ایرج نیک سرشت

ایرج نیک سرشت

مدرک تحصیلی: دکتری فلسفه علم - فیزیک, دانشگاه پاریس، سوربن پانتئوم
رتبه علمی: دانشیار پژوهشکده تاریخ علم، دانشگاه تهران
پست الکترونیکی: nikseresht@ut.ac.ir
لینک رزومه

مطالب
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدیدترین

فیلترهای جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱ تا ۱۵ مورد از کل ۱۵ مورد.
۱.

رویکرد و مؤلفه های مناسب آموزش ماهیت علم در درس فیزیک(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات بین رشته ای در آموزش سال ۴ بهار ۱۴۰۴ شماره ۱ 39 - 68

کلیدواژه‌ها: آموزش فیزیک ماهیت علم رویکرد توافقی رویکرد شباهت خانوادگی فلسفه علم تاریخ علم

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۳ تعداد دانلود : ۵۱
بی شک علوم تجربی، به خصوص فیزیک، یکی از مهمترین دستاوردهای بشر است. اما، شمار اندکی از افراد جامعه از سازوکار واقعی و نحوه انجام فعالیت های علمی آگاهی دارند. یکی از دلایل این عدم آگاهی، عدم توجه کافی به «ماهیت علم» در آموزش علوم است. این مقاله که به روش کتاب خانه ای و تحلیلی تالیف شده، به موضوع ماهیت علم و رویکرد مناسب ارائه و آموزش ماهیت علوم بویژه در درس فیزیک می پردازد. ارائه ماهیت علم در قالب تعدادی مولفه، رویکرد استاندارد و جافتاده ای است که با عنوان رویکرد توافقی (مولفه ای) شناخته شده است. اما، این رویکرد با نقدها و کاستی هایی روبه رو شده است. در مواجهه با این نقدها، رویکرد شباهت خانواگی ارائه گردیده است. با توجه به وجود این دو رویکرد، سوال این است که رویکرد مناسب آموزش ماهیت علم در رشته فیزیک چگونه است؟ مقاله در مورد ایرادات و مزایای این دو رویکرد بحث خواهد داشت. با توجه به بحث هایی که طرح می کنیم، نتیجه می گیریم که رویکرد شباهت خانوادگی علی رغم جامعیتی که از لحاظ نظری دارد، پیچیدگی های فراوانی به همراه دارد که اجرایی کردن آن در آموزش مقطع دبیرستان را با مشکل روبه رو می سازد. ازین رو به نظر می رسد که به منظور آموزش بهتر و منسجم تر ماهیت علم در رشته فیزیک، لازم است از همان رویکرد توافقی استفاده شود. بااین توضیح که متناسب با کاستی های رویکرد توافقی و همچنین بصیرت های رویکرد شباهت خانوادگی، مولفه های مناسب دیگری به مولفه های ماهیت علم فیزیک اضافه گردد. همچنین، به منظور تزریق بهتر این مولفه ها در محتوای آموزشی، پیشنهادی تحت عنوان «هر فصل، چند مولفه» طرح می شود.
۲.

مطالعه تطبیقی فناوری های آب کشی ( انباط المیاه )در کتاب الحیل فی الحروب ابن منکلی و کتاب الجامع بین العلم والعمل النافع فی صناعه الحیل جزری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های تاریخی ایران و اسلام بهار و تابستان ۱۴۰۴ شماره ۳۶ 85 - 127

کلیدواژه‌ها: انباط المیاه فناوری آب کشی محمد بن منکلی کتاب الحیل فی الحروب الجامع بین العلم والعمل النافع فی صناعه الحیل اسماعیل بن رزاز جزری

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱ تعداد دانلود : ۹
گرچه برخی از اندیشه های موجود در آثار مکانیکی و مهندسی ریشه در شرق دور و هند و ایران باستان داشت، اما فناوری و مکانیک در جهان اسلام بیشترین جان مایه خود را از یونان باستان می گرفت. با توجه به اهمیت و کارایی دستگاه های آبکشی، ترجمه آثار یونانی مؤثرترین مسیر برای دست یابی به چنین تجهیزاتی بود. با حمایت دستگاه های حاکم در اقصا نقاط جهان اسلام، صنعتگرانی که غالباً سواد آکادمیک نداشتند به ساخت و بکار گیری دستگاه ها پرداختند. همراه با گسترش و اوج گیری علم و فناوری در دوره طلایی اسلام، دانشمندان بزرگی همچون بنوموسی و جزری و اسفزاری و راصد دمشقی و ... اقدام به ارتقاء دستگاه های یونانی-رومی و ابداع تجهیزات باقدرت و کارایی بیشتر و با عملکرد اتومات و خودکار نمودند. برای فهم میزان تأثیرپذیری این دانشمندان از دانش فنی پیشینیان بهترین مسیر مقایسه تجهیزات آن ها با تجهیزات کتاب های یونانی ترجمه شده به عربی است. کتاب الحیل فی الحروب می تواند نمونه ای از ترجمه ی کتاب های فناوری یونانی باشد که در بخش یازدهم آن به ساخت و استفاده از تعدادی دستگاه آبکشی پرداخته شده است. در این نوشتار قصد داریم با مقایسه دستگاه های آبکشی نسخه الحیل فی الحروب ترجمه ابن منکلی (778 قمری/1376 میلادی) با دستگاه های آبکشی کتاب الجامع بین العلم والعمل النافع فى صناعه الحیل جزری، ضمن بررسی دستگاه های کتاب الحیل فی الحروب ، تأثیر متون فناورانه ی یونانی با آثار علم الحیل تمدن اسلامی را بررسی نمائیم.
۳.

نقدی بر سنّت علمی جونپوری درکتاب جامع بهادرخانی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات شبه قاره سال ۱۷ بهار و تابستان ۱۴۰۴ شماره ۴۸ 325 - 340

کلیدواژه‌ها: هندوستان جونپوری جامع بهادرخانی علم جدید علم قدیم

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۱ تعداد دانلود : ۷۴
قرن هفدهم تا نوزدهم در هندوستان، موج گسترده ای برای ترجمه و بازنویسی و جمع آوری متون فارسی و عربی دانشمندان دوره اسلامی آغاز شده بود. جامع بهادرخانی، نوشته غلامحسین جونپوری، بعنوان یکی از دایره المعارف های آموزشی شبه قاره در قرن نوزدهم، در حوزه حساب و هندسه و نورشناسی و نجوم، شمایی از نوع نگاه علمی حاکم بر مدارس علمی شبه قاره را به ما می دهد. با وجود آنکه در این سه قرن مذکور، استعمار بریتانیای کبیر بر تمام نهادهای علمی و آموزشی هندوستان احاطه داشته، اما آثاری همچون جامع بهادرخانی که بیشتر تحت تاثیر متون و سنت علم قدیم بوده اند تا پیشرفت های علمی جدید. تا آنجا که در جامع بهادرخانی با وجود معرفی برخی نظریه ها و اکتشافات جدید مانند نظریه حرکت تقدیمی زمین توسط نیوتن یا کشف قمر های سیاره زحل در اوایل قرن نوزدهم، اما باز پایه مطالعات نجومی جونپوری بر اساس مدل منسوخ بطلمیوسی و متون بزرگان مکتب مراغه و سمرقند است. یا در مبحث مناظر و مرایا همان مکتب اقلیدس را پیش می گیرد که در قرن نوزدهم در غرب اثری از آن در نورشناسی جدید وجود نداشت. در این مقاله با روش توصیفی تحلیلی به بررسی چگونگی و چرایی دلبستگی جونپوری در کتاب جامع بهادرخانی به سنت علم قدیم می پردازیم.
۴.

بررسی میزان تأثیرپذیری ابوالعز جزری (د. 602ق/1205م) از ایده های بنی موسی بن شاکر (قرن 3ق/9م) در طراحی فواره های خودکار(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ علم دوره ۲۰ بهار و تابستان ۱۴۰۱ شماره ۱ (پیاپی ۳۲) 141 - 165

کلیدواژه‌ها: بنی موسی جزری علم الحیل فواره های خودکار

تعداد بازدید : ۲۶۴ تعداد دانلود : ۲۹۴
مبحث فواره های خودکار یا فواره هایی که بدون دخالت عامل خارجی در فواصل زمانی مشخص تغییرشکل می دهند، یکی از موضوعاتی است که در کتاب های حیل دوره اسلامی (معادل تقریبی مهندسی مکانیک) آمده است. اولین نمونه ها از این نوع فواره را بنی موسی بن شاکر (قرن 3ق/9م) در کتاب الحیل خود آورده اند. ظاهراً این طرح ها مستقل از میراث یونانی و حاصل نبوغ و تفکر بنی موسی بن شاکر بوده است. پس از بنی موسی، ابوالعز جزری (د. 602ق/1205م) در بخش فواره های خودکار کتاب خود، الجامع بین العلم و العمل النافع فی صناعه الحیل ، ضمن ایراد گرفتن از طرح های فواره بنی موسی، نمونه های جدیدی از این نوع فواره ارائه کرده است. به رغم تفاوت ظاهری طرح های جزری با فواره های توسط بنی موسی و تأکید جزری بر الگو نگرفتن از روش های آنان در طراحی فواره ها، به نظر می رسد که وی تا حد زیادی تحت تأثیر ایده های آنان بوده است. در مقاله حاضر ضمن شرح مختصری از فواره های خودکار در دو کتاب مذکور، میزان این تأثیرپذیری بررسی می شود.
۵.

کیهان شناسی قوشچی؛ نجات پدیدارها به جای نظریه پردازی در مورد حرکات اجرام آسمانی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: فلسفه علم سال یازدهم بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۱ (پیاپی ۲۱) 63-93

کلیدواژه‌ها: قوشچی مدل های جایگزین فلک بساطت افلاک نجات پدیدارها

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۰۶ تعداد دانلود : ۴۲۵
ستاره شناسان در دوره های متأخر نجوم اسلامی بیشتر تحت تأثیر فلسفه طبیعی ابن سینا قرار داشند. بنابراین بر روی استفاده از مبانی فلسفه طبیعی در تئوری های نجومی متمرکز شدند و همین موضوع باعث نقد به مسأله معدل المسیر بطلمیوس و ابداع مدل های جایگزین شد. ریشه ابداع این مدل ها را باید در علاقه مسلمانان به قائل شدن طبیعت مادی برای افلاک و در نتیجه جست وجوی علل پدیده ها در مبانی فلسفی دید. این درحالی است که بطلمیوس از مدل های خود تنها برای تبیین جهان بهره می برد و ظاهراَ حداقل در مجسطی به دنبال یافتن علل حرکات نبود. اعتقادات فلسفی ستاره شناسان درخصوص حرکت افلاک را در مباحث دیگری چون جنس افلاک، بساطت آنها و نوع حرکات آنها می توان ملاحظه کرد که همگی ریشه درتلاش برای یافتن علل حرکات سیارات و افلاک دارد. علاءالدین علی قوشچی دانشمندی است که در انتهای دوره درخشش نجوم اسلامی سعی در نوعی بازگشت به تبیین پدیدارها به جای جست وجو در علل مبتنی بر فلسفه طبیعی دارد. دلیل این موضوع را باید در بی اعتمادی به مبانی فلسفی دانست که خود ریشه در تجربیات و نگرش های خاص قوشچی دارد که در این مقاله به آنها پرداخته خواهد شد.
۶.

نجم الدوله و فیزیک(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ علم دوره ۱۸ بهار و تابستان۱۳۹۹ شماره ۱ (پیاپی ۲۸) 281 - 322

کلیدواژه‌ها: استاتیک جرثقیل دارالفنون فیزیک نجم الدوله

تعداد بازدید : ۶۷۸ تعداد دانلود : ۵۳۹
با نظر به نقش عبدالغفار نجم الدوله در ورود علوم جدید به ایران، متوجه خواهیم شد که وی در ورود فیزیک جدید نیز تأثیرگذار بوده است. عبدالغفار در این رشته، هم دارای تألیف و هم دارای ترجمه می باشد. تعدادی از آثار منتسب به وی در زمینه فیزیک عبارتند از؛ جرثقیل (ترجمه ای از پوانسو)، تکافو قوا (ستاتیک)، فیزیک و شیمی و علم بخارات. از این میان تاکنون تصاویر دو نسخه به دست ما رسیده است. یکی نسخه اصول علم ستاتیک است که در سال 1276ق شروع و در سال 1277ق به پایان رسید. او در ابتدای این ترجمه، استاتیک را علم موازنه اجسام دانسته و آن را جزء اول از علم جراثقال می داند. دیگری نسخه فیزیککه به درخواست مخبرالدوله وزیر علوم و معادن در سال 1293ق برای استفاده عموم مردم تألیف شده است و به تبیین مفاهیم گوناگون علم فیزیک به زبان ساده می پردازد و از حل مسائل عددی و پارامتریک بهره ای نمی برد. این دو اثر خطی بوده و نمونه چاپ شده ای از آنها تاکنون مشاهده نشده است. همچنین یک کتاب چاپی به زبان فرانسوی تحت عنوان Nouvelles Récréations Physiques et Mathématiques نوشتهM.Guyotدر کتابخانه مجلس شورای اسلامی موجود است و در توضیحات آن آورده شده است این کتاب اهدایی نجم الدوله می باشد، که مشاهده آن نیز می تواند در دریافت درک صحیح تری از پیشینه و شخصیت علمی نجم الدوله، حداقل در علم فیزیک، مؤثر باشد. هدف از این مقاله بازخوانی و معرفی ویژگی های کتب فوق به عنوان بخشی از نخستین آثار موجود در علم فیزیک جدید و به ویژه به دلیل ارتباط آنها با عبدالغفار نجم الدوله اصفهانی است.
۷.

هستی شناسی نیوتن و پیامدهای الهیاتی آن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه فلسفه دین سال شانزدهم بهار و تابستان ۱۳۹۷ شماره ۱ (پیاپی ۳۱) 151 - 172

کلیدواژه‌ها: نیوتن نیرو ماده فضا و زمان خدا

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۶۱ تعداد دانلود : ۸۰۹
جهان نیوتن شامل اتم هاست که با حرکت در فضای خالی پدیده های طبیعی را ایجاد می کنند. نیرو عنصر مهم دیگری در جهان نیوتن است. نیوتن منکر این است که گرانش یکی از ویژگی های ذاتی ماده است. این مسئله پایبندی نیوتن به برداشت سنتی جوهر را نشان می دهد. به علاوه این مسئله دلیلی برای اعتقاد به حضور همه جایی خدا فراهم می کند. مؤلفه مهم دیگر هستی شناسی نیوتن فضا و زمان است. نیوتن به فضا و زمان مطلق اعتقاد داشت. به علاوه معتقد بود خداست که با حضور همه جایی اش فضا و زمان را حفظ می کند. هر موجودی و از جمله خداوند، فقط در زمان و مکان وجود دارد و از آنجایی که فضا و زمان چارچوب کنش خداوند است، تأمل در طبیعت راهی برای شناخت خدا نیز هست. نیوتن معتقد بود که فلسفه طبیعی او در مقابل فلسفه های ماتریالیستی است و حضور طراحی هوشمند و کنش مدام او در جهان را نشان می دهد. این مقاله قصد دارد با بررسی آرای نیوتن در باب جهان مادی، فضا و زمان و خداوند، تصویر جامعی از هستی شناسی نیوتن ارائه کند.
۸.

نگاه رازی به عقل و نقش آن در جهان بینی علمی وی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ و فرهنگ پاییز و زمستان ۱۳۹۶ شماره ۹۹
حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۱۷ تعداد دانلود : ۶۸۸
محمد بن زکریای رازی از اشخاص برجسته در تاریخ علم دوره اسلامی است که در آثار محققان به داشتن نگرش ضدِ ارسطویی و روش تجربی در علومی چون پزشکی و کیمیا شناخته شده است. از همین رو، برخی از پژوهشگران روش عقلی رازی را ستوده و او را هم طراز دانشمندان عصر جدید دانسته اند. اما مسئله ای که کمتر بدان پرداخته شده است، رابطه میان این رویکرد عقلی و آن گرایش تجربی است؛ به عبارت دیگر چگونه «عقل» و «تجربه» در فردی چون رازی با هم جمع شده اند و رابطه میان آن دو به چه ترتیب بوده است؟ در پژوهش حاضر با بررسی جامع نظرات رازی در باب «عقل» و «تجربه»، این نتیجه به دست آمد که تفاوت فکری و روش متمایز علمی رازی نسبت به دیگر دانشمندان دوره خود، به ویژه فیلسوفان مشایی، از تعریف متفاوت او از عقل بشری و تعیین جایگاه آن در زندگی انسان ناشی می شود. به عبارت دیگر اتکای رازی به تجربه نه تنها با گرایش عقلی او در تضاد نیست، بلکه این اندیشه او برآمده از تاکیدش بر نقش عقل و سهم برابر همه انسان ها از آن است. مولفه های جهان فکری او نیز با ملاحظه تعریف او از عقل قابل توضیح است، تعریفی که شاکله جهان بینی علمی وی را تشکیل داده است.
۹.

سنّت گرایی علمی مسلمانان شبه قارّه هند در مقایسه با ایران در سده نوزدهم(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی سال پنجاهم بهار و تابستان ۱۳۹۶ شماره ۱ 123 - 139

کلیدواژه‌ها: استعمار بریتانیا ایران تجددگرایی سنت گرایی علمی شبه قاره هند علوم طبیعی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۱۹ تعداد دانلود : ۷۰۶
پس از گسترش موج تجددگرایی در ایران در سده نوزدهم، تقریباً همه متون علمی کهن به کناری گذاشته شد و به جای آن از متون ترجمه شده غربی برای تدریس در مراکز علمی استفاده شد. در همین سده در هند، برخلاف ایران، با وجود حضور استعماری بریتانیا و گسترش علوم و فنون جدید، همچنان متون فارسی و عربی دانشمندان ایرانی به عنوان کتاب مرجع و منبع درسی، استفاده می شد. در این پژوهش، با استفاده، علل و عوامل وفاداری مسلمانان شبه قاره هند به متون کهن فارسی و عربی و توجه بیش از اندازه آنها به علوم هندسه و ریاضی در قیاس با مباحث فلسفی، بررسی شده است. برای توجیه این پدیده، نظریه های چون اهتمام به نجات پدیده ها، عدم رویکرد مدیریتی، ناتوانی علمی و عدم تناسب ساختارهای معرفتی با نظریّه های علمیِ جدید، اراوه شده که در این مقاله مورد نقد و بررسی قرار گرفته اند.
۱۰.

موانع معرفت شناختی نزد گاستون باشلار و پیامدهای تربیتی آن در آموزش علم(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه مبانی تعلیم و تربیت سال هفتم پاییز و زمستان ۱۳۹۶ شماره ۲
حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۷۴ تعداد دانلود : ۸۰۶
هدف اصلی این پژوهش بررسی مشکلات معرفت شناختی یادگیری مفاهیم علوم تجربی توسط دانش آموزان می باشد. برای این منظور از مفهوم موانع معرفت شناختی و روش روانکاوی معرفت عینی موردنظر گاستون باشلار بهره گرفته شد. روش روانکاوی معرفت عینی دارای سه وجه عمده روانکاوانه، معرفت شناختی و تاریخی است. روانکاوی معرفت عینی، با لحاظ این وجوه، به بررسی عوامل و موانعی که سد راه پیشرفت و توسعه علم شده اند، می پردازد. موانع معرفت شناختی علاوه بر نقش تعیین کننده ای که در پژوهش های علمی دارند، دارای پیامدهای تربیتی مهمی نیز در زمینه آموزش علوم تجربی هستند. در این نوشتار ضمن اشاره به دلالت های تربیتی عمده موانع معرفت شناختی در آموزش علوم تجربی، رویکردی جدید به آموزش علوم پیشنهاد شد. در رویکرد پیشنهادی بر استفاده از خطاهای معرفت شناختی دانش آموزان در جهت شناسایی و رفع موانع یادگیری تاکید شد. نتایج این پژوهش حاکی از آن است که به کارگیری پیامدهای موانع معرفت شناختی در آموزش علوم می تواند با شناسایی و رفع موانع یادگیری، از جوانب مختلف به ارتقا کیفیت آموزش علوم تجربی یاری رساند.
۱۱.

بررسی نقش ملاعلی قوشچی در انتقال دانش از مدرسه سمرقند به امپراطوری عثمانی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ اسلام سال هشتم پاییز ۱۳۹۵ شماره ۳۰

کلیدواژه‌ها: سمرقند نجوم عثمانی تیموریان قوشچی

حوزه‌های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی تاریخ گروه های ویژه باستان شناسی
  2. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی تاریخ محلی
تعداد بازدید : ۱۲۷۱ تعداد دانلود : ۱۱۶۸
سیاست گذاری علمی و نوع روابط حاکمان با یکدیگر در پیشرفت و انتقال دانش و فرهنگ اثرگذار است. حکومت عثمانی معمولاً با تیموریان روزگار را به صلح می گذرانید. این موضوع موجب به وجود آمدن ارتباطات علمی و فرهنگی بین دو سرزمین تحت سیطره این دو امپراطوری بود. تمرکز این مقاله بر روی نقش ملاعلی قوشچی در انتقال دانش ستاره شناسی و ریاضیات از مدرسه سمرقند به مدارس عثمانی است. نشان داده خواهد شد که قوشچی چگونه با فروپاشی مدرسه و رصدخانه سمرقند پس از مرگ بنیان گذار آن یعنی الغ بیگ حجم عظیمی از اطّلاعات علمی را به کشور عثمانی انتقال داد، به طوری که اثرات آن حتّی در ابتدای دوران انقلاب علمی اروپا نیز مشاهده می شود. اثرگذاری قوشچی نه تنها در انتقال دانش ریاضیات و ستاره شناسی بلکه در شکل گیری مدارس علمی نوین در سرزمین عثمانی قابل ملاحظه است. همچنین خواهیم دید که چگونه فروپاشی یک مدرسه علمی موجب رونق گیری مدارس علمی جدید در سرزمینی دیگر می گردد.
۱۲.

جهان شناسی ابویوسف یعقوب بن اسحاق کِندی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: فلسفه علم سال ششم پاییز و زمستان ۱۳۹۵ شماره ۲ (پیاپی ۱۲)

کلیدواژه‌ها: جهان شناسی حرکت طبع عناصر چهارگانه ابویوسف یعقوب بن اسحاق کندی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۱۴۱ تعداد دانلود : ۱۱۷۹
کِندی نخستین محصول مهمّ دوران گذار از کلام به فلسفه بود که با اتّکا به آثار مکتب ارسطویی تلاش کرد جهان شناسی قابل دفاعی در برابر اندیشه های وارداتی به عالَم اسلام عرضه کند. او فلسفه ی اولی را اشرف علوم به شمار می آورد و علوم مبتنی بر برهان را مفید یقین می دانست.کِندیبا بهره گیری از مفهوم «ابداع» در تبیین آغاز آفرینش، به نظریّه ی خلق از عدم، تناهی حرکت، متناهی بودن زمان و مکان و در نتیجه، حدوث عالَم و ماسوی الله اعتقاد داشت. به باور وی، دو نوع حرکت انتقالی وجود داشت: دَوَرانی و مستقیم؛ او حرکت افلاک را از نوع اوّل و حرکت عناصر اربعه را از نوع دوّم می دانست. نظریّه ی عناصر چهارگانه در منظومه ی فکری کِندی، به ویژه در میان علوم طبیعی، از جایگاه خاصی برخوردار بود.این نظریّه نه تنها در علوم طبیعیاز محوریّت خاصّی برخوردار بود، بلکه کِندی حتّی سعی کرد آن را به علوم تعلیمی هم تسرّی دهد و میان این عناصر و موسیقی هم ارتباط برقرار کند. او همین محوریّت عناصر و ویژگی های آنها را در نورشناسی هم حفظ کرد و وجود عنصر غیرشفّاف و کدر خاک را موجب وجود رنگ های مختلف در عالَم طبیعت دانست. او تمایل عناصر از خاک و آب گرفته تا جرم اقصی را به کره (کامل ترین شکل) می دانست و جهان را کروی شکل تصوّر می کرد که کره ی زمین در وسط آن جای داشت، فلک ثوابت در این کیهان شناسی آخرین افلاک بود و ورای آن هیچ چیز وجود نداشت.
۱۳.

مسأله بساطت فلک محدّدالجهات و مناقشه قوشچی در آن (با تأکید بر مقصد دوّم از فصل دوّم شرح تجرید الاعتقاد )(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ علم دوره ۱۳ بهار و تابستان۱۳۹۴ شماره ۱ (پیاپی ۱۸) 133 - 145

کلیدواژه‌ها: ابن سینا افلاک بساطت فلک محدّدالجهات قوشچی

تعداد بازدید : ۶۶۵ تعداد دانلود : ۸۱۲
استفاده از مفهوم فلک برای تبیین حرکت سیّارات و همچنین مفهوم آن در فلسفه طبیعی به یونان باستان باز می گردد. افلاطون و ارسطو مفاهیم فلسفی و ائودوکسوس و بطلمیوس مفاهیم نجومی آن را تبیین کردند. فلاسفه و ستاره شناسان دوره اسلامی مفهوم فلک را توسعه دادند و مفاهیم فلسفی تازه ای را با استفاده از آن بنا نهادند. دانشمندان اسلامی فلکی را به افلاک بطلمیوسی، که تعداد آنها هشت بود، افزودند و احتمالاً نخستین بار ابن سینا این فلک را با عنوان محدّدالجهات خوانده است. ابن سینا و پیروانش مستقیم و غیرمستقیم به بساطت فلک محدّدالجهات اشاره می کردند و بنای بعضی از مفاهیم فلسفی-کلامی را بر این اعتقاد نهادند. مفهوم بساطت فلک محدّدالجهات را ملّا علی قوشچی، در کتاب شرح تجریدالاعتقاد نقد کرده است. قوشچی در نقدهای خود به نظریات فلسفه طبیعی به همین یک مورد بسنده نکرده است، امّا در این مقاله تنها به استدلال های او در مورد بساطت محدّدالجهات اشاره خواهد شد.
۱۴.

علم الحیل در دوره افول تمدن اسلامی؛ تصحیح و بررسی بخش فواره های کتاب «الطرق السنیه فی الآلات الروحانیه»(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی سال ششم پاییز ۱۳۹۴ شماره ۲۰

کلیدواژه‌ها: علم الحیل تقی الدین محمد بن معروف الطرق السنیه فواره

حوزه‌های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی تاریخ گروه های ویژه منابع و کلیات
  2. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تاریخ اسلام و سیره تاریخ و سیره شناسی تاریخ اسلام تاریخ تمدن اسلامی
تعداد بازدید : ۱۵۲۹ تعداد دانلود : ۹۵۳
یکی از موضوعاتی که دانشمندان علم الحیل (معادل تقریبی مهندسی مکانیک) به آن پرداخته اند، طراحی فواره هایی است که به طور خودکار و در فواصل زمانی مشخص تغییر شکل می دهند. سه نمونه از این گونه فواره ها، در کنار یک فواره بدون تغییر شکل، در کتاب الطرق السنیه فی الآلات الروحانیه تألیف تقی الدین محمد بن معروف ملقب به راصد (م. 993 ق / 1585 م)، دانشمند بزرگ قرن دهم هجری و منجم باشی رصدخانه استانبول آمده است. از این کتاب تنها یک نسخه برجای مانده که در سال 1976 م در حلب به صورت فاکسی میله چاپ شده است. در مقاله حاضر ضمن بازسازی سه بعدی اشکال فواره ها با نرم افزار 3D MAX، طرز کار و نکات مربوط به آنها شرح داده شده است. در پیوست مقاله نیز تصحیح و ترجمه بخش مربوط به فواره های کتاب تقی الدین آمده تا مورد استفاده محققان و علاقه مندان قرار گیرد.
۱۵.

نقد و بررسی اصول نورشناسی غلامحسین جونپوری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی سال چهل و ششم پاییز و زمستان ۱۳۹۲ شماره ۲ 237 - 257

کلیدواژه‌ها: جامع بهادرخانی غلامحسین جونپوری اصول نورشناسی نظریه پرتو رویت نظریه انطباعی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۶۲ تعداد دانلود : ۵۵۰
در این مقاله فصل دوم از کتاب جامع بهادرخانی با موضوع نورشناسی برای شرح و نقد برگزیده شده است. سوال مبنایی این مقاله بررسی میزان اثرپذیری نورشناسی جامع بهادرخانی از مکاتب قدیم و جدید است. فرضیه اصلی این است که جامع بهادرخانی با وجود تمام پیشرفت های حاصل شده در نورشناسی جدید، همچنان بر اساس متون نورشناسی هندسی دوره یونانی و دوره اسلامی موجود در زمان خود به نورشناسی می نگرد و پافراتر از ریاضیات اقلیدسی نمی گذارد. این در حالی است که بر اساس مصادیقی از روابط هندسی و آخرین اکتشافات نجومی که جونپوری در کتاب خود بدان اشاره می کند، احتمالا او از آخرین تحولات نورشناسی هندسی جدید زمان خود نیز مطلع بوده است. حال بر اساس این فرضیه اصلی، فرضیه دیگری نیز به ذهن خطور می کند و آن اینکه: نورشناسی به طور خاص و ریاضی به طور عام شامل حساب، هندسه، نجوم و نورشناسی، در قرن نوزده میلادی شبه قاره بیشتر جنبه هندسی داشته و از عمق فلسفی بی بهره بوده است.

کلیدواژه‌های مرتبط

پدیدآورندگان همکار

تبلیغات

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان