تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا) دوره 6 بهار 1393 شماره 19

مقالات

۱.

مقایسه ی فعل مرکب از دیدگاه دستور زبان سنتی و جدید در گلستان سعدی

کلید واژه ها: دستور زبان ساختمان فعل فعل مرکب گلستان سعدی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 755 تعداد دانلود : 711
مقاله ی حاضر با موضوع «مقایسه ی فعل مرکب از دیدگاه دستور زبان سنتی و جدید» و با هدف کلی «تعیین تفاوت ها و شباهت های فعل مرکب» با توجه به نظر نویسندگان دستور زبان های سنتی و جدید تدوین شده است. در این تحقیق افعال متن گلستان سعدی با استفاده از هفت دستور زبان فارسی: خیام پور، خانلری، فرشیدورد، ارژنگ، انوری - گیوی، وحیدیان کامیار، عمرانی- سبطی به روش توصیفی مورد بررسی قرار گرفت و این نتیجه حاصل شد که شباهت ها و اختلاف نظر های اساسی در تشخیص فعل مرکب بین دستور نویسان قدیم و جدید دیده می شود. بنابراین می توان گفت: که بسیاری از فعل های گلستان سعدی که از دیدگاه دستور نویسان سنتی، مرکب توصیف می شدند، امروزه با در نظر گرفتن ملاک های جدید، ساده در نظر گرفته می شوند. برای تبیین این شباهت ها و اختلاف نظر ها نمونه ها و شواهد مناسب در این مقاله درج گردید.
۲.

بررسی عقاید ژاک لاکان در نمایشنامه ی «از پشت شیشه ها» اثر اکبر رادی

کلید واژه ها: نظم های سه گانه ی لاکانی سوژه زنجیره دلالتی فقدان توهم

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 143 تعداد دانلود : 52
ژاک لاکان روان پزشک معروف فرانسوی است که در آثارش علاقه ی خود را به فلسفه و ادبیات ابراز کرده است. او نفسِ انسانی را متشکل از سه نظمِ مهمِ روانی با نام های خیالی، نمادین و واقع می داند. وی معتقد است که ساختارِ ضمیر ناخودآگاهِ انسان همانند ساختارِ زبان عمل می کند. به عقیده ی لاکان، زبان ترکیبی از دال ها و مدلول ها است. یکی از نکات اساسی در نظریات لاکان حضور احساسات و عوامل منفی چون بیگانگی، پرخاشگری، ناامیدی، فقدان و غیره است. این گونه احساسات از مرحله ای آغاز می شوند که لاکان آن مرحله را آینه ای می خواند. مرحله ی آینه ای هنگامی رخ می دهد که کودک خود را درون آینه می بیند و پی می برد که مستقل از وجود مادر است. آثار بر جای مانده از این مرحله تا آخر عمر، بر روی ذهن انسان ها که در تعریف لاکانی، سوژه خوانده می شوند، ادامه یافته، همه ی آنها را تبدیل به یک روان نژند می کند. اگر مشکلات زندگی بر یک فرد فشار وارد کند، آن فرد برای فرار از واقعیت ممکن است زندگی در توهم و دور از زندگیِ معمولِ اجتماعی را ترجیح دهد. در این مقاله تلاش بر این است که شخصیت های موجود در نمایشنامه ی «از پشت شیشه ها» اثر اکبر رادی به مثابه ی سوژه ی موردِ بحثِ فلسفیِ تعریف شده توسط لاکان قرار گیرند. تحلیل دیالوگ های موجود در این اثر بیانگر حضور عواملی است که ثابت می کنند که این شخصیت ها از مشکلات ذهنی چون بیگانگی، نا امیدی، پرخاشگری و فقدان در عذابند، بنابراین به واسطه ی دوری از اجتماع، با کتاب خواندن، و کتاب نوشتن از واقعیت می گریزند و در پشت شیشه ها، دنیایی متفاوت را برای خود ایجاد می کنند.
۳.

سیمای دولتمردان در آینه ی آثار عبید

کلید واژه ها: دولتمردان عُبَید امرا وسلاطین وزرا حاجبان قاضیان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 250 تعداد دانلود : 608
تشکیل دولت عالی ترین مرحله ی تکامل جامعه ی پویاست و آن مهم ترین و پیچیده ترین نهادی است که بر اثر رشد هماهنگ دیگر نهادها و سازمان های اجتماعی شکل می گیرد و به عنوان نهاد برتر مسئولیت دشوار هماهنگ سازی کلیه ی آنها را عهده دار می شود. این نهاد مهم اجتماعی در عصر عبید یعنی سده ی هشتم هجری که قرن ریا، ستم و قرن زروزور بوده، چنان بی ثبات گشته که در آن هر روز یک سلطان و یک آیین و یک دستور حاکم بوده است. بنابراین در آن روزگار آشفته از تهاجم و چپاولگری مغولان و اعمال ناروای حکام و امرایِ محلّی، عبید به عنوان یک مصلح اجتماعی آگاه و دردمند، باریک بینانه و نازک گویانه با شهامت و مهارت، تازیانه ی انتقادش را در قالب طنز برپیکرنهاد حکومتی عصرکه جاهل، ستمگر، مدیحه پسند، چاپلوس پرور، باج گیر، رشوه ستان وگرفتار انحرافات اخلاقی بوده، فرود آورده است. از این رو، در این مقاله سعی بر این است که آن چه را که از نهاد حکومتی حاکم بر روزگار وی و آسیب های اجتماعی آن در آینه ی آثار پرچم دار طنز بر ما تابانده شده، برطالبان علم و دانش و دوستداران مشتاق ایران زمین عرضه کنیم تا غبار از چهره ی حقیقی لطیفه پرداز هوشمند زدوده شود و ابتکار شیرین امّا تند و گزنده اش چراغ راه آیندگان باشد.
۴.

فرایند فردیّت سیاوش

نویسنده:

کلید واژه ها: فرایند فردیت سیاوش شاهنامه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 344 تعداد دانلود : 33
     «فرایند فردیّت» یکی از اصطلاحات یونگ و به معنی طی مراحل و مراتب رشد برای تحقق «خویشتن» است. سیاوش یکی از ره یافتگانی است که برای تحققّ خویشتن خویش و رهایی جامعه و انسان از تباهی، از نثار جان خویش در راه اهدافش دریغ نورزید. او در چارچوب یک تقابل جهانی، بر تناقض درون غلبه می یابد.      مقاله ی حاضر شرح فرایند فردیّت یافتگی سیاوش و بازنمود سیر کمالی او از زادن تا مرگ است. این سیر برای طالبان سلامت نفس از چنان اهمیتی برخوردار است که از تاریخ به فرا تاریخ افکنده می شود و به اسطوره یی ماندگار تبدیل می گردد تا همه ی آدمیان، فارغ از قید زمان و مکان، به او تأسی جویند.      سیاوش مثل یوسف قرآن، زیباست. این زیبایی نه تنها در ظاهر او که در باطنش نیز وجود دارد و جسم او مثل روحش پاک است. به همین دلیل حیطه ی زندگیش را به «ماورا» گسترش می دهد. «سفر» می کند تا جهان تاریک ناخودآگاهی را بشناسد و آن را زیر فرمان خود درآورد. در این سفر با «آنیمای» خود برخورد می کند و بخش عاطفی وجود خویش را آشکار می سازد. وقتی فرایند خودشناسی و خودسازی سیاوش به اوج می رسد، برای آن که ارجمندی خود را حفظ کند، «شهادت» به سراغش می آید و جاودانه اش می کند.      در این پژوهش اطلاعات به روش کتابخانه یی گرد آمده و با روش تحلیلی، توصیف شده است. متن داستان سیاوش از مجموعه ی دبیر سیاقی انتخاب شده و شماره های داخل پرانتزها به این متن ارجاع می دهد.
۵.

بازتاب شعر جاهلی در شعر خواجوی کرمانی

کلید واژه ها: شعر جاهلی خواجوی کرمانی نمادپردازی عرفانی ادبیات تطبیقی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 926 تعداد دانلود : 613
اقتباس از شعر جاهلی، محدود به پارسی سرایان قرن های چهارم و پنجم نمی شود، بلکه شاعران قرن های ششم و هفتم و بعد از آن نیز، با تغییر رویکرد، به بهره گیری از آن پرداخته اند. خواجوی کرمانی، شاعر مشهور قرن هشتم، با دو رویکرد متفاوت به تأثیرپذیری از شعر جاهلی پرداخته است؛ اول اینکه وی در زمینه ی ایستادن وگریستن براطلال و دمن، خطاب به ساربان، وصف سفر، و به ویژه، بیان فراق و غم هجران در کوچ یاران، با رویکردی مادّی و زمینی به اقتباس از شعر جاهلی پرداخته است. هر چند که نوآوری و آفرینش های تصویری تخیّلی او در ایجاد فضای شعر جاهلی در این زمینه غیر قابل انکار است . دوم اینکه وی در زمینه ی تشبیب و تغزّل شعری با ذکر نام عروسان مشهور جاهلی، ودر باده سرایی و خطاب به ساقی، با رویکردی عرفانی به تأثیرپذیری و نوآوری در این زمینه پرداخته است، او در این رویکرد، معانی مادّی و زمینی این شعرها را به سوی نمادهای عرفانی و معنوی سوق داده، و تحوّلی بنیادی در این زمینه ایجاد کرده است.
۶.

حرکت درفاصله در اشعار سهراب سپهری

نویسنده:

کلید واژه ها: تاریکی تقابل مرز زایش فاصله

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 247 تعداد دانلود : 461
     مفهوم "فاصله" در شعرهای سهراب سپهری چیست؟در کند و کاودر پی این مفهوم، بدون نگاه به قصد سهراب، شعرها خود سخن می گویند. در این واکاوی،گوینده درون شعردر یک فرآیند در حرکت به یک فراسو نخست از تقابل ها رها شده و دنیای تاریکی را می بیند:از درون دنیای تاریکی چیزی زایش پیدا می کند. این دنیای زایش از تقابل رسته در درون خود به زایش می رسد و ناشناخته ای از درون آن می روید. این زایش در پی خالی کردن گوینده از خودنیست تا با وصل به معشوق پر شود. سپس خارج از این مفاهیم در "فاصله" حرکت می کند. از هیچستان و ابدیت می گوید که مفهوم فاصله را در خود دارند چرا که ابدیت به هیچ نقطه ای ختم نمی شود. آغاز و مقصد و سفر در اندیشه او راهی ندارند. او خارج از این سه دسته بندی هستی نویی را تجربه می کند. این هستی که در ادبیات رخ می دهد هستی در"فاصله" است.
۷.

کارکردهای متناقض واژه «باران» در شعر شفیعی کدکنی و بدرشاکرالسیّاب

کلید واژه ها: نماد باران شعر شفیعی کدکنی بدرشاکر السیاب

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 395 تعداد دانلود : 177
شاعران معاصر برای بیان افکار فلسفی و اجتماعی خویش، از ابزارهای مختلفی بهره گرفتند. از مهم ترین و بارزترین آنها استفاده از نمادها است؛ یکی از نمادهای طبیعی، باران است که در شعر معاصر فارسی و عربی جلوه ی ویژه ای یافته است؛ و در شعر شفیعی کدکنی و بدر شاکرالسیاب، کارکرد نماد شناختی پر رنگی دارد. هر دو شاعر با استفاده از این نماد، سروده های سمبولیستی قابل توجهی خلق کرده اند و در قالب آن افکار سیاسی فلسفی خود را به خوبی به تصویر کشیده اند.      نگارندگان در این مقاله با رویکردی تطبیقی، متأثر از مکتب آمریکایی به کارکرد نمادین و متناقضِ باران، در اشعار شفیعی کدکنی و بدرشاکرالسیاب می پردازند و این نتایج حاصل شده است که هر دو شاعر به برداشتی مشترک درباره مفهوم باران رسیده اند؛ یعنی  برای بیان مفاهیم سیاسی و اجتماعی خویش، با بکارگیری  ابعاد متضاد واژه « باران» بر عمق و تأثیر سمبولیک این کلمه افزوده اند و سیلاب هایی از مفاهیم مثبت(شادی، حیات بخشی و باروری، رستاخیز و... ) و منفی (مرگ، ویران گری، یأس و ناامیدی و...) را بر سر خوانندگان فرود آورده اند. البته مفاهیم مثبت و زندگی بخش «باران» در اشعار هر دو شاعر در مقایسه با مفاهیم منفی آن بسامد بالاتری دارد.
۸.

بررسی امکانات و اختیارات دستور زبانی در شعر ناصرخسرو

کلید واژه ها: دستور زبان فارسی امکانات دستوری دیوان ناصرخسرو وزن شعر اختیارات زبانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 153 تعداد دانلود : 307
     هر زبانی مجموعه قواعدی دارد که همه گویندگان زبان ملزم به اطاعت از آن قواعد هستند. در این قواعد اختیاراتی هم هست که دست گویندگان آن زبان را باز گذاشته است. مثلاً همه می توانند به جمع «پرنده »، «پرند گان» و یا «پرنده ها» بگویند. علاوه بر این امکانات عمومی، شاعران امکانات دیگری نیز دارند. این امکانات زبانی مواقعی وزن کلام را تغیر نمی دهد؛ مانند «چِشم/ چَشم» و گاه وزن را تغییر می دهد. مانند: «افسانه/ فسانه» و «اسکندر/ سکندر». هدف اصلی این تحقیق پاسخ دادن به این سوال است که شعرای زبان فارسی چگونه از زبان به نفع خود استفاده کرده، با آشنایی زدایی سعی در زیباسازی و نیز حل مشکل وزنی شعر خود می کنند؟ منظور از امکاناتدستوری در این پژوهش، امکاناتی است که دست شاعر را در انتخاب چند گزینه مساوی باز گذاشته تا ضمن حفظ معنا و بلاغت، بتوان با انتخاب یکی از گزینه ها وزن شعر را تنظیمنماید. مقدار امکانات خلق شده در هر اثری ادبی و نیز در هر دوره ای متفاوت است. جمع آوری تمام این امکانات در کل ادب فارسی،  خود به سال ها پژوهش نیاز دارد. در این مقاله فقط مهم ترین امکانات دستوری در دو بخش مهم ساخت واژه و نحو دیوان ناصرخسروبررسی شده اند. مثلاًتغییر جایگاه وند نفی و وند استمرار، فاصله انداختن بین اجزای فعل مرکب، استفاده از ضمایر متصل غیرفاعلی برای فعل لازم، تغییر جایگاه صفت در جمله از انواع امکان های دستوری است. با شناخت امکانات دستوری می توان به روزآمد کردن زبان فارسی کمک فراوانی کرد. این امکانات در هر شعر و نثری وجود دارند، اما در این مقاله فقط امکاناتی دستوری شعر بررسی شده است. اگر بتوان همه متون ادب فارسی را از این نظر بررسی کرد، بسیاری از مشکلات زبان فارسی شناخته و برطرف خواهد شد.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۶۰