نگارنده ابتدا منابع تاریخ اسلام و مستشرقین را ارزیابی کرده و سپس به طرح موضوعات رساله می پردازند. عناوین رساله عبارتند از : نصاری در جزیرة العرب از قدیم تا عهد رسول خدا (ص) شعرای نصرانی در عهد جاهلی حنفاء قبل و بعد از اسلام رابطه پیامبر با نصاری قبل و بعد از بعثت رابطه خلفاء راشدین با نصاری حیطه جغرافیایی نصاری ، چگونگی نفوذ آنها با عربستان ، تضاد آنها با یهود ، علت مهاجرت مسلمین به حبشه ، و رابطه مسلمین با نصاری در جنگهای ردّه ، فتوحات عراق ، شام ، آفریقا ، سواحل دریای قبرس و ارمنستان از موضوعات دیگری است که در رساله مطرح شده است .
طی قرنهای دوم و سوم و چهارم ، انبوهی از عوامل فرهنگی – اجتماعی – علمی ایرانی به جهان اسلام راه یافت. این عوامل ، علاوه بر انکه درتفکر مسلمانان و زمینه های اجتماعی و هنری شان اثر می گذاشت، گاه نامهای فارسی خود را به دوش کشیده تقدیم زبان عربی می کرد. در این باب ، رساله تبصر جاحظ سندی پربهاست که هم نحوه برداشت مسلمانان را از امر بازرگانی آشکار می سازد و هم انبوهی کلمه فارسی معرب در بردارد.