معماری اقلیم گرم و خشک

معماری اقلیم گرم و خشک

معماری اقلیم گرم و خشک سال پنجم بهار و تابستان 1397 شماره 7 (مقاله علمی وزارت علوم)

مقالات

۱.

الگوهای معماری سبُک روستایی حوزه فرهنگی هلیل رود (کَوار، کُتوک، کَپر)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: کوار کَپَر کتوک مسکن روستایی سازه سبک هلیل رود جیرفت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 977 تعداد دانلود : 764
در فرایند جست و جو و مطالعه شیوه سکونت و انواع سکونتگاه های روستایی حوزه فرهنگی هلیل رود در شهرستان جیرفت استان کرمان، سازه های سبکی یافت می شود که در گستره ای وسیع و با نمودهای کمابیش متفاوت قابل مشاهده است. سازه های دست ساز و بومی که ریشه در فرهنگ عشایری و کوچ نشینی و یا زندگی ساده روستایی دارند و طی سالیان زیاد پاسخگوی نیازهای زیستی و سکونتی مردم منطقه بوده اند. سکونتگاه های کمینه گرایی (مینیمال) که در طول سالیان متمادی، بخش مهمی از طرحواره ذهنی این مردمان از سکونت را شکل داده است. دیرپایی، حضور پیوسته و جایگاه این سازه ها در خاطر و زندگی ساکنین، آن ها را فراتر از یک سازه صرف، تبدیل به جلوه بارزی از یک  فن- فرهنگ و بخشی تفکیک ناپذیر از الگوی سکونت روستائیان حاشیه هلیل رود نموده است. چنین جایگاهی مطالعه، شناخت و معرفی این الگوهای سکونت روستایی را ضروری می نماید، به ویژه در شرایطی که در طرح های سامان دهی سکونت گاه های حاشیه هلیل رود نسبت به آن بی توجهی شده است. از جمله شاخص ترین سازه های سبکی که به وفور در ناحیه مورد اشاره مشاهده می شود، کَوار و کُتوک و کَپر را می توان نام برد. این نوشتار قصد آن دارد تا با توسل به دو روش تحقیق زمینه گرا و توصیفی- تحلیلی و مقایسه تطبیقی با استناد به اطلاعات حاصل از برداشت ها و بازدیدهای میدانی، به مطالعه و بررسی این سه سازه و تبیین سیر تحول آن ها در نواحی مختلف منطقه پرداخته و ویژگی ها، شباهت ها و تفاوت ها، نقاط قوت و ضعف هر یک را بیان نماید. بدیهی است شناخت حاصل شده می تواند طراحان و متولیان روستایی منطقه را در طراحی مسکن روستایی، همساز با الگوهای بومی موجود، یاری دهد.
۲.

بازیابی ساختار فضایی و طرح کاشت باغ سالار جنگ شیراز بر اساس خاطرات ترنس اودانل(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: ناصرالدین کوپال شیرازی ترنس اودانل باغ مینوی سالار باغ حومه شهری باغ میوه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 297 تعداد دانلود : 963
دانسته های کنونی از میراث باغ سازی شیراز به باغ های نامدار و برجسته دیوانی و حکومتی محدود شده و داده های اندکی از دیگر باغ های آن برجای مانده است. از این میان، باغ سالار جنگ (مینوی سالار) از ناصرالدین کوپال شیرازی نمونه درخور توجه و ازیادرفته ای است که ارزش بررسی و پژوهش دارد. هدف این پژوهش بازیابی این باغ بر پایه خاطرات ترنس اودانل است که نزدیک به 10 سال (49-1338 خورشیدی) را در آن گذرانده است. توصیفات وی شرحی از طرح کاشت، در باغِ روزگار قاجار و پهلوی در اختیار می گذارد. پژوهش کنونی گامی نخست در شناخت مجموعه باغ های تاریخی منطقه قصرالدشت (بردی) است که تاکنون بدان پرداخته نشده است. بر این اساس شناخت ویژگی های هندسی – فضایی، بازخوانی طرح کاشت و فهم شیوه آبیاری باغ مورد توجه بوده است. افزون بر این به باغ به مثابه مکانی برای رخدادهای گوناگون زندگی فردی- اجتماعی نیز نگریسته شده است. روش پژوهش، ترکیبی شامل راهبرد تفسیری- تاریخی و نمونه موردی است که در رویکردی استنتاجی و تحلیلی پیش می رود. یافته های پژوهش ضمن بخش بندی مراحل توسعه و ویرانی باغ به چهار پرده، نشان می دهند که باغ، حاصل آمیختگی دو دسته از دوگانگی های الف) مفهومی و ب) کارکردی است؛ ماهیّت پاردوکس گونه باغ در تضاد میان مالکین و ساکنین باغ، تضاد میان شخصیت ادبی بنیان گذار آن و برخی عادات و خصوصیات او و سرانجام تمایز میان باغ و مزرعه قابل شناسایی است. همچنین باغ حاصل ترکیب دو ساختار باغ های حکومتی و الگوی باغ های میوه است که از دو محور عمود برهم شکل یافته و برخلاف رسم معمول، کوشک بر تقاطع دو محور طولی و عرضی مکان یابی نگردیده است.  همه این ها سرانجام سبب می گردد گونه ای باغ در حومه شهر از مکانی برای تفریح و خوش گذارانی به باغی، باارزش تولیدی تبدیل شود. بدین سان باغ سالار جنگ به سامانه ای یکپارچه از زیست اجتماعی، اقتصادی و طبیعی بدل می گردد که نشان از تنیدگی زیبایی شناسی باغ با جنبه کارکردی و تولیدی آن دارد.
۳.

ارزیابی آسایش حرارتی تطبیقی در خانه های مسکونی اقلیم گرم و خشک، مطالعه موردی: استان کرمان(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: خانه مسکونی آسایش حرارتی سازگاری حرارتی اقلیم گرم و خشک استان کرمان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 170 تعداد دانلود : 703
ساختمان ها باید به گونه ای ساخته شوند که در شرایط مختلف آب وهوایی در عین اینکه شرایط آسایش حرارتی قابل قبول و حتی لذت بخش را برای ساکنان به ارمغان می آورند، سطح بالایی از کارایی انرژی را داشته باشند. اگرچه که امروزه نیاز به آسایش حرارتی کاربران با بهره گیری از تجهیزات مکانیکی تامین می گردد. اما واقعیت این است که در هر شرایط اقلیمی، با طراحی مناسب بنا می توان تا اندازه ای، شرایط مطلوب آسایش را فراهم کرد. و تنها زمانی که شرایط آب وهوایی غیرقابل تحمل است از تجهیزات مکانیکی بهره گرفت. اما چگونه می توان دانست چه شرایطی سخت و غیر قابل تحمل است؟ بی تردید وجود معیاری مناسب کمک خواهد کرد. یگانه معیار قابل قبول، انسان است. از اینرو در نقاط مختلف دنیا، پژوهش های میدانی متعددی در این زمینه انجام شده است. مقایسه ی بین نتایج نشان می دهد، اولا در سراسر جهان مردم می توانند در طیف وسیعی از محیط های حرارتی، به آسایش دست یابند. دوم اینکه در محیط های مورد بررسی، بین پیش بینی های جدیدترین و بهترین شاخص های حرارتی و چگونگی احساس گرمایی افراد، اختلاف واضحی وجود دارد. پژوهش حاضر در پی پاسخ به این مسئله، به کمک انجام مطالعات میدانی در اقلیم گرم و خشک ایران است و اهداف آن، ارائه ی دمای خنثی و دامنه ی شرایط محیطی قابل قبول برای ساکنان خانه های مسکونی در کرمان و اقلیم های مشابه، مقایسه ی دمای خنثی در خانه های فاقد و دارای سیستم سرمایش مکانیکی و کشف رابطه ی بین دمای خنثی و دمای داخلی، و مهم تر از آن رابطه ی دمای خنثی و دمای بیرون از ساختمان، خواهد بود. نتایج نشان می دهد که همبستگی قابل قبولی بین دمای خنثی و میانگین دمای داخلی ساختمان و از آن مهم تر بین دمای خنثی و دمای خارجی ساختمان برقرار است. همچنین با توجه به نتایج ارائه شده مشاهده می شود که ساکنان خانه های مورد بررسی، در دمای بالاتری نسبت به آنچه در استانداردهای بین المللی مثل ایزو ۷۷۳۰ منتج شده از نظریه متوسط آرای پیش بینی شده (PMV) فانگر، بیان شده است، احساس راحتی می کنند.
۴.

بازخوانی کیفیت فضایی و عملکرد موزه آب یزد از منظر کاربران(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: موزه آب عملکرد موزه دیدگاه کاربران شهر یزد کیفیت فضایی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 681 تعداد دانلود : 12
موزه ها به مثابه گنجینه هایی از خاطرات و حافظه بشری ، به واسطه نمایش نسل های گذشته و آموزش از آن ، انسان امروز را به تأمّل دعوت می کنند. بنابراین رجوع به آنها جهت بهبود زندگی آینده، ضرورت دارد. با عنایت به مسئله بحران آب در ایران، امروزه توجه به فضای معماری و عملکرد مناسب موزه های آب و برنامه ریزی به منظور استقبال گسترده مردم از این نوع فضا ضروری به نظر می رسد. از آنجا که یکی از مشکلات موزه های ایران تکیه بر شیء محوری، نمایش و حفاظت است؛ شاید بهره گیری از دیدگاه کاربران، جهت آشنایی با معیارهای مطلوبیت فضا و عملکرد موزه، مؤثر واقع شده و به تعامل و اقبال شایسته تر کاربر و رونق هرچه بیشتر موزه منجر شود. بدین منظور، موزه آب یزد به عنوان نمونه موردی انتخاب شد، سپس با استفاده از پرسش نامه های نیمه باز، پیرو روش تحقیق «Q» اهداف، انتظارات ، علایق بازدیدکنندگان و نقاط ضعف و قوت این موزه، مشخص و بصورت منطقی تحلیل گردید. همچنین اطلاعات دفتر انتقادات و پیشنهادات موزه کدگذاری و طبقه بندی شده و دیدگاه کاربران مورد بررسی قرار گرفت. در نهایت با بهره گیری از دیدگاه های مستخرج ، راهکارهای طراحی فضای معماری و فعالیت در موزه های آب ، پیشنهاد شدند. نتایج حاصل از پژوهش می کوشد افزون بر بهبود عملکرد موزه آب یزد، الگویی باشد برای سایر موزه های کشور تا بتوانند با طرح فضای مناسب و عملکردی مؤثر، مورد استقبال تعداد بیشتری از بازدیدکنندگان فعال قرار گیرند.
۵.

ارزیابی عملکرد حرارتی بناهای زمین پناه در مواقع سرد سال (نمونه موردی: اقلیم گرم و خشک یزد)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: اتلاف حرارت معماری زمین پناه ارزیابی عملکرد حرارتی مصرف انرژی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 457 تعداد دانلود : 36
پژوهش حاضر با هدف ارزیابی میزان اتلاف حرارت بناهای زمین پناه در مواقع سرد سال و مقایسه آن با بناهای رایج روی زمین انجام شده است. پیشینه پژوهش پیرامون ایده معماری در پناه زمین نشان می دهد علیرغم قدمت طولانی این ایده در معماری و شهرسازی ایران، تاکنون تحقیقات محدودی در رابطه با ارزیابی عملکرد حرارتی این نوع ساختارها صورت گرفته است. نکته قابل ذکر دیگر اینکه تحقیقات فوق غالباً رفتار حرارتی بناهای زمین پناه را در مواقع گرم سال مورد توجه قرار داده و از تاثیر ثبات حرارتی زمین بر کاهش اتلاف حرارت آن ها در مواقع سرد سال غفلت نموده اند. لذا در این پژوهش با استفاده از روش محاسباتی، حالت های مختلف ارتباط با خاک، در یک بنای زمین پناه در شهر یزد مدل سازی شده و از نظر اتلاف حرارت با بنای روی زمین در مواقع سرد سال مقایسه می گردد. همچنین به منظور محاسبه دمای زمین که محیط پیرامون بنای زمین پناه محسوب می گردد، از معادله پیشنهادی لبز استفاده شده است. یافته ها نشان می دهد که اتلاف حرارت مدل در پناه زمین با افزایش سطح تماس با خاک کاهش می یابد تا جایی که اتلاف حرارت در مدلی که از سه جبهه شمال، شرق و غرب در مجاورت با خاک می باشد حدود %44 مدل رایج روی زمین ارزیابی شده است. در مجموع می توان گفت با بهره مندی از ایده معماری در پناه زمین، می توان صرفه جویی قابل ملاحظه ای در مصرف انرژی در مواقع سرد سال در اقلیم گرم و خشک ایجاد نمود.
۶.

مقایسه کالبد خانه های چهارصفه و حوضخانه ای سنتی شهر زواره(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: خانه های چهارصفه خانه های حوضخانه ای مطالعه مقایسه ای کالبد شهر زواره

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 357 تعداد دانلود : 370
زمینه کالبد، عرصه ای برای دسته بندی ویژگی های خانه های سنتی شهر زواره است. بررسی خانه های چهارصفه و حوضخانه ای در معماری مسکونی زواره، شباهت ها و تفاوت های کالبد این دو گونه بنا را مشخص خواهد کرد. با بررسی کالبد معماری مسکونی زواره، دلیل پایدار بودن این گونه ها در گذر زمان مشخص خواهد شد. برای فهم چگونگی و چرایی تفاوت های خانه های چهارصفه و حوضخانه ای سنتی زواره در زمینه کالبد با وجود شباهت ها، راهکار مطالعه مقایسه ای به کار گرفته شده است. نوشتار حاضر بر آن است تا چگونگی و چرایی تفاوت ها و شباهت های پدید آمده در زمینه کالبد را مورد تحلیل قرار دهد. این مقاله بر اساس مطالعات کتابخانه ای، آنالیز محاسبات شامل تناسبات عددی از یک سو و مطالعات میدانی از سوی دیگر، بنا نهاده شده است. برای دست یابی به اهداف موردنظر و انتخاب خانه های چهارصفه و حوضخانه ای، شاخص هایی در سه بخش هندسه، تناسبات عددی و تغییر شکل پلان مشخص گردید و سپس با توجه به این شاخص ها، در هر بخش به ترتیب، 26، 25 و 37 نمونه به گونه ای انتخاب شدند که طیف متنوعی از مفاهیم مشترک تکرارشونده را از لحاظ کالبدی دربرگیرند. در بخش هندسه، تحلیل ها آشکار نمود که شکل دسترسی به فضاهای خانه، بر نحوه سلسله مراتب فضایی و حفظ حریم در دو گونه مؤثر بوده و شکل بازشوها با نوع فضاها (عمومی- خصوصی) و کنترل نور و باد مرتبط بوده است. در بخش تناسبات عددی مشخص شد که میانگین نسبت مجموع مساحت بازوها به مساحت فضای مرکزی در چهارصفه حدود دو برابر حوضخانه ای است که از دلایل آن، ثبات عناصر چهارصفه و کاهش عناصر حوضخانه است. همچنین نسبت ارتفاع فضای مرکزی به ارتفاع بازوها در دو گونه، در ارتباط با نوع پوشش سقف، عرض دهانه، نحوه تهویه، تعداد بازوها و ... بوده است. در بخش تغییر شکل پلان ثابت شد که فضاها یا مدول هایی به هسته هر دو گونه افزوده و یا ادغام شده است و در روند دگردیسی هندسی پلان، حوضخانه ثبات بیشتری نسبت به چهارصفه داشته است.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۱۷