درخت حوزه‌های تخصصی

تاریخ

حوزه‌های تخصصی
ادبیات اقتصاد تاریخ تربیت بدنی جغرافیا حقوق روانشناسی زبان شناسی علم اطلاعات و دانش‌شناسی علوم اجتماعی علوم اسلامی علوم انسانی علوم تربیتی علوم سیاسی فلسفه و منطق مدیریت مطالعات زنان هنر و معماری
ایران اسلامی ایران باستان ایران پیش از تاریخ تاریخ جهان فلسفه تاریخ گروه های ویژه نقد و بررسی کتاب
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدید‌ترین
فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱٬۸۸۱ تا ۱٬۹۰۰ مورد از کل ۲۷٬۴۲۶ مورد.
۱۸۸۱.

تأثیر فرهنگ و تمّدن پیش از اسلام در نشر و گسترش «آیین جوانمردی»(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات ایرانی سال بیستم پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۴۰ 345 - 385

کلید واژه ها: آیین جوانمردی ایران باستان آیین زرتشتی دین مهری آیین مانوی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۰۵ تعداد دانلود : ۱۶۱
شکست حکومت ساسانی در مقابل اعراب، دوره جدیدی را به لحاظ «تاریخی» برای سرزمین ایران رقم زد، اما فرهنگ پربار و کهن ایران باستان، هرگز با این شکست، دچار زوال و فراموشی نشد؛ بلکه در دوره اسلامی به حیات خود ادامه داد. یکی از باورها و آیین هایی که در طول تاریخ، دچار تطوّرات و اَشکال بسیاری شده و مسیر پرفراز و نشیبی پیموده، «آیین جوانمردی» است. نظریه متداول در این باره آن است که «فتوّت و جوانمردی» برگرفته از «تصوّف» است و از آنجا که تصوّف نیز، خود از تعالیم اسلامی سرچشمه گرفته است، پس جوانمردی، اصل و سرچشمه ای اسلامی دارد. با وجود اینکه نمی توان یکسره از تأثیر فرهنگ اسلامی در «فتوّت» چشم پوشی کرد، اما نادیده گرفتن خاستگاه ها و ریشه های ایرانیِ آیین جوانمردی نیز منصفانه و منطقی نیست و مگر می توان فرهنگ و تمدّنی که شالوده آن را سه بن مایه «خرد»، «نیکی» و «هنر»، تشکیل داده است، یکسره نادیده گرفت؟ نگارنده در این مقاله کوشیده است علیرغم دیدگاه های متنوّع، متفاوت و گاه متناقض پژوهشگران درباره آیین جوانمردی و اختلاف در سرچشمه ها و مبانی و اصول آن، به سرچشمه های ایرانی این آیین و تأثّر احتمالی آن از فرهنگ و تمدّن پیش از اسلام اشاره کند. بدین منظور، در سه بخش مستقل، تأثیرات ایران باستان، آیین زرتشتی و ادیان مهری و مانوی را بر طریق فتوّت بررسی کرده و معتقد است که این تأثیرات، به معنای توافق و تطابق محض و یا اخذ و اقتباس تمام نیست.
۱۸۸۲.

سیاست خلفای اموی در مواجهه با اهل ذمه شامات (41-132ه .ق)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی سال پنجاه و چهارم بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۱ 211 - 231

کلید واژه ها: خلفای اموی اهل ذمه مسیحیت سیاست شامات

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۲۳ تعداد دانلود : ۲۳۰
استقرار خلافت اموی در منطقه شام وضرورت های اجتماعی آن قلمرو، سبب گردید تا سیاست های اجتماعی خلفا با توجه به واقعیات جامعه معاصر آنان تنظیم شود. در شامات افزون بر تنوع نژادی و قومی موجود، جماعات اهل کتاب حضور داشتند و به سبب توانمندی های اجتماعی و اقتصادی، عاملی تاثیرگذار در معادلات جامعه به شمار می رفتند. تعیین الگوی روابط بین حکومت و گروه های اهل کتاب و بررسی سیاست های خلفای اموی در ارتباط با اهل ذمه شامات مهم به نظر می رسد. حال این پرسش مطرح است که خلفای اموی در مواجهه با اهل ذمه شامات به ویژه مسیحیان چه سیاستی در پیش گرفتند؟ یافته های این پژوهش که با روش توصیفی و تحلیلی فراهم آمده است نشان می دهد که دو الگوی اساسی سیاست تسامح و مدارای مذهبی و اعمال محدویت ها خاص در مقاطعی بر مناسبات کلی حکومت امویان با اهل ذمه، یعنی مسیحیان حاکم بوده است.
۱۸۸۳.

نقش خاندان برمکی و فضل بن ربیع در رونق هنر موسیقی دوره عباسی(مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ سال شانزدهم تابستان ۱۴۰۰ شماره ۶۳

کلید واژه ها: خاندان برمکی فضل بن ربیع موسیقی خاندان موصلی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۷۴ تعداد دانلود : ۱۳۳
گرایش به انواع هنرها در میان خلفای عباسی ، وزرا و طبقات مختلف جامعه با کم شدن واتمام فتوحات و بهبود قدرت و ثروت جامعه اسلامی، افزایش یافت. خاندان برمکیان با تکیه بر میراث فرهنگی و تمدنی خویش سهم عمده ای در رشد و گسترش فرهنگ و تمدن اسلامی داشتند. این مطالعه به صورت توصیفی- تحلیلی و با استناد به منابع کهن تاریخی، نقش خاندان برمکی و فضل بن ربیع را در هنر موسیقی موردبررسی، تجزیه وتحلیل قرار می دهد. نتایج به دست آمده نشان داد که یکی از مهم ترین عوامل مؤثر در پیشرفت هنر موسیقی در عصر عباسی وجود وزرایی چون خاندان برمکیان و فضل بن ربیع در دربار است برمکیان به پشتوانه فرهنگ و تمدن غنی خود تلاش چشمگیری در حمایت از موسیقیدانان داشتند. آنان از نظر اقتصادی و معنوی از هنرمندانی چون ابراهیم موصلی و شاگردانش ، همینطوراز کنیزان موسیقیدان و خواننده حمایت میکردند و موجب خلق آثار موسیقیایی ، اختراع و معرفی چندین مقام جدید و کتابهایی در زمینه موسیقی گردیدند.
۱۸۸۴.

واکاوی نقش ائمه اطهار(ع) در ارتقاء منزلت اجتماعی «اُمّ ولدها» با تاکید بر مادران ائمه(ع)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی سال دوازدهم تابستان۱۴۰۰ شماره ۴۳ ۵۳-۷۶

کلید واژه ها: امامان شیعه برده داری امه اُمّ ولد کنیزان منزلت اجتماعی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۶۵ تعداد دانلود : ۲۸۵
با گسترش قلمرو اسلامی و فتح مناطقی از آسیا و شمال آفریقا در سده های اول و دوم هجری قمری و ورود بردگان و اسرا، بستر مناسبی برای کنیزداری جامعه عرب فراهم شد. گروهی از این کنیزان که از مولای خویش صاحب فرزند شدند، اُمّ ولد نامیده می شدند. پژوهش پیش رو درصدد است رویکرد افراد جامعه نسبت به اُمّ ولدها و نقش ائمه اطهار (ع) در ارتقاء منزلت اجتماعی آن ها را مورد واکاوی قرار دهد. بدین منظور نوشته های تاریخی و غیر تاریخی برای درک اجتماعی موضوع، مطالعه و سپس پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی ارائه شده است. نتایج این پژوهش نشان می دهد در شرایطی که کنیزان و اُمّ ولدها در جامعه ی عرب جایگاهی نداشتند و مورد تحقیر و تبعیض قرار می گرفتند، ائمه(ع) ضمن حمایت حقوقی از کنیزان، با آزاد کردن و انتخاب آنها به عنوان همسر، عملاً الگویی از رفتار درست و اسلامی را در چارچوب خانواده ارائه دادند و جایگاه و منزلت اُمِّ ولدها را به عنوان همسران و مادران فرزندان خود ارتقاء بخشیدند.
۱۸۸۵.

