مطالب

در این مقاله ویژگیهای رهبری اخلاقی مکتب اسلام در نهج البلاغه دربردارنده خطبه ها، نامه ها و کلمات قصار امیرالمؤمنین امام علی(ع)، با استفاده از دانش فقه الحدیث و تحلیل مضمون ارائه شده است.(1) در طی مراحل و مراتب شناسه گذاری در ابتدا حدود 7000 شناسه اولیه، سپس حدود 5800 شناسه اولیه و در سومین شناسه گذاری حدود 4000 شناسه اولیه استخراج شد. با تشکیل شبکه مضمونها در حوزه های سه گانه انسانشناسی، جهان شناسی و خداشناسی «آگاهی بخشی غفلت زدا» به عنوان مضمون فراگیر شناسایی شد. در حوزه انسانشناسی شش مضمون سازمان دهنده شامل توجه به رابطه با خود و با دیگران، هدایت پذیری، نگرش به رفتار و مسئولیت شناسی مقام و کسب فضائل اخلاقی با 22 مضمون پایه، در حوزه جهان شناسی چهار مضمون سازمان دهنده توجه به دنیا، آخرت، مرگ و تهدیدات محیطی با 16 مضمون پایه و در حوزه خداشناسی سه مضمون سازمان دهنده توجه و شناخت صفات الهی، هدایت انسانها و پیروی از هدایت خدا با 13 مضمون پایه شناسایی شد. توجه همزمان به این حوزه ها برای رشد همه جانبه انسانها نشان از برتری رهبری مبتنی بر اخلاق اسلامی دارد.

هر متن ادبی، برآمده از ساختار متن قبلی و برآیند تعامل و وابستگی در دو ساحت ساختاری و معنایی و معرّقی از نقل قول ها به شمار می رود، نهج البلاغه به اعتبار یک متن، حاوی بینامتنی قرآنی، احادیث نبوی و اشعار عرب است. ازآنجاکه بینامتنی به سه گونه اجترار، امتصاص و حوار تقسیم می شود، برای پاسخ به این پرسش که بینامتنی احادیث نبوی در نهج البلاغه از کدام نوع است، در این مقاله ابتدا کلام رسول خدا2 و یادکردهای سیره او از نهج البلاغه استخراج شده و نوع بینامتنی آن ها مشخص شده است و سپس کارکردهای احادیث رسول خدا2 مورد بررسی قرار گرفته است . آنجا که حضرت همگان را با بیان «وَاسْتَنُّوا بِسنتهِ فَإِنَّهَا أَهْدَی السُّنَن » به پیروی از سنت رسول خدا2 دعوت می کنند، کارکرد ترویجی ظهور می کند؛ و زمانی که فرمان پیامبر 2 در جمله «غَیرُوا الشَّیبَ وَ لَا تَشَبَّهُوا بِالْیهُودِ» را تابع اوضاع ویژه دوران پیامبر2 معرفی می کند، ما را به اسباب الحدیث برای فهم احادیث توجه می دهد؛ و آنگاه که برای فهم فتنه در آیه اول سوره عنکبوت به کلام پیامبر2 اسناد می کند، ما را به کارکرد تفسیری رهنمون می کند و رجم زانی توسط رسول خدا2 و سپس نماز خواندن بر جسد او را پایه احتجاج خود در برابر خوارج قرار می دهد تا کار کرد احتجاجی روایت را نشان دهد. بدین ترتیب نگارنده نشان داده است آوردن سخن و سیره رسول خدا2 در نهج البلاغه، کارکردهای ترویجی ، فقه الحدیثی ، تفسیری ، جدلی و استدلالی و اقناعی دارد.

یعتبر المسند إلیه وأحواله(منها التقدیم والتأخیر)، من الموضوعات ذات أهمیه بالغه فی علم المعانی. یتمظهر المسند إلیه فی المبتدأ والفاعل ونائبه واسم النواسخ والمفعول الأوّل ل "ظنّ" وأخواتها والمفعول الثانی ل "أری" وأخواتها؛ کما أنّ حقّه مرتبه التقدیم وذلک لأنّ مدلوله هو الذی یخطر بالبال أوّلا ولکونه المحکوم علیه، فیسبق الحکم طبعاً. ولتقدیمه دوافع شتی تهدف هذا البحث بمتابعه المنهج الوصفی- التحلیلی، دراستها فی خطب نهج البلاغه. توصلت نتائج الدراسه إلی أنّ الإمام علی (ع) قد عُنی عنایه شدیده باستخدام المسند إلیه للتعبیر عن أفکاره ولتصویر خوالج صدره. فالأغراض البلاغیه الکامنه وراء تقدیم المسند إلیه فی خطب الإمام لا تقتصر علی الاهتمام والاختصاص فقط؛ إذ تتجاوز إلی غیرها کتعجیل المسره فی السامع والتحذیر والتشویق والمدح والتعظیم والتحقیر والدعاء وذکر السبب وإفاده الشمول ونفیه.

در این تحقیق نشان داده شده است که حضرت علی(ع) پس از انتخاب کارگزاران خود، مستقیم و بلاواسطه بر آنها نظارت می کردند و آنان را از هرگونه کوتاهی در انجام وظایف محوله بر حذر می داشتند. به نظر آن حضرت، بی توجهی در امور سبب می شود که حکومت ها پس از مدتی به واسطة فسادهای مالی، اداری، اخلاقی، ... در سراشیبی انحطاط و سقوط بیفتند. در نگاه ایشان، اهمیت کارگزاران حکومتی چنان است که هر جامعه ای برای آنکه بتواند روی سعادت ببیند و امور آن اصلاح شود، باید از کارگزاران لایق و متعهد بهره گیرد. در اهمیت نقش کارگزاران در ثبات یک نظام همین بس که ضعف کارگزاران آن نظام سیاسی حتی در مواردی که مشروعیت اولیه داشته است ـ همانند کشورهایی که با رأی مردم بر سرکار آمده اند ـ موجب زوال آن مشروعیت شده است؛ برعکس، گاه یک نظام فاقد مشروعیت اوّلیه ـ همانند کشورهایی که با کودتا روی کار آمده اند ـ توانسته است به دلیل توانمندی کارگزاران و مدیران به مرور زمان مقبولیت و مشروعیت مردمی کسب کند. بنابراین، دوام و قوام حکومت ها قبل از هر چیز به نقش کارگزاران حکومتی بستگی دارد.

هدف اصلی مقاله حاضر بررسی سیاست مدیریت و ویژگی مدیران در اسلام است مساله مدیریت و رهبری مدیران از دیدگاه منابع معتبر اسلامی و آموزه های دینی، شرایط و اصولی دارد که مدیران را در امر مدیریت برای رسیدن به اهداف مدیریتی سازمان ها یاری می کند، در این میان نهج البلاغه که از متون معتبر اسلامی در زمینه های مختلف، اخلاقی، اجتماعی، سیاسی و ... می باشد به شناسایی شیوه های مدیریتی مدیران در سطوح مختلف جامه می پردازد؛ این مقاله که متاثر از دیدگاه امیر مومنان علی (ع) در مورد مدیریت می باشد به بررسی صفات مدیران و تعامل آنها با مردم و همکاران پرداخته و مهمترین ویژگی مدیریتی از جمله تقوی، عدالت اجتماعی، وفاداری، سعه صدر، شایستگی مدیریتی و ... را از دیدگاه نهج البلاغه بیان می دارد.