مطالعات برنامه درسی ایران

از ژانویه 2020 با شیوع کرونا، طرح اجرای مجازی برنامه های درسی رسمی در کشور و شناسایی و اولویت بندی موانع اجرای این طرح، ضروری به نظر رسید. مقاله حاضر  به لحاظ نوع و روش کاربردی و آمیخته است. برای پاسخ به سوال اول و دوم روش سندکاوی و روش توصیفی -  پیمایشی استفاده شد. ابزار اندازه گیری نیز پرسشنامه محقق ساخته بوده که روایی آن طبق نظر متخصصان تأیید شد. جامعه آماری پژوهش را مدیران و معلمان مدارس شهر تهران تشکیل داده و نمونه آماری به حجم 350 نفر انتخاب شد. به منظور پاسخ به سوالات از روش آماری آزمون خی – دو استفاده شد. نتایج پژوهش چنین نشان داد که از دیدگاه مدیران و معلمان مدارس  پنج مانع اصلی به ترتیب: موانع آموزشی، موانع فرهنگی و اجتماعی، موانع زیرساختی و فنی، موانع مدیریتی و سازمانی و موانع مالی به عنوان موانع اصلی اجرای طرح مذکور در دوران شیوع این بیماری شناسایی شدند. 

نقش تأثیرگذار آموزش و پرورش در هویت بخشی قومی و نژادی دانش آموزان فرهنگ های مختلف و متعاقب آن خلق بحران یا ایجاد وفاق ملی در کشور غیرقابل انکار است. از این رو هدف از این پژوهش بررسی این مسئله بود که جایگاه قومیت در برنامه های درسی پنهان دوره ی دوم متوسطه نظام جدید چیست. برای پاسخ به این سؤال از روش کیفی و از نوع قوم نگاری استفاده شده اس ت. روش نمونه گیری هدفمند بود و مشارکت کنندگان در پژوهش شامل 6 دبیر و 30 دانش آموز از اقوام فارس، لر و عرب در دبیرستانی از بهبهان بود. در تحلیل داده ها بر اساس روش اسمیت، مضامین اصلی مختلفی شامل مغفول بودن قومیت، ناآگاهی معلمان، انتظارات متفاوت معلمان، قومیت به مثابه عامل تبعیض و پیامدهای تبعیض قومی ظاهر شد. برای اطمینان از صحت یافته ها از سه سوسازی و ارجاع مجدد داده ها به مشارکت کنندگان استفاده شد. در نهایت بر اساس یافته های این پژوهش می توان اذعان داشت که جایگاه قومیت در برنامه های درسی پنهان دوره دوم متوسطه نظام جدید نامطلوب بود.

مقاله تحلیلی- استنباطی حاضر به دنبال طراحی الگوی برنامه درسی هویت دینی در دوره اول متوسطه بود. جامعه پژوهشی شامل متن کامل ترجمه تفسیر المیزان بود که با توجه به منطق انتخاب آن از نمونه گیری صرف نظر شد. برای تحلیل داده ها از تحلیل محتوای کیفی استفاده شد. نتایج نشان داد که هویت دینی فرهنگ عینیت یافته اسلامی در وجود انسان است که اگر بخواهیم برای آن الگوی برنامه درسی طراحی کنیم اهدافش شامل سه نوع بینشی (شناخت دایره هستی و پدیدآور، شناخت مقصد و سرانجام، شناخت راه و راهبران زندگی، شناخت خویشتنِ خویش)، گرایشی و کنشی، محتوایش تابع سازمان دهی درهم تنیده/مارپیچی می باشد. "توجه دادن به نشانه های ربوبیت خداوند در آفاق و منظومه هستی، دعوت به تأمل در خود، تبیین، استدلال و احتجاج، استفهام، مشاهده، تمثیل، تذکر و عمل معلم" هم ازجمله روش های یاددهی-یادگیری مورد تأکید در الگو هستند. رویکرد کلی ارزشیابی نیز "فرایندی" است که با در نظر گرفتن استلزامات دینی و نوع نگاه ویژه به نیت، همت و زحمات دانش آموز و همچنین بهره گیری از سه ضلع معلم، دانش آموز و والدین نارسایی های احتمالی را مشخص می کند و بیشتر در خدمت یادگیری می باشد.

مقاله حاضر با هدف تعیین نقش عوامل جمعیت شناختی در استفاده از فناوری با روش علی-مقایسه ای و مشارکت 300 دانش آموز متوسطه اول شهرستان سنندج  انجام شد. برای گردآوری داده ها از پرسشنامه های  جایگاه اجتماعی-اقتصادی و آشنایی با فناوری استفاده شد. نتایج نشان داد که بین دانش آموزان دختر و پسر در متغیرهای اولین سن استفاده، مدت زمان استفاده از اینترنت در روزهای تحصیلی هفته و مدت زمان استفاده آموزشی از ابزارهای دیجیتال و در میان پایه های تحصیلی در اولین سن استفاده و مدت زمان استفاده آموزشی از ابزارهای دیجیتال تفاوت معنادار وجود دارد. همچنین، بین دانش آموزان مدارس خاص و عادی در متغیرهای اولین سن استفاده و مدت زمان استفاده از اینترنت در روزهای تحصیلی هفته خارج از مدرسه و بین طبقات اجتماعی-اقتصادی در متغیرهای اولین سن استفاده، مدت زمان استفاده از اینترنت در روزهای تحصیلی هفته خارج از مدرسه، مدت زمان استفاده آموزشی و عمومی از ابزارهای دیجیتال در مدرسه و خارج مدرسه تفاوت معناداری مشاهده شد. 