تحلیلی بر نقش کارگزاران کلانتران طایفۀ دره شوری قشقایی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام و ایران سال ۳۱ زمستان ۱۴۰۰ شماره ۵۲ (پیاپی ۱۴۲) 109 - 139

کلید واژه ها: طایفۀ دره شوری کلانتران دره شوری کارگزاران کلانتران

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۲۹ تعداد دانلود : ۲۱۳
طایفۀ دره شوری یکی از طوایف ایل قشقایی است. در ساختار سیاسی قدرت، کلانتر به صورت رسمی مسئولیت ادارۀ آن طایفه را عهده دار بود. کلانتران علاوه بر تیره های وابسته به خود، گروهی از عوامل اجرایی را در خدمت داشتند که با عناوینی چون «دؤیربَر» و «اَدآرَ» مورد خطاب قرار می گرفتند. نگارندگان این مقاله بر آن اند تا نسبت و رابطۀ میان قدرت کلانتران دره شوری و وظایف کارگزارانشان را آشکار کنند. سؤال این است که چرا و چگونه کلانتران دره شوری از کارگزاران استفاده می کردند؟ این پژوهش به صورت میدانی بر مبنای انجام مصاحبه ها و با مکمل قرار دادن منابع کتابخانه ای، با رویکرد توصیفی-تحلیلی انجام شده است. یافته های پژوهش حاکی از آن است که کلانتران طایفۀ دره شوری برای انجام امور خانوادگی و برقراری نظم در تیر ه ها، در کنار افرادی چون کدخداها از کارگزارانشان استفاده می کردند. آن ها به عنوان بازوی اجرایی، صرفاً مسئولیت هایی را در خانۀ کلانتران برعهده نداشتند، بلکه عده ای از کارگزاران در خارج از خانۀ کلانترها نیز انجام وظیفه می کردند. کارگزاران ضمن مهارت در امور اجرایی، افرادی جنگجو بودند که کلانتران از آن ها برای سرکوب افراد و تیره های متمرد و پیشبرد اهدافشان در کنار تیره های وفادار به خود استفاده می کردند. 
۱۸۸۶.

ملاحظاتی در تاریخ کودکی عصر صفوی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ نامه ایران بعد از اسلام سال دوازدهم بهار ۱۴۰۰ شماره ۲۶ 111 - 147

کلید واژه ها: صفویان کودک دربار شاهزادگان ایران

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۳۳ تعداد دانلود : ۴۵۷
ترسیم ابعاد دنیای کودکان در دوره صفوی، همچون تاریخ زنان، اغلب در ارتباط با وقایع دربار و بزرگان ثبت و ضبط شده است. منابع تاریخی از جمله گزارش های سیاحان و سفرنامه نویسان در خصوص تاریخ کودکان عصر صفوی از جمله تعریف دقیق این دوره، حدودوثغور سنّی و تمام ویژگی های کودکان، استقلال کافی را ندارد اما به کرّات به مزایا و معایب کودکان دربار اعم از شاهزادگان و سایر کودکان وابستگان به دربار اشاره کرده اند. بااین حال اشارات پراکنده تا حدودی تکافوی چهره نمایی از حیات اجتماعی کودکان عامه و غیردرباری را نیز نشان داده است. این مقاله ضمن توجه به اهمیت تاریخ کودکی، تلاش می کند تا به این سؤال پاسخ دهد که مزایا و بلایای تاریخ کودکان دربارِ صفوی چگونه رقم خورده است؟ و نیز کیفیت حیات اجتماعی کودکان غیر دربار چگونه بوده است؟ یافته های پژوهش نشان می دهد کودکان دربار در نوع شاهزادگان اگرچه از نظام تعلیم وتربیت پیشرفته و مناسبی برخوردار بوده اند اما در روند بحران جانشینی و کشمکش های خونین و نیز از نیمه دوم عصر صفویان با قرار گرفتن در چنبره حرم سرا، دچار بحران و آسیب جدی شده اند که اغلب منجر به قتل، مقطوع النسلی و کوری کودکان می شد و در واقع تربیت کودکی آن ها مغایر با تربیت سیاسی و امور مملکت داری بود. مصائب کودکان وابسته به دربار از جمله غلام بچه ها، کالای جنسی شدن و اعتیاد آن ها بوده است. در نوع کودکان غیردرباری اگرچه تاحدودی اشتراکاتی از جمله در تعلیم وتربیت، متون درسی و مذهبی با کودکان دربار داشته اند اما مخاطرات بیماری، جنگ و قحطی و تجاوز جنسی آن ها را تهدید می نمود. در عوض این کودکان از آزادی، فعالیت و روابط اجتماعی بیشتری برخوردار بوده اند. روش پژوهش در این مقاله کتابخانه ای و مبتنی بر تحلیل تاریخی است.
۱۸۸۷.

روایات عاشورایی الطبقات الکبری ابن سعد در سنجه نقد (بازه زمانی پیش از عاشورا)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی سال دوازدهم تابستان۱۴۰۰ شماره ۴۳ ۱۰۷-۱۳۲

کلید واژه ها: الطبقات الکبری مقتل الحسین (ع) ابن سعد روایات عاشورایی تحریفات

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۸۶ تعداد دانلود : ۴۷۹
ابن سعد در کتاب الطبقات الکبری، بخشی را به مقتل الحسین(ع) اختصاص داده که در میان مقاتل موجود سیدالشهدا(ع) از لحاظ قدمت در جایگاه دوم قرار دارد. با وجود موارد مشابه فراوان میان گزارش های آن با مقتل ابومخنف، ابن سعد بسیاری از روایات مقتل ابومخنف را حذف کرده و به نقل از مقاتل واقدی و دیگران روی آورده است. رویکرد جانب دارانه ابن سعد در گزارش واقعه عاشورا، اقبال وسیع مورخان و رجال شناسان مکتب شام؛ همچون ابن عساکر، ذهبی، ابن حجر، مزّی، ابن کثیر به آن را به دنبال داشته است. این مقتل علی رغم اخبار منفرد نسبت به دیگر کتب تاریخی و یا حدیثی، در برخی موارد با وقایع مسلم و یا روایات تاریخی دیگر ناسازگار بوده و در مواردی شأن امام معصوم(ع) و یا خاندان معصومان(ع) را مخدوش ساخته و پایه های نااستواری برای تحقیق پیش روی عالمان فریقین در قرن های بعد از خود قرار داده است. یافته ها نشان از جهت داری گزارش وی از قیام امام حسین(ع) و تحلیل برپایه ذهنیتی خاص است که احتیاطی دوچندان را پیش روی مقتل پژوه می نهد. این مقاله با روش کتابخانه ای به صورت میان رشته ای تاریخ و حدیث و رویکردی تحلیلی و انتقادی، روایات تأثیرگذار و جهت دار او را مورد نقد و بررسی قرار داده است.
۱۸۸۸.

بررسی تاریخی قصه مشکل گشا در حیات فرودستان «با تکیه بر روایت کرمان»(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ اجتماعی و اقتصادی سال دهم بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۱ (پیاپی ۱۹) 1-22

کلید واژه ها: ادبیات عامیانه قصه مشکل گشا زمینه تاریخی و اجتماعی نذر کرمان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۴۴ تعداد دانلود : ۱۱۵
در قلمرو مطالعاتیِ تاریخ اجتماعی از بسترشناسی تاریخی و معناکاوی متن قصه های عامه راه پژوهشگران به سوی بازیابی و بازنویسی تاریخ در مسیر مخالف روایت مسلط و نوشتن از طبقات و اقشار مختلف مردم بویژه فرودستان باز می شود. این در حالی است که می توان با نگاهی تسامح آمیز ادب عامه را نوعی روایت تاریخی دلخواه آنها قلمداد کرد. اما از سوی دیگر ادبیات عامیانه_در اینجا قصه ها_ محصولی فرهنگی است برآمده از تاریخی که مردم از سر گذرانده اند از این جهت قصه های مردم را می توان همچون سندی تاریخی نگریست. در پژوهش پیش رو با نظر به روایتهای مختلف قصه مشکل گشا در فرهنگ مردم ایران و براساس تاریخ پرفراز و نشیبی که شهرها و آبادیهای ایران از سر گذرانده اند سعی شده است به منظور فهم دنیای ذهنیت پدیدآورندگان این قصه با روش تبیینی زمینه تاریخی_ اجتماعی آن روشن و بر این اساس به تحلیل عناصر و معناکاوی متن این قصه پرداخته شود. در اینجا روایت کرمان با توجه به مصائب بزرگی که بر مردم آن رفته محوریت دارد. این قصه که فرهنگ نذر را با خود به همراه دارد نوعی واکنش اجتماعی است که امید اجتماعی، تسکین و آرامش را در دل مردم بویژه طبقه فرودست بوجود آورده و سلطه مادی و نظری حاکمین را به چالش کشیده است. ماندگاری این قصه در جای جای ایران و کارکرد آن به نحوی روشن امتداد مصائب حیات فرودستان را و پایداری آنها را در طول تاریخ بیان می کند.
۱۸۸۹.

مشاغل و فعالیت های اقتصادی زنان در عصر هخامنشی (با رویکرد به گل نبشته های پرسپولیس)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ اجتماعی و اقتصادی سال دهم بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۱ (پیاپی ۱۹) 263-289

کلید واژه ها: مشاغل زنان هخامنشی دستمزد الواح تخت جمشید

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۵۵ تعداد دانلود : ۱۵۰
فرهنگ کار و کوشش در جامعه نقش بنیادین و زیربنایی در ارتقای سطح پویایی جوامع داشته و مشارکت اقشار مختلف در امر تولید عامل اصلی در توسعه و رفاه اقتصادی و سلامت اجتماعی است. بر این مبنا این پژهش با رویکرد به فرهنگ کار و کوشش در ایران باستان بر آن است دریابد در روزگار هخامنشی زنان به عنوان قشری که نیمی از جمعیت جامعه را به خود نسبت می دادند، در امر تولید چه نقشی داشته و در چه حوزه ها و تحت عنوان چه مشاغلی به ایفای نقش می پرداختند و مساله دیگر اینکه جامعه عصر هخامنشی چه رویکردی به کارِ زنان داشته و زنان شاغل نسبت به مردان از چه مزایا و دستمزدی برخوردار بهره مند بودند؟ بدین سان با بررسی الواح مکشوفه از پرسپولیس و همچنین با رویکرد به برخی گزارشهای تاریخی از طریق مطالعات کتابخانه ای، با نقل مندرجات الواح و گزارشها و تحلیل اطلاعات و داده ها، مشخص گردید که در جامعه عصر هخامنشی، زنان همچون مردان در مشاغل متنوع به فعالیت مشغول بوده و به سبب اینکه هیچ ممنوعیتی از ورود زنان به حرفه ای خاص وجود نداشت و مهارت و عملکرد اشخاص در کار، برتری آنها را معین می ساخت، این قشر از جامعه به تعداد قابل ملاحظه ای در برخی مشاغل حتی از مردان نیز پیشی گرفته و در حالیکه همچون مردان از دستمزد و امتیازات مشابه برخوردار بودند، گاه به عنوان مدیران کارگاهها بر جمعیتی از مردان و زنان ریاست داشتند.
۱۸۹۰.

خرما، هویت و زندگی روزانه (مطالعه موردی: روستای شلدان 1300 – 1357ش)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تحقیقات تاریخ اجتماعی سال یازدهم بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۱ (پیاپی ۲۱) 1-31

کلید واژه ها: تاریخ اجتماعی خرما هویت فرهنگ مادی زندگی روزانه روستای شلدان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۴۷ تعداد دانلود : ۱۵۵
معیشت، تغذیه و شیوه گردآوری غذا توسط مردم در گذشته، بخشی از مطالعات حوزه تاریخ اجتماعی به شمار می رود. با پژوهش در این موضوعات می توان با مواد غذایی و چگونگی تهیه، تولید، نگهداری و مصرف آن ها در گذشته آشنا شد. در این نوشتار، به نقش خرما در زندگی روزانه مردم روستای شَلدان در جنوب استان فارس، طی سال های 1300 تا 1357ش پرداخته شده است. خرما در این روستا، از راه های مختلفی تهیه می شد و در کنار نان، خوراک اصلی مردم شلدان را تشکیل می داد. افزون بر این، خرما استفاده طبی نیز داشت، جایگزین مناسبی برای شکر بود و از آن محصولات و غذاهای مختلفی تهیه می شد که برخی از آن ها هنوز هم مورد توجه است. این پژوهش با روش توصیفی – تحلیلی در پی پاسخ به این سؤال است که خرما به عنوان یکی از مؤلفه های فرهنگ مادی چه نقشی در شکل دادن، هویت بخشیدن و استمرار یافتن زندگی روزانه مردمِ روستای شلدان در فاصله سال های 1300 تا 1357ش داشته است؟ از آن جا که در منابع تاریخی راجع به پیشینه این روستا و مکان های پیرامون آن اطلاعات زیادی وجود ندارