۱.
کلید واژه ها:
فارسی در عربی بازرگانی در دوره اسلامی معربات
طی قرنهای دوم و سوم و چهارم ، انبوهی از عوامل فرهنگی – اجتماعی – علمی ایرانی به جهان اسلام راه یافت. این عوامل ، علاوه بر انکه درتفکر مسلمانان و زمینه های اجتماعی و هنری شان اثر می گذاشت، گاه نامهای فارسی خود را به دوش کشیده تقدیم زبان عربی می کرد. در این باب ، رساله تبصر جاحظ سندی پربهاست که هم نحوه برداشت مسلمانان را از امر بازرگانی آشکار می سازد و هم انبوهی کلمه فارسی معرب در بردارد.
۲.
کلید واژه ها:
اختیار واجب الوجود عصمت معاد صفات ثبوتی و سلبی عدل اصول دین ادهم خلخالی
در این مقاله پس از شرح احوال ادهم خلخالی واعظ و شاعر صافی ضمیر سده یازدهم و معرفی تألیفات متعدد و متنوع وی در زمینه های اخلاق ، تفسیر ، کلام و عرفان ، متن رساله لوازم لادین که ترجمه و توضیح باب یازدهم از کتاب منهاج الصلاح ( مشهور به باب حادی عشر ) علامه حلی است ، به طور کامل آمده . در این رساله فارسی مسائل کلام و اصول عقاید امامیه بر وجهی که اکثر مردم از آن بهره گیرند مطرح شده است.
۳.
کلید واژه ها:
تقلید اجماع اخبار آحاد سنت متواتر
ابن ادریس حلی ( 543-598 ه. ق.) ، فقیه بزرگ شیعی ، بدان جهت که با نگارش « کتاب السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی » سد حدود یک قرن رکود اجتهاد را ، با جسارت علمی خویش شکست و دیگر بار باب اجتهاد را گشود جایگاهی بس والا در فقه شیعه دارد. کتاب ارزشمند او یک دوره فقه را بگونه ای استدلالی مورد بررسی قرار می دهد و دارای اختصاصاتی است که نویسنده کوشیده است فهرست وار بدانها بپردازد. عمل نکردن به اخبار آحاد ، بسیار به آیات قرآن نظر داشتن ، بر اجماع تکیه کردن ، بسیار به آرای شیخ طوسی پرداختن ، نظرات دیگر فقها را به همراه نقد و بررسی بیان کردن، اجتناب تام از تقلید ، پرداختن به نظرات اهل سنت و بررسی برخی از مسائل فقهی بگونه تطبیقی از عمده ترین این اختصاصات است.
۴.
کلید واژه ها:
تناسخ نیروانا بدهی رنج بودا بدهیستوه ارهت کرمه
نجات ایده ساختاری تفکر بودائی است. از نقطه نظر دین بودا جهان ترکیبی از عناصر گذران و ناپایدار است و هیچ واقعیت ثابتی را نه در عالم کبیر و نه در عالم صغیر نمی توان مشاهده نمود. بنابراین هستی جز رنج ببار نمی آورد و عین رنج است. خواهش و میل به هستی همچون « کرمه ای » است که نتیجه آن تناسخ و بازپیدایی در هستی است. انسان کامل اوست که ، خود را بتواند از چرخه تناسخ و قید کرمه رها سازد و به نجات که وصول به نیروانه است دست یازد. کیفیت وصول به نیروانه یا نجات در دین بودا و از نقطه نظر دو فرقه بزرگ « تهره واده» متفاوت است.
۵.
در این رساله کوشش شده است هر آنچه از حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام به عنوان تفسیر قرآن نقل شده است جمع آوری گردد که در بر گیرنده احادیث منابع اصلی کتب حدیث و تفسیر مأثور شیعه و نیز تفسیر مأثور اهل سنت است. البته در نقل احادیث اهل سنت تلاش شده است که آن احادیث بوسیله احادیثی که در منابع شیعه آمده است تأیید یا تصحیحی یا حذف شود این رساله در یک جلد شامل : الف – تمهیدات در بر گیرنده دوازده تمهید ب – مقدمات شامل دوازده مقدمه ج- تفسیر آیات از حمد تا آخر سوره نساء می باشد. مجلات دیگر به حول و قوه الهی و توجهات حضرت ولی عصر در دست تهیه است که شامل تا آخر قرآن خواهد بود.
۷.
این اثر به ظن قوی جامع ترین تحقیقی است که تاکنون درباره قاضی صاعد اندلسی فراهم شده است. در این تحقیق افزون بر شرح کامل احوال و بررسی آثار قاضی صاعد و معرفی جایگاه والای او در تاریخ تمدن اسلامی و نیز مطالعه فرهنگ و تمدن اسلام در اندلس ، مهمترین اثر علمی وی یعنی کتاب التعریف بطبقات الامم که بر اساس هفده نسخه خطی و چاپی مقابله و تصحیح شده ، همراه با ترجمه دقیق آن به فارسی آمده است. این اثر را نخستین کتاب در تاریخ علم شمرده اند و گفته اند که ابن خلدون از آن بهره گرفته است.
۹.
رساله مشتمل است بر سه گفتار در مورد خلقت انسان ، ترکیب وجود انسان و نحوه تقرر آدمی در جهان . در هر دفبار موضوعات فوق به طور تطبیقی بین ادیان یهودی ، مسیحی ، مزدائی، هندوئی و بودائی به بحث گذاشته شده و با موشکافی در آراء هر دین تحلیل شده اند. گفتار نخست درباره نخستین وجود انسان یا نخستین زوج آدمی ، نحوه تکوین آنها و چگونگی هتوط بشر تا به وضعیت فعلی بحث میکند گفتار دوم به بررسی چگونگی نفس و رابطه آن با تن و قوای روحانی انسان در دینهای مختلف میپردازد و گفتار سوم به مسائل اساسی انسانی که همیشه برای آدمی معما و معضلی بوده اند توجه میکند – مسائلی از قبیل جبر یا اختیار ، رنج یا خوشی ، مرگ ، خیر و شر ، تنهایی یا همبستگی ، تباهی وجود انسان و در پایان هر گفتار نیز تحلیل آراء و تطبیق جزء به جزء معتقدات دینی آورده شده است.
۱۰.
این رساله دارای مقدمه ، یک مدخل و شش فصل است. در مقدمه ، ضمن بیان شرح حال ملا عبدالرزاق لاهیجی مقام علمی و آثار او معرفی شده است. مدخل این رساله با عنوان ( فلسفه و کلام از دیدگاه حکیم لاهیجی ) درباره تعریف موضوع ، فایده و مرتبه علم کلام و نیز درباره تبویت علم کلام بحث کرده و حاوی نکات دقیقی است . عنوان فصل اول ( امور عامه) است. در این فصل پس از اصالت وجود یا ماهیت ، وحدت و کثرت وجود ، حدوث و قدم ، خواص واجب الوجوب ، ماهیت و لواحق آن ، علت و معلول. در فصل دوم درباره جوهر و عرض بحث شده است. فصل سوم تحت عنوان ( توحید و صفات واجب تعالی ) درباره راههای اثبات صانع ، توحید ، ذات و نیز صفات حق تعالی خصوصاً صفت علم سخن گفته است . ( عدل) عنوان فصل چهارم و درباره مسائلی چون حسن و قبح افعال ، جبر و اختیار و کیفیت دخول شر در قضای الهی است. نبوت عنوان فصل پنجم و درباره راههای اثبات نبوت و ماهیت وحی ، خاتمیت ، معجزه و عصمت می باشد. در فصل ششم تحت عنوان معاد درباره آراء مختلف درباره معاد جسمانی و روحانی بحث شده است.
۱۱.
همانگونه که از نام پایان نامه مشخص است موضوع این پایان نامه درباره استصحاب است و استصحاب یکی از اصول و قواعد ارزنده علم اصول فقه است که در دانش فقه و حقوق نقش عمده و گسترده ای را ایفا می کند و به گفته سید صدرالدین قمی : « پس از کتاب و سنت استصحاب مهمترین دلیل است ... ». و نیز در این رساله نتیجه گرفته شده است که استصحاب آماده و دلیل است این در حالی است که هم اکنون مشهور و معروف این است که استصحاب یک اصل علمی است.
۱۲.
این پژوهش ، کوششی است برای آشنایی با تلاش گسترده دو فقیه نامور و ژرف اندیش شیخ طوسی و ابن ادریس حلی ، دانشمندان سرآمدی که با خلق آثار گرانقدر خویش و بنیانگذاری شیوه پژوهش وسیع فقهی ، در مسیر دانش فقه و ارج و بالندگی آن افزودند. حاصل این کوشش نوشتاری است مشتمل بر یک مقدمه و دو بخش : مقدمه، گفتاری است در باب معنی داری عنوان « تحول فقه» نسبت فقه با تحول و عوامل فقه و اجتهاد با تاکید و ثبات شریعت . و نیز نقش شیخ طوسی در تحول فقه با خارج کردن آن از محدوده الفاظ احادیث ، بکارگیری اصول ، تفریع فروعات و ارائه دلیل در ضمن بررسیهای فقهی . همچنینی تاثیر ابن ادریس حلی در روند تحول فقه با گسترش کاربرد استدلال در فقه . بخش اول ، مقایسه مهمترین آراء اصولی شیخ طوسی و ابن ادریس حلی درباره حجیت ظن و خبر واحد و تأثیر این دو رای در پیدایی اختلاف آراء فقهی آنان است. بخش دوم ، مقایسه آراء فقهی شیخ طوسی و ابن ادریس در مباحث مربوط به معاملات ، شهادات ، قضا و نیز عبادات است.
۱۳.
کلید واژه ها:
اسلام ایمان جزیه اهل ذمه نشر اسلام
مرجثه یکی از نخستین جریانهای فکری – سیاسی جهان اسلام به شمار می رود. تاکنون اغلب مطالعات انجام شده درباره این فرقه ، معطوف به همسویی آنان با امویان بوده است . مقاله حاضر از منظری متفاوت به مرجثه و نقش آنان به عنوان یکی از عوامل مؤثر در انتشار اسلام در میان گروهی از اهل ذمه می پردازد و نشان می دهد که بعضی از اینان در دفاع از نو مسلمانان حتی رو در روی عمال اموی ایستاده و دست به شورشهایی نیز زده اند.
۱۴.
کلید واژه ها:
تثلیث مطالعات اسلامی یوحنای دمشقی ابوعیسی وراق کلام اسلامی و مسیحی
با آنکه قرآن کریم یهودیان را « اشد الناس عداوة للذین آمنوا » معرفی کرده و مسیحیان را « اقربهم مودة للذین آمنوا» خوانده است علل و عواملی چند موجب گشته که دامنه و شدت مخاصمات مسیحیت علیه اسلام گسترده تر و نیرومندتر از یهود باشد. یوحنای دمشقی را نخستین متکلم مسیحی می داننذد که حمله به قرآن و اسلام را به شکل سازمانمند آغاز کرد و آراء و نظریات وی از قرن سوم هجری مورد نقد و رد علمای مسلمان قرار گرفت.
۱۵.
کلید واژه ها:
تفسیر تشبیه تنزیه ظاهرگرایی تأویل تجسیم
نویسنده کوشیده تا تأثیر آراء کلامی مربوط به توحید را در تفسیر آیاتی که در انها از دست ، عرش و نظایر آنها سخن به میان آمده نشان دهد. نخست مفسران را به تشبیه گرایان و تنزیه گرایان تقسیم می کند ؛ گروهی از دسته اول را معتقدان به تشبیه محض و جسمیت خداوند به شمار می آورد و گروهی را که قائلان به استناد صفات محدثات به حق تعالی می شمرد ظاهرگرایان می خواند. دسته دوم یا تنزیه گرایان را نیز دو گروه می داند: یکی آنان که تا حد مقدور به تأویل متوسل می شوند و اگر به نتیجه ای نرسند علم آن را به خداوند وا می نهند و دیگر ، کسانی که یکسره به تأویل این قبیل آیات و نیز آیات مربوط به آخرت توسل می جویند . راه حل اختلاف، به نظر مؤلف تنها رجوع به قرآن و احادیث معصومان (ع) است.
۱۶.
کلید واژه ها:
توحید قرائت مصحف اختلاف قراآت
یا دقت در آراء و نظریات علماء علوم قرآنی ، این نظریه که علت اساسی توحید مصاحف در عصر عثمان ، اختلاف قراآت رایج در عهد وی بوده است، بیش از هر مطلبی به چشم می خورد. به عقیده نگارنده با رجوع به مصادیق ذکر شده در اختلاف قراآت – که در منابع به فراوانی از آن یاد شده – و با توجه به تعاریف مصطلح قرائت و قراآت، می توان نظریه رایج را ، قابل نقد و بررسی دانست؛ بنابراین باید ریشه های اختلاف قراآت را بار دیگر مورد بررسی قرار داد و عوامل اساسی اختلاف را از عوامل فرعی بازشناخت ، و سپس با تطبیق مفهوم و معنای قرائت بر عوامل مذکور ، دریافت که آیا می توان آن عوامل را مصداقی از اختلاف در قرائت دانست تا موجبی برای توحید مصاحف باشد یا نه؟
۱۷.
کلید واژه ها:
انشاء ابداع ماده ظلمانی معلوم معدوم اعیان ثابتهصور علمیه صور علمیه سبق لحوق
آیا هر چه خود دارای ابتداء است می تواند منشأ ابتداء برای غیر خود واقع شود ؟ مبادی عالیه و علل متوسطه چه نقشی در هستی ایفاء می کنند؟ تفاوت ابداء با ابتداء و خلق لا من شیء با خلق من لا شیء چیست؟ آیا عیان ثابته و صور علمیه مغایر با تفرد و توحد ازلی خداوند است؟ آیا عقل – صادر اول – همان کل اشیاء است؟ اینها برخی از مسائلی است که در این مقاله درباره آنها بحث شده است.
۱۸.
کلید واژه ها:
سنت تجدد توسعه نگاه آنتروپولوژیک نگاه دینی
دو مفهوم آنتروپولوژیک و دینی مسیحی سنت و معلوم داشتن این نکته که سرایت دادن مفهوم دینی مسیحی سنت بر جهان اسلام خطایی علمی است و موجب مشکلات و خطاهای بسیاری در بررسی مسائل مربوط به سنت و تجدد و توسعه در کشورهای اسلامی می گردد، موضوع این مقاله است، نیز در آن کوشش شده تا صورتی صحیح از مسأله سنت و تجدد و توسعه در جهان اسلام ارائه شود.
