نامه علوم اجتماعی

نامه علوم اجتماعی

نامه علوم اجتماعی 1377 شماره 11

مقالات

۱.

سهم جلال آل احمد در شکل گیری پژوهشهای فرهنگی و اجتماعی ایران

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 591 تعداد دانلود : 973
مسأله این است که: جلال آل احمد چه سهمی در شکل گیری تحقیقات و مطالعات اجتماعی – فرهنگی در ایران داشته است؟ برای پاسخ به این سؤال طرح سؤالهای دیگر ضروری است: آیا جلال آل احمد یک محقق اجتماعی است یا یک پژوهشگر صرف است یا نوسنده ای است در حوزه های متعدد پدیده های اجتماعی؟ سهم او در این حوزه‘ در حد یک بنیانگذار است یا صرفاً در یکی از عرصه های مطالعات و تحقیقات اجتماعی سهم داشته است؟ این عرصه کدام است؟ آیا مربوط به مطالعات فرهنگی است یا در قلمرو محدودی از حوزه غرب شناسی؟ آیا او در عرصه روش شناسی و به کارگیری روشهای تحقیق و بررسی نیز نقش آفرین بوده است؟ با طرح سؤالهای فوق‘ مقاله حاضر در پی این مطلب است که آیا جلال آل احمد را می توان محقق اجتماعی دانست یا خیر؟ و اینکه جلال در مطالعات فرهنگی – اجتماعی ایران به لحاظ موضوع‘ روش‘ بینش و تجزیه و تحلیل یا پردازش داده ها تا چه اندازه سهیم است
۲.

زبان و اجتماعی شدن : کاربرد انسان شناسی زبان

کلید واژه ها: دال و مدلول دستور زبان جهانی شکل اولیه تنظیم خود انتظام مفعولی گفتار خود محوری اندیشه لفظی

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم اجتماعی جامعه شناسی جامعه شناسی فرهنگ
  2. حوزه‌های تخصصی علوم اجتماعی انسان شناسی
تعداد بازدید : 10
این مقاله به بررسی نقش زبان در فرایند زندگی اجتماعی فرد می پردازد‘ و به پرسشهایی‘ که در ذیل خواهد آمد‘ پاسخ داده می شود. 1. زبان چگونه فراگرفته می شود؟ 2. انسان چگونه (به واسطه زبان) می اندیشد؟ 3. نقش تعاملات اجتماعی در زبان چگونه است؟ هالیدی معتقد است که فرایند یادگیری زبان و به کارگیری آن‘ در کودک‘ در طی چند مرحله صورت می گیرد. 2. فهم اشاره و حرکتها‘ 2. فهم اصوات به مثابه دالها و مدلولهای آن‘ 3. استفاده معانی آوایی در بافتهای محدود‘ مانند محیط خانواده‘ 4. قاعده مند کردن زبان آغازین با ابزار دستوری و بسط ذخیره لغوی. ویگوتسکی سه مرحله از توسعه گفتار و تفکر را عنوان می کند: 3. گفتار اجتماعی‘ 2. گفتار خود محوری‘ 3. توسعه گفتار درونی. برنشتانی‘ بر این عقیده است که ساخت اجتماعی معین‘ رفتار و زبانی معین را به وجود می آورد و متعاقب آن ساخت اجتماعی معینی بازتولید می شود. در این مقاله نظریه جامعی از ترکیب سه نظر ارائه شده است که در آن دیدگاهای جامعه شناسی‘ زبان شناسی و روان شناسی هر یک سهم خود را در توصیف کاملتر موارد ذکر شده ادا می کنند
۳.

ارزیابی وضعیت کنونی مردم شناسی در ایران

نویسنده:

کلید واژه ها: انسان شناسی جامعه مدرن جامعه سنتی قوم نگاری محیط فرهنگی مردم شناسی کاربردی تغییر و تحول بنیانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 873
بحث ما در اینجا مربوط به وضع کنونی مردم شناسی در ایران است‘ و نیز درباره اصطلاحهایی که در مردم شناسی به کار می رود. بر این عقیده ایم که هر یک از اصطلاحها و مفاهیم مردم شناسی تحت تأثیر گرایشهای فکری و محیط خاص فرهنگی شکل گرفته اند. تفاوت مردم شناسی و مردم نگاری‘ اشاره به روش تحقیق در مردم شناسی و جنبه کاربردی مردم شناسی‘ از جمله موضوعاتی است که درباره آنها بحث می کنیم. آنچه مردم شناسی و جامعه شناسی را از هم متمایز می کند‘ به روش این دو علم مربوط شود. چنین به نظر می رسد که در بحث از علوم تجربی و علوم اجتماعی‘ گذشته از مشکلات نظری ‘ با مسائل علمی و تحقیقات کاربردی نیز رو به رو هستیم. شاید طرح موضوع مردم شناسی کاربردی بتواند برخی از مسائل و مشکلات مردم شناسی ار از دیدگاه تئوری و علمی برطرف کند
۴.

تعزیه خوانی سازگاری وناسازگاری با ساختار فرهنگی جامعه تعزیه خوانی سازگاری وناسازگاری با ساختار فرهنگی جامعه

نویسنده:

کلید واژه ها: شکل گیری همبستگی با مذهب پذیرش اجتماعی - فرهنگی ناسازگاری اجتماعی - فرهنگی بینش دوگانه پویایی و پایایی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 858
مقاله به صورتی فشرده در مباحث گوناگون به چگونگی شکل گیری‘ رشد و شکوفایی و افول تعزیه خوانی در جامعه های سنتی ونوین ایران می پردازد. تعزیه خوانی در بیرون از مسجد و دستگاه رسمی مذهب و بر پایه فرهنگ مذهبی عامه مردم کوچه و بازار شکل گرفت و رفته رفته رشد کرد و به صورت یک نمایش آیینی – مذهبی تمام عیار درآمد و در دوره قاجار به اوج شکوفایی رسید. تعزیه خوانی در جامعه های سنتی ایران پیوسته همچون یک پایگاه ارتباطی نیرومند میان مردم و مذهب نقش فعال داشته است. در ساختار اجتماعی – فرهنگی جامعه امروز‘ نمایش آیینی – مذهبی نقش پویا و کارآمد پیشین خود را به میزان زیادی از دست داده و دیگر نمی تواند همچون گذشته وظیفه دینی – مذهبی و کارکرد آموزشی – هدایتی خود را در میان همه طبقات مردم حفظ کند. برای اینکه تعزیه خوانی در جامعه پیشرفته کنونی پایدار و کارآمد بماند‘ بایستی ساختار صوری و معنایی و شکل اجرایی – نمایشی آن مطابق با نظام فرهنگی و اندیشگی مردم جامعه دگرگونیهایی بیابد
۵.

کاربرد انسان شناسی سیاسی در کشورهای در حال توسعه

نویسنده:

کلید واژه ها: انسان شناسی توسعه سیاسی تغییر اجتماعی انسان شناسی سیاسی

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم اجتماعی جامعه شناسی جامعه شناسی فرهنگ
  2. حوزه‌های تخصصی علوم اجتماعی انسان شناسی
تعداد بازدید : 382
آغاز انسان شناسی به اواخر قرن نوزده و اوایل قرن حاضر برمی گردد‘ یعنی زمانی که کشورهای اروپای غربی بخش بزرگی از جهان‘ اقوام و فرهنگهای بی شماری را زیر سلطه نظام اقتصادی – سیاسی خود گرفتند و برای تداوم این سلطه نیاز به شناخت این مردمان و فرهنگ آنها بود. پس از جنگ جهانی دوم و با استقلال یافتن مستعمرات سابق‘ انسان شناسی سیاسی رسالتی تازه پیدا کرد و آن یاری رساندن به فرایند تشکیل دولتهای ملی در این کشورها بود. زیرا‘ بافتها‘ نهادها وباورهای سنتی موانعی جدی بر سر راه شکل گرفتن این دولتها بودند. در این مقاله ضمن ارائه تاریخچه مختصری از انسان شناسی سیاسی‘ مشکلات تشکیل دولتهای ملی و کاربردی عملی انسان شناسی سیاسی برای رفع این مشکلات مطرح می شود
۶.

مردم شناسی کاربردی و استعمار

کلید واژه ها: مردم شناسی کاربردی مردم شناسی و سیاست مردم شناسی و استعمار

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 510
مقاله ای که با عنوان ‹‹مردم شناسی کاربردی و استعمار›› تقدیم می شود‘ ترجمه بخشی از فصل اول کتاب ‹‹مردم شناسی اجتماعی و سیاست توسعه››‘ به ویراستاری رالف گریلو و رو آلن است. این مقاله را گریلو به منظور معرفی کتاب و بررسی وضعیت مردم شناسی کاربردی در دهه 1980 نوشته است. اهمیت این مقاله در آن است که ضمن مروری بر پیشینه پیدایش مردم شناسی کاربردی‘ سعی می کند این حوزه را از دیدگاههای مختلف با یکدیگر بررسی و مقایسه کند و قلمرو مطالعات مردم شناسی را نشان دهد. در این مقاله تحولات مردم شناسی کاربردی از 1930 تاکنون به طور دقیق بررسی شده و ویژگیهای هر دوره توضیح داده شده است.
۷.

انسان شناسی کاربردی و آینده انسان شناسی

کلید واژه ها: مطالعه تطبیقی رشد و توسعه مردم نگاری داده های توصیفی انسان شناسی کاربردی تفاوتهای فرهنگی رشد جوامع انسانی شناسی شهری تغییر کیفیت زندگی الگوهای فرهنگی غیرارادی اعمال فرهنگی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 217
آنچه انسان شناسی کاربردی را در صدر اهمیت قرار می دهد‘ تحلیل مسایل انسان و آگاهی از اثرات مربوط به تغییر عوامل و انگیزه های مربوط به زندگی گروههای انسانی خاص است. که گاه همه عناصر زندگی روزمره انسان از بهداشت‘ کمبود پزشک و درمان و بیماریهای لاعلاج تا میزان بیکاری‘ اثرات سمپاشی‘ باروری و مرگ‘ میزان رشد و خدمات دولتی را در بر می گیرد. مسلماً انسان شناسی کاربردی به تغییر کیفیت زندگی و ارزشگذاریها و رشد و توسعه زندگی مردم کمک می کنند‘ اما‘ همه این مسایل در قلمرو چگونگی توسعه نقش دارند و مطالعات تطبیقی و داده های توصیفی می توانند نگرانیهای انسان شناسان را در خصوص زندگی مردمی که در بین آنها زیسته اند برطرف کنند. از آنجایی که همواره نوعی اختلاف فرعی در جوامع مختلف به چشم می خورد‘ به ناچار رفتارها و عقاید آنها با هم متفاوت خواهد بود و کاربرد انسان شناسی فرهنگی در این جوامع به درجات مختلف مشخصه های ویژه ای را عیان خواهد ساخت. پس‘ این سخن که کاهش تفاوتهای فرهنگی درعصر ما‘ رشته انسان شناسی را به پایان کار خود نزدیک کرده و رسالتش به اتمام رسیده است‘ شباهت به یک طنز و شوخی عامیانه دارد که فقط در میان گروهی خاص در جریان است و در خور مکاتب علمی نیست.
۸.

اشاره ای به مردم شناسی در ادبیات مکتوب و ادبیات شفاهی

کلید واژه ها: ادبیات شفاهی ادبیات مکتوب ردپای مردم شناسی شعر گذشته شاخه ها ویژگیها و کارکردها

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 924 تعداد دانلود : 533
در این مقاله به ضرورت تألیف کتابی در زمینه مردم شناسی ادبیات تأکید و ردپای مردم شناسی در شعر گذشته‘ البته تنها با طرح موضوع و ارائه مثال‘ دنبال شده است. در ادامه به تأثیر ادبیات شفاهی در ادبیات مکتوب و نیز راهیابی نمونه هایی از ادبیات مکتوب به میان مردم‘ به اختصار‘ پرداخته شده است. چون به ادبیات شفاهی‘ در مقایسه با ادبیات مکتوب‘ کمتر توجه شده‘ از این رو در این مجال نیز‘ در حد امکان و فرصت‘ به ویژگیهای شاخه های گوناگون ادبیات شفاهی و کارکردهای هر یک از آنها‘ البته بسیار موجز و مختصر‘ اشاره شده است
۹.

مردم شناسی کاربردی و کاربرد مردم شناسی

نویسنده:

کلید واژه ها: انسان شناسی کاربردی آشانتی چهارپایه زرین پایو آ تداوم و تغییر تأخر فرهنگی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 768
انسان شناسی به عنوان علم دارای هدف و قصد است. هدف آن شناخت انسان است‘ به صورت آنچه در پوست و استخوان و در رفتار هر روزه هست. قصد از مطالعه برای شناخت انسان پیدا کردن راههایی است در جهت به کار گرفتن اطلاعات به دست آمده از پژوهشها در برآوردن نیازها و تمشیت امور اجتماعی مردم. هدفی که گفته شد دلیل و لازمه وجود انسان شناسی است. در مورد قصد‘ بمانند هر علم دیگر‘ گاهی پای بند به آن منافی هدف آن قلمداد می شود. اما چنان که از قرآن مجید و گفتارهای بسیاری از متفکران ایرانی و غربی برمی آید‘ مشروعیت و لزوم آن مورد قبول و گواهی است. دولتهای استعماری در اداره مستعمرات از یافته های انسان شناسی سودهایی برده اند که به چند نمونه آن در این مقاله اشاره شده است. در عمل انسان شناسی کاربردی به کارگرفتن یافته های مردم شناسی در رفع "تأخر فرهنگی" یعنی کوشش برای سازگار ساختن شیوه های سنتی زندگی با تغییرات فنی و بینشی است که در جوامع جهان در هر زمان در حال صورت گرفتن است. راه این سازگاری آموزش عموم به همت کسانی است که در زمینه مردم شناسی و آموزش عمومی تحصیل کرده و تجربه اندوخته اند.
۱۰.

کفایت نظری مفاهیم در انسان شناسی ایران

نویسنده:

کلید واژه ها: کفایت نظری مفاهیم روشهای تحقیق انسان شناسی مشاهده مشارکتی مسائل مردم شناسی ایران

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 561
بیش از پنج دهه از شکل گیری دانش شناسی در ایران می گذرد‘ اما به نظر می رسد که این دانش در ایران با دو مشکل اساسی دست به گریبان است و تنها هنگامی خواهد توانست از تنگناهای کنونی بیرون آید و راه تکامل پوید که در آموزش و پژوهش آن تلاشهایی برای تغییر وضع موجود صورت گیرد. دو مشکل اساسی انسان شناسی ایران عبارت است از 1. عدم کفایت نظری مفاهیم‘ 2. دشواری تعریف عملی مفاهیم. مقاله حاضر در پی آن است که تا حد ممکن ریشه های این دو مشکل را بکاود و راه حلهایی برای آنها پیشنهاد کند

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۴۱