدوین شده است. برای گردآوری داده ها از روش مصاحبه عمیق و به منظور تجزیه و تحلیل داده ها نیز از راهبرد تحلیل محتوا بهره برده شد. جامعه آماری پژوهش، مسئولان عالی، خبرگان و صاحبنظران حوزه حج و زیارت هستند که با توجه به اصل اشباع نظری داده ها با 30 نفر از ایشان به عنوان مشارکت کننده مصاحبه صورت گرفت. نتیجة بررسی داده ها به شناسایی 43 آسیب منجر شد. بر این اساس «اطلاع رسانی نامناسب به زائران و آگاهی زائر نسبت به حقوق خود و سازمان» با 99/2 درصد و «ضعف نظارت راهبردی» با 8/2 درصد فراوانی، دارای بیشترین تأکید در آسیبهای محتوایی، «استانداردسازی نامطلوب خدمات و فعالیتهای نظام» با 27/3 درصد و «نداشتن ثبات لازم در سیاستهای حاکم بر نظام کارگزاری» با 18/3 درصد فراوانی، دارای بیشترین تأکید در آسیبهای ساختاری، هم چنین «نبود دیپلماسی مطلوب حج و زیارت» با 96/1 درصد و «وجود تعارض بین سیاستهای کشور سعودی با سیاستهای جمهوری اسلامی» با 78/1 درصد فراوانی، مورد تأکیدترین آسیبهای محیطی مشخص شده است.

در ادبیات معاصر سازمان و مدیریت، دو متغیر «رویکرد کارآفرینی» و «تعهد سازمانی» هر یک به نوبه ی خود در رقم زدن به عملکرد مطلوب نقش آفرین بوده اند. از این رو مقاله ی حاضر در تلاش است تا اثرگذاری گرایش کارآفرینانه بر عملکرد سازمانی را در شماری از پژوهشکده ها و مراکز تحقیقاتی منتخب از طریق متغیر میانجی تعهد سازمانی بررسی نماید. جامعه ی آماری تحقیق مشتمل بر 500 نفر از محققین و متخصصین شاغل در 25 مرکز تحقیقاتی و پژوهشکده ی دانشگاهی وابسته به سازمان های دولتی در شهر تهران می باشد. روش تحقیق از نوع توصیفی پیمایشی بوده و ابزار گردآوری داده ها پرسش نامه می باشد. آزمون فرضیه های تحقیق براساس روش مدل یابی معادلات ساختاری صورت پذیرفت. نتایج نشان می دهد که رویکرد کارآفرینانه به صورت مستقیم و به میزان چشمگیری (به اندازه 90 درصد) باعث ارتقاء سطح عملکرد در جامعه هدف می شود و متغیر تعهد سازمانی به مثابه متغیر میانجی فاقد نقش آفرینی در این رابطه می باشد