محمد خزایی

عرصه ی هنرهای تجسمی ایران همواره مملو از آثاری بوده که با هنر مصور سازی کتب و متون عرفانی پیوندی نزدیک داشته است . از جمله عرفا و شاعرانی که همواره مورد توجه هنرمندان نگارگر بوده اند، می توان حکیم نظامی گنجوی را نام برد . توجه نمادین نظامی به تمثیلات عددی در عرفان اسلامی در داستان هفت گنبد وی به اوج رسیده و هنرمندان در دوران و مکاتب مختلف نگارگری به مصور سازی این منظومه پرداخته اند . توجه آن ها به بهره گیری از نماد هفت رنگ در هفت گنبد با وجود تغییرات گوناگون با پایبندی به اصول خاص نگارگری سنتی همراه بوده است ...

سفالگری یکی از دیرینه ترین هنرهایی است که تجلی گاه باورها ، اساطیر جهان بینی تمدن های بشری به شمار می آید ، و نقوشی که بر سفال نقش می بندد معرف میراثی است که در آن بستر به وجود آمده است . هنر سفالگری در طی نخستین سده های اسلامی غنا و ارزشی بیش از پیش یافت و به تدریج نقش مایه های جاندار را از ایران کهن به ایران نوین و مسلمان آورده و آن ها را با یکدیگر درآمیخت . در این میان ، حمایت حکومت های اسلامی و زمینه ای که آن ها برای هنرمندان فراهم می کردند ، تاثیر بسزایی در رونق و شکوفایی آن داشت ...

سفال زرین فام که از سده های ششم تا هشتم هجری قمری در ایران رواجی چشمگیر داشت، کمابیش هم زمان با حکمرانى سلجوقیان بر ایران، پدیدار شد. واکاوی این آثار علاوه بر جنبه هاى فنی، ساختاری و زیبایى شناسى؛ گاه تصویرى روشن از وضعیت این دوره از منظر سیاسى، اقتصادى، فرهنگى و اجتماعى را پیش روى ما مى گذارد. در این پژوهش تلاش بر این است که به هدف شناسایی شرایط و شاکله های اجتماعی این دوره؛ سفال زرین فام سده ششم هـ .ق، مورد بررسی و بازشناسی قرار گیرد. پیدایش و رواج شایان درنگ و فزاینده ی این سفالینه های نفیس در دوره سلجوقیان، پرسش هایی را به ذهن متبادر می سازد، که این نوشتار نیز در پی یافتن پاسخ آنها می باشد. آیا می توان تفسیری جامعه شناختی برای این پدیده ی نوظهورِ هنری ارائه کرد و به بازنمایی شرایط جامعه ایران و واقعیت های پنهان در آن دوره پرداخت؟ آیا می توان با بررسی نقوش این سفال ها، که هماره بُعد زیبایی شناسی آنها مورد توجه بوده است، بخشی از تاریخ اجتماعی هنر در دوره سلجوقیان را شناسایی کرد؟ هدف پژوهش حاضر، تفسیر چگونگی بازتاب شرایط اجتماعی بر سفال های زرین فام سده ششم هـ .ق و تبیین بروز دو پدیده اجتماعی یعنی شکل گیری طبقات جدید در جامعه شهری و مردمی شدن هنر در این زمان می باشد. مبنای کار این جستار از لحاظ نظری، انگاره های جامعه شناختی است. روش پژوهش نیز تحلیل مستندات تاریخی مکتوب و عینی ـ آثار هنری ـ بوده و داده های جمع آوری شده به روش توصیفی ـ تحلیلی مورد بررسی قرار گرفته و در پاره ای موارد نیز رهیافتی تطبیقی استفاده شده است. نتیجه آنکه، به نظر می رسد رشد طبقه متوسط، یکی از دلایل ظهور و نیز سبب رونق تولید سفال زرین فام و این خود سرآغاز دسترسی همگانی به هنر و تمایل به ترسیم موضوع های روزمره و واقع گرا در این دوره باشد.

در این مقاله ، آثار حجمی فلزی دوران اولیه ی اسلامی ایران طی زمامداری حکومت‌های طاهریان ، صفاریان ، سامانیان ، آل بویه و همچنین غزنویان مورد بررسی قرار می گیرد . که با توجه به فرهنگ ساسانی و اسلامی ، بتدریج در هم آمیخته و شکل گرفته ، و در دوره ی سلجوقیان و نمودی مشخص یافته است . رواج اشکال و احجام متنوع آثار هنری خصوصا در برخی صنایع دستی و همچنین احیا از تکنیک‌های صنعتی و هنری دوران گذشته ، به صورتی نو همواره با پالایش و دگرگونی‌هایش سامان یافته و با هیاتی اسلامی در این دوران مشاهده می گردد ...

مجموعه بناهای بسطام ، یکی از مجموعه های مذهبی و تاریخی ایران در دوره اسلامی است که ساخت آن از قرن سوم هجری آغاز شده و ساخت بناها در دوره سلجوقی ، ایلخانی ، تیموری ، صفوی و قاجار همراه با مرمت ، ادامه داشته است . این مجموعه دارای نقوش اسلیمی ، هندسی و کتیبه ( کوفی ، ثلث و نستعلیق ) می باشد که متاسفانه با تمام شکوه و قدرت معماری و تزئیناتی ، مورد بی توجهی و عدم اطلاع رسانی لازم واقع شده و کمتر نامی از آن در کتب برده شده است . دلیل ایجاد و توسعه مجموعه بسطام مانند مجموعه های مذهبی شهرهای مشهد ، قم و ... علاقه مسلمانان به ولایت و بزرگداشت بزرگان شیعه بوده است ...

بیان مسئله: نمادهای رنگی از بارزترین نمادهایی هستند که روان انسان ها را متأثر می سازند. رنگ ها در ارتباطشان با طبیعت، فرهنگ، باورهای دینی و تجارب زندگی معانی ویژه به خود اختصاص می دهند؛ اما در هرحال تابع موقعیت های زمانی، جغرافیایی، اندیشه، فرهنگ، سیاست، دین و سنت مردم هستند. هنرمندان و شاعران نیز برای ملموس کردن تصاویر شاعرانه و ذهنی خویش و توضیح مفاهیم بیان نشدنی، از نمادهای رنگی استفاده می کنند. مخاطب با تحلیل رنگ ها در اثر هنری می تواند به افکار و عواطف هنرمند و نیز موضوع و درون مایه اثر دست یابد. اینکه بیان نمادین رنگ سبز در فرهنگ و هنر ایرانی چیست؟ سوالی است که در این پژوهش به آن پاسخ داده می شود.؟ هدف: هدف این پژوهش بررسی نمادهای رنگ سبز و تحلیل مفاهیم نهفته در ورای آن، در فرهنگ و هنر ایرانی- اسلامی و  در نهایت  آگاهی بهتر از مفاهیم  نمادین ایرانی است. روش تحقیق: این مقاله به شیوه توصیفی، تحلیلی است که در تحلیل داده ها از روش مقایسه ای و تطبیقی استفاده شده است؛ گردآوری اطلاعات نیز برآمده  از منابع کتابخانه ای و اینترنتی است. یافته ها: رنگ سبز در اندیشه و آئین میترایی گاه نماد آسمان، ماه و آب و گاهی در نماد داد و دادگری، فرشته و سروش؛ و همچنین در نظام طبقاتی جامعه قبل از اسلام نماد طبقه کشاورز بود. این رنگ در اندیشه اسلامی نیز نماد بهشت و بهشتیان، پیامبران و ائمه؛ و در عرفان و تصوف به عنوان مرحله ای از سلوک عارفانه است. طبیعت، ایمان، خرد و دانایی، جوانی و نشاط و... دیگر نمادهای رنگ سبز هستند.

سیطره و نفوذ رسانه های جدید که عمدتاً با نرم افزار، تصویر، فونت و موضوع مشترک در حال گسترش است،اگرچه نویدبخش زبان بصری یکدست برای ارتباط آسانتر است ، اما این یکدستی زبانی، همواره مخاطراتی چون، به حاشیه راندن یا فراموشی فرهنگ های بصری متنوع جهانی را نیز به دنبال داشته است. در ایران نیز این مخاطرات، با عدم استمرار محتوا و عناصر بصری ایرانی در حوزه های مختلف، چون، مخدوش شدن سیمای شهرها، ناپدید شدن کهن الگوهای خاطره انگیز و جایگزین شدن عناصر نامأنوس در فضای شهری، رخ نموده است. دغدغه هایی از این دست موجب شده، هرازگاهی برای مقابله با این عوارض بصری از سوی نهادهای دولتی و غیردولتی، عناوین متعددی همچون، هویت ایرانی، کاربرد تصاویر ایرانی، استفاده از عناصر فرهنگی ایرانی، تولید محتوای ایرانی در حوزه بصری مورد تأکید قرار گیرد. با توجه به خواست عمومی توجه به فرهنگ خودی، مسئله این مقاله جایگزینی عنوانی جامع و کاربردی به جای عناوین گفته شده به منظور تمرکز بر موضوع و تداوم شایسته فرهنگ بصری ایرانی است، عنوان هویت بصری ایرانی مورد نظر این تحقیق، چنین کارکردی دارد. هدف این پژوهش از طرح عنوان هویت بصری ایرانی، بازآفرینی کهن الگوها، آفرینش و خلق الگوهای معاصر بصری ایرانی یا تأثیر از آنها برای کاربردهای جدید، مبتنی بر اصول و ضوابط روز گرافیک است، این مقاله به دنبال پاسخ به این سؤالات است : هویت بصری ایرانی چیست؟ منظور از بازنمایی هویت بصری ایرانی در گرافیک چیست و منابع آن کدامند؟ براساس دستاورد این مقاله، هویت بصری ایرانی، عبارت است از همسانی و تشابه بصری یک اثر به آثار مادی و معنوی ایران، که تمایز آن اثر از آثار دیگر کشورها محسوس باشد. هویت بصری ایرانی به دوشاخة هویت بصری عام ایرانی و هویت بصری سازمانی ایرانی قابل تقسیم است. هویت بصری عام ایرانی مبتنی بر تأثیر،تشابه، الهام، بازنمایی، بازآفرینی، از نگاره ها و تصاویری است که به ایران تعلق دارد. هویت بصری سازمانی ایرانی هم در برگیرنده نمادها و نشانه های مصوب چون پرچم و سایر نشانه های رسمی کشور است که معمولاً کاربرد آنها تابع قوانین و ضوابط خاصی است. هویت بصری ایرانی از منظر گرافیک نیز عبارت است از : اثری از گرافیک که درجه ای از همانندی و شباهت را با فرهنگ بصری ایرانی به طور مشخص داشته باشد یا آن اثر گرافیک بلافاصله ایرانی بودن را تداعی کند. این تحقیق از نظر هدف کاربردی است که با رویکرد کیفی به شیوه توصیفی ارایه می شود. شواهد و مثال های مورد بحث، برگرفته از منابع کتابخانه ای، پایگاه های اطلاعاتی علمی و خبری است.