مقاله حاضر، با اتخاذ رویکردی کلی و دربرگیرنده به مفهوم سیاست گذاری آموزش زبان های خارجی در محیط ایران، بر آن است تا به بررسی میزان و ماهیت هم خوانی یا عدم هم خوانی کتب تازه تالیف زبان انگلیسی در مقطع متوسطه اول (Prospect Series) و متوسطه دوم (Vision Series) با اصول مصرح در برنامه درسی ملی و اسناد مرتبط با آن بپردازد. بدین منظور، متون سیاست گذاری آموزشی (شامل بخش زبان های خارجی برنامه درسی ملی و توضیحاتی که در مجموعه کتب فوق خطاب به معلم آمده) مورد تحلیل محتوا قرار گرفته اصول آنها استخراج گردید. متعاقب آن، برای اطمینان از وجود یا عدم وجود اصول مستخرج در قالب شکلی و محتوایی کتب و ماهیت آنها، درس های دو مجموعه ذکر شده  آموزش زبان مورد بررسی دقیق قرار گرفتند. نتایج تحقیق مبین این نکته است که، به رغم تلاش مولفان در گنجاندن بسیاری از اصول و فرضیات رویکرد ارتباطی مورد اشاره و تاکید برنامه درسی ملی در کتب، پیاده سازی و به کارگیری آن ها سنخیت زیادی با یافته های تحقیقات آموزش زبان و نظرات متخصصان امر ندارد. مضافاً اینکه اصول مهمی دیگری هم هستند که یا به کل نادیده انگاشته شده اند و یا توجه مقتضی بدان ها صورت نگرفته است.

هدف از این مقاله تحلیل زیرساخت های درس تربیت بدنی در نظام آموزش و پرورش ایران بود. تحقیق حاضر از لحاظ هدف کاربردی است و به لحاظ روش ترکیبی می باشد. جامعه آماری شامل صاحب نظران حوزه تربیت بدنی بود. نمونه گیری به صورت هدفمند و از طریق تکنیک گلوله برفی و بر اساس معیار اشباع نظری انجام شد (18 نفر). ابزارگردآوری داده ها مصاحبه نیمه ساخاریافته و پرسشنامه ماتریس خودتعاملی ساختاری بود. داده ها در بخش اول با استفاده از روش تحلیل مضمون مورد تجزیه و تحلیل واقع شدند و یافته ها در قالب مضامین پایه، سازمان دهنده و فراگیر دسته بندی، و شبکه مضامین سازماندهی شدند. همچنین با استفاده از مدل ساختاری تفسیری اقدام به سطح بندی زیرساخت ها شد. نتایج نشان داد که زیرساخت های درس تربیت بدنی به عنوان مضمون فراگیر شامل 127 مضمون پایه و 11 مضمون سازمان دهنده می باشد که می تواند در 5 سطح طبقه بندی شوند و زیرساخت های مالی پایدار، زیرساخت اداری-مدیریتی و زیرساخت امکانات و تجهیزات اساسی ترین زیرساخت ها هستند.

هدف این پژوهش تحلیل محتوای کتاب های درسی تاریخ رشته علوم انسانی دوره دوم متوسطه براساس دیدگاه اسلامی عمل در آموزش تاریخ با روش تحلیل محتوای قیاسی- مضمونی- کمی، می باشد. بدین منظور، ابتدا دو سازه مفهومی براساس این دیدگاه تدوین شده است و  پس از اعتباریابی آنها، چهار کتاب تاریخ (1) ایران و جهانِ باستان، تاریخ (2) از بعثت پیامبر (ص) تا پایان صفویه، تاریخ ایران معاصر و تاریخ شناسی، براساس آنها تحلیل شده اند. نتایج  پژوهش نشان می دهد که اغلب مقوله ها و شاخصه های ناظر به آموزش تاریخ براساس دیدگاه اسلامی عمل، در این کتب، بطور هدفمند و جامع مورد توجه مؤلفان محترم قرار نگرفته اند. چنان که فراوانی برخی شاخص ها، «صفر» درصد می باشد. «شخصیت ستایی»، نگاه سیاه/ سفید به شخصیت ها، عدم نگاه جامع به تاریخ و فروکاهش آن به تاریخ سلسله حکومت ها، عدم ارتباط مسائل کنونی دانش آموزان با مباحث تاریخی، فقدان تبیین های مختلف درباره  رخدادها و مسائل تاریخی مناقشه برانگیز، و ...، از مهمترین آسیب های این کتب براساس دیدگاه اسلامی عمل در آموزش تاریخ می باشند.