سعید مهدوی فر
مطالب
فیلتر های جستجو:
فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱ تا ۱۹ مورد از کل ۱۹ مورد.
پژوهشی در داروهای حیوانی دیوان خاقانی(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
دشواری و غرابت، صفتی است که از دیرباز دیوان خاقانی بدان موصوف بوده است. بخش قابل توجهی از دشواری های این دیوان، برخاسته از پشتوانه فرهنگی گسترده ای است که شاعر مضامین، تصاویر و تعابیر بدیع و گونه گون را بر بنیان آن استوار ساخته است. طریق غریب خاقانی در سخنوری چنان رقم خورده است که برای دوری جستن از مستعملات، آگاهی های مختلف را با توان هنری خود پیوند می دهد و سخنی پرارج و فاخر می آفریند. استعداد شگرف سخن آرایی و ظرافت خاقانی در به کارگیری این پشتوانه سبب می شود تا سخن او رنگ خشک تعابیر علمی و غیر ادبی را به خود نگیرد. گزاره های پزشکی بخشی از پشتوانه فرهنگی خاقانی است که وی به طور چشم گیری در سخن آرایی از آن بهره گرفته است. طب با وجود پزشکان بزرگی چون زکریای رازی، مجوسی اهوازی، ابوعلی سینا، اسماعیل جرجانی و... در دوران حیات شاعر، پیشرفت قابل توجهی داشت. پرورش و دستگیری های عمو (کافی الدین عمر) و پسرعمو (وحیدالدین) در این باب نیز خاقانی را بی نصیب نگذاشته بود. همچنین محیط ادبی زمان این شاعر پراطلاع می طلبید که وی فردی عالم و دانشور باشد، خصوصاً که رقبا و بلکه خصمان برجسته ای چون ابوالعلاء گنجوی و دیگران را در برابر خود می دید. رسالت این جستار، پژوهش در داروهای حیوانی به عنوان گوشه ای از این گزاره ها است.
خـاقـانی شـروانی و بیـت المقــدس(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
خاقانی-همچنان که خود می گوید- در سخن پروری، طریق غریبی دارد. او از نخستین شاعران پارسی است که رفتار هنری ویژه و سازمانمندی را در پیش گرفته و سخنش از بوطیقای مشخصی پیروی می کند. برجسته ترین شاخصِ سطح فکری طریق غریب او، استفاده ی گسترده از یک پشتوانه ی فرهنگی سترگ است. خاقانی با بهره گیری از این پشتوانه به عنوان ماده ی خام، دست به خلق مضامین، تصاویر و تعابیر دیگرگون و بدیعی می زند تا سخن را از دام ابتذال و تکرار برهاند. بخشی از این پشتوانه، آگاهی های شاعر از سرزمین ها و منسوبات و متعلقات آن است. سرزمین بیت المقدس به عنوان یکی از بلاد مبارک در آیین اسلام و همچنین در کیش یهودی و ترسایی جاذبه ی برجسته ای برای سخنور داشته به گونه ای که وی بسیار مشتاق به دیدن آن بوده است. در این جستار برآنیم تا به تحقیق و تحلیل آگاهی های خاقانی در پیوند با این دیار بپردازیم.
تصحیح چند تصحیف در قصاید خاقانی(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
دیوان خاقانی شروانی، به منزلة جلوه گاه برجستة پیوند فضل و هنر، سرشار از نوگویی و غرابت است. پشتوانة فرهنگی شاعر، چون با طبع نوجو و تخیل غنی او همراه است، به آفرینش تصاویر و ترکیباتی می انجامد که عمدتاً مسبوق به سابقه ای نیست. از همین روی، ناسخان نتوانسته اند چندان شایسته به کتابت اشعار او بپردازند و خواسته یا ناخواسته ضبط های نادرستی را وارد متن کرده اند. بخشی از این ضبط های نادرست، که رسم الخط گذشتگان آن را تشدید می کرد، تصحیف هاست. باید تصحیف را ویژگی ای دانست که حتی در قدیمی ترین نسخ خاقانی شواهدی دارد. امروزه نیز، فقط، آشنایی با پشتوانة فرهنگی و هنجارهای هنری ـ سبکی خاقانی است که می تواند ما را در تصحیح اشعار او موفق کند. به هر حال، برآنیم با برآوردن این مهم، به تصحیح مواردی از تصحیفات قصاید شاعر بپردازیم.
تأملی در تصحیح چند بیت از دیوان خاقانی(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
تصحیح متن یکی از مهم ترین مقوله های پژوهشی در حوزه ادبیّات کهن است که می توان آن سنگ بنا و شالوده بایسته دیگر تحقیقات دانست. این امر در پیوند با آثار سخنوران بزرگ اهمّیّت بیشتر و عمده تری پیدا می کند. یکی از مصادیق روشن در این باب، دیوان افضل الدّین بدیل خاقانی شروانی، شاعر بی بدیل سده ششم هجری است. اختصاصات فنی و دشوارهای خاص این دیوان سبب شده تا کتابت اشعار با کاستی هایی همراه شود. با وجود سه چاپ مشهور از دیوان خاقانی و تلاش هایی چند برای پیراستن این متن از ضبط های نادرست، همچنان اغلاط به نسبت متعددی در این متن دیده می شود. عمده تلاش پژوهشگران در این راه، معطوف به نیمه نخست دیوان، یعنی قصاید شاعر بوده و کمتر به نیمه دوم آن توجّه شده است. از این رو جستار حاضر بر آن بوده است تا بر پایه نقطه نظرهای نو و اصیل، ابیاتی چند از این بخش را مورد تصحیح انتقادی و علمی قرار دهد.
اصالت تصویری مهم ترین معیار در تصحیح دیوان خاقانی(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
بررسی چند سکّه در دیوان خاقانی(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
دشواری ها و ابهامات دیوان خاقانی بیش از آن که نتیجه شگردهای ادبی و هنرهای زبانی شاعر باشد، نتیجه پشتوانه فرهنگی و آگاهی های گوناگون و گسترده اوست. پشتوانه ای فرهنگی که چونان ماده خامی، شاعر را در آفرینش مضامین، تصاویر و تعابیر بدیع و نوآیین یاریگر بوده است. وسعت این آگاهی ها سبب شده است تا شاعر در آفرینش های هنری خود، گرفتار تکرار نشود و سخنش از تنوع مضمونی و تصویری برجسته ای برخوردار باشد. با وجود توان ادبیّات و متون ادبی در تبیین وجوه مختلف زندگی و تمدن پیشینیان، بهره گیری از سکّه ها در ادب پارسی مورد توجه خاصی قرار نگرفته است. این جستار، تلاشی برای گزارش گوشه ای از دشواری ها و رفع پاره ای از ابهامات دیوان خاقانی است. سعی بر آن بوده است تا با تأمل پرسش گرایانه در ابیات و با جستجو در منابع و مأخذ اصیل و معتبر، تحلیلی قابل توجه از پشتوانه فرهنگی خاقانی در باب سکّه های یاد شده در دیوان وی به دست داده شود.
بررسی تصحیف و تحریفی از دیوان خاقانی(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
نوآیینی و غرابت بسیاری از مضامین و تعابیر دیوان خاقانی سبب شده است تا ناسخان، ابیات را از اصل خود دور سازند و ضبط های نادرستی را وارد متن کنند. دسته ای از این ضبط ها تصحیف ها و تحریف ها در دیوان خاقانی مانند بسیاری از دیوان ها دیده می شود. تصحیف عبارت از تغییر دادن یک واژه با افزودن یا کاستن نقطه ها یا علائمی از آن است. رسم الخط پیشینیان و حروف متشابه الشکل در خط پارسی، این تصحیفات را هرچه بیشتر تشدید می کرد. تحریف نیز به عنوان تغییر حرفی یا حروفی از یک واژه به صورت های نزدیک و شبیه به آن از جهت نوشتاری و آوایی، قسم دیگری از ضبط های ناروای متون کهن است. شمار قابل توجهی از این ضبط های فاسد را مصحّحان دیوان تصحیح کرده و پژوهشگران نیز تعدادی بر این شمار افزوده اند؛ امّا همچنان از داشتن متن پیراسته ای از دیوان خاقانی محرومیم. در این جستار برآنیم تا به تصحیح و تحلیلِ تصحیف و تحریفی از این دیوان بپردازیم.
تصحیح عباراتی از کتاب منشآت خاقانی(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
از افضل الدّین بدیل بن علی خاقانی شروانی، شاعر بزرگ قرن ششم، علاوه بر دیوانو مثنوی ختم الغرایب، نامه هاو منشآتی به یادگار مانده است. ارزش ادبی این نامه ها همراه با اطّلاعات مهمّی دربارة زندگی شاعر و حوادث عصر او، اهمّیت زیادی به این نوشته ها داده است، اما دشواری ها و غرابت خاص متن به کاستی پژوهش دربارة آن انجامیده است. تصحیح این نامه ها با تلاش محمّد روشن و در سایه راهنمایی ها و گره گشایی های بزرگانی مثل مجتبی مینوی و بدیع الزّمان فروزانفر انجام شده است. می توان گفت این تصحیح، جدّیترین کاری است که تا کنون در زمینة خاقانی پژوهی صورت گرفته است. این جستار با هدف پیشبرد کوشش های فرزانگان مذکور، تأمّلی در ضبط چندین عبارت از این تصحیح است.
کتابشناسی شروح قصاید خاقانی
منبع:
آینه پژوهش سال ۳۱ مهر و آبان ۱۳۹۹ شماره ۴ (پیاپی ۱۸۴)
281 - 321
حوزه های تخصصی:
همواره قصاید افضل الدّین بدیل بن علی خاقانی شروانی به استواری و دشواری موصوف بوده است. 1 این دشواری ها برخاسته از تعامل دو عنصر شگرف است: یکی دانش و اطلاعات گسترده خاقانی و دیگر قریحه و تخیّل برجسته وی که چون با هم درمی آمیزند، شعر و نثری فاخر و ماندگار خلق می شود. برای رمزگشایی و تفسیر این مشکلات از دیرباز شروحی نوشته شده که البته بخشی از آن ها به دست ما نرسیده است. 2 چنین تلاش هایی البته در دوره معاصر و قرن حاضر شتاب بیشتری گرفته و آثار متعدّدی در شرح قصاید خاقانی به رشته تحریر درآمده است. بی شک آگاهی از این منابع در خاقانی پژوهی و تحقیقات ادبی اهمّیّت ویژه ای دارد، ازاین رو در این جستار کوشیده ایم تا شروحِ هر یک از قصاید صد و سی و دوگانه خاقانی را تعیین کنیم. 3
مقاله کوتاه: در باب دو تعبیر از دیوان خاقانی(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
شعرپژوهی سال سیزدهم پاییز ۱۴۰۰ شماره ۳ (پیاپی ۴۹)
287 - 300
حوزه های تخصصی:
در باب دو تعبیر از دیوان خاقانی دیوان خاقانی شروانی به عنوان یکی از امّهات ادب پارسی از حیث دربرداشتن تعابیر و ترکیبات نو و گونه گون، اهمیت ویژه ای دارد. همین تعمد و پرمایگی زبانی سبب شده تا دیوان وی از دیرباز یکی از منابع مهم و اساسی فرهنگ نویسان قلمداد شود. ازآنجاکه بسیاری از این ترکیبات زاده ی قدرت شگرف تخیل و طریق غریب او در سخنوری است، نه تنها گزارش بلکه حتی گردآوری آن ها نیز از کاستی ها و لغزش های متعدد برکنار نمانده است. در این جستار بر آن بوده ایم تا با توجه به سبک شخصی شاعر و قراین اجتماعی زمان خاقانی، تحلیلی استوار از دو تعبیر «سه سرهنگ» و «میان خانه» در دیوان او ارائه کنیم. در این پژوهش نشان داده می شود که برخلاف نظر فرهنگ نویسان و شارحان، «سه سرهنگ» به معنای سه اختر زحل، مشتری و مریخ نیست و مراد از آن سه انگشتی است که به گاه کتابت، قلم را نگاه می دارد. همچنین خاقانی تعبیر «میان خانه» (خانه و اتاق میانی) را از ترکان چادرنشین و ساختار خیمه های ایشان گرفته و در تصاویر شاعرانه ی خود به کار برده است.
نقد و بررسی کتاب شرح شادی آبادی بر قصاید خاقانی
منبع:
آینه پژوهش سال ۳۱ بهمن و اسفند ۱۳۹۹ شماره ۶ (پیاپی ۱۸۶)
247 - 290
حوزه های تخصصی:
دشواری صفتی است که همواره به دیوان و قصاید خاقانی نسبت داده شده و برای تحلیل آن از دیرباز شروحی به رشته تحریر درآمده است. یکی از شروح کهن این دیوان ، شرح شادی آبادی است که از ارزش علمی درخور توجّهی نیز برخودار می باشد. اخیراً برای اولین بار این شرح به همّت خسرو شهابی تصحیح و منتشر شده است. با وجود تلاش مصحح، به دلیل عدم پایبندی به اصول و موازین تصحیح علمی و انتقادی، کاستی ها و ایرادات مختلف و متعددی در متن دیده می شود. در این مقاله به تبیین و تشریح این اشکالات می پردازیم.
گذری بر تحفه العراقین (ختم الغرایب) خاقانی شروانی به کوشش علی صفری آق قلعه(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
آینه میراث دوره ۹ پاییز و زمستان ۱۳۹۰ شماره ۲ (پیاپی ۴۹)
209 - 265
با شناخته شدن و چاپ عکسی (فاکسیمیله) نسخه مورخ 593 ق مثنوی ختم الغرایب خاقانی به همت استاد فقید ایرج افشار، زمینه برای تصحیح پیراست ه ای از این مثنوی فراهم گردید. نخستین گام اساسی را در برآوردن این مهم، یوسف عالی عباس آباد در سال 1386 برداشت. گویا همزمان با این تلاش، علی صفری آق قلعه نیز در حال تهیه متن منقحی از این اثر بوده و حاصل کوشش او به سال 1387 در اختیار دوستداران فرهنگ و ادب ایران زمین قرار گرفت. اگرچه کار صفری آق قلعه یک پژوهش دانشگاهی نبوده، اما محاسن بسیار آن، مایه امیدواری اهل ادب و سبب دلگرمی خاقانی پژوهان را فراهم ساخته است. کاستی های اندک این تصحیح، مانند هر اثر اصیل دیگر، نیازمند روشنگری و اصلاح است تا به غنای اثر افزوده شود. در این جستار برآنیم تا این بایستگی را تحقق بخشیم.
در باب مفتاح الکنوز (شرح رضاقلی خان هدایت بر دیوان خاقانی)
منبع:
پژوهش های نثر و نظم فارسی سال پنجم پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۱۲
185 - 220
حوزه های تخصصی:
دیوان خاقانی شروانی به دلیل دشواری مشهورش از دیرباز مورد توجّه شارحان بوده و شروح متعددی نیز بر آن نگاشته شده است. یکی از این شروح، اثری از ادیب و سخن شناس برجسته عصر قاجار، رضاقلی خان هدایت (1215-1288ق) است. هدایت شرح خود را مفتاح الکنوز نام نهاده و کوشیده تا با تأملی گذرا پاره ای از مشکلات دیوان خاقانی را حل کند. این شرح با وجود پاره ای از فواید از برخی کاستی ها برکنار نمانده است. در جستار حاضر به پژوهش در باب این شرح پرداخته ایم.
فاجعه تصحیح نقد و بررسی کتاب گلشن بلاغت
منبع:
آینه پژوهش سال ۳۲ بهمن و اسفند ۱۴۰۰ شماره ۶ (پیاپی ۱۹۲)
183 - 231
حوزه های تخصصی:
گلشن بلاغت مجموعه ای از نامه ها و منشآت عبدالوهاب معموری، سخندان و ادیب سده دهم و یازدهم هجری است. تاکنون از این مجموعه دو نسخه شناسایی شده که نیلوفر محمّدی بر پایه آن ها تصحیحی منتشر کرده است. این چاپ نمونه ای آشکار از فاجعه تصحیح در سالیان اخیر است. بدخوانی های عجیب، تحریف ها و تصحیف های غریب، نادیده انگاشتن موازین تصحیح علمی و انتقادی از اشکالات عمده اثر حاضر است که ضرورت تصحیح مجدد این کتاب را به وضوح نشان می دهد.
مضامین ابراهیمی در دیوان خاقانی
منبع:
آینه پژوهش سال ۳۲ خرداد و تیر ۱۴۰۰ شماره ۲ (پیاپی ۱۸۸)
219 - 243
حوزه های تخصصی:
پشتوانه فرهنگی سترگ و توان سخنسرایی شگفت، دو عنصر بنیانیِ طریق غریب خاقانی است. پیوند این دو سخنی فاخر با مضامین، تصاویر و تعابیر بدیع و نو به بار آورده است. گستردگی و تنوع از ویژگیهای بارز پشتوانه فرهنگی خاقانی است. او از علومی چون طب، نجوم، تفسیر، تاریخ، جانورشناسی، کانیشناسی و ... آگاهیهای درخور توجهی داشته و در جای جای آفرینشهای ادبی خود از آنها بهره برده است. قصص انبیا با به برجستگیای که در تفاسیر و تواریخ دارد، بسیار مورد توجه خاقانی بوده است. سرگذشت حضرت ابراهیم(ع) به عنوان یکی از این قصص، جاذبههای متعددی برای خاقانی داشته که در این جستار به تبیین و تحلیل آنها پرداختهایم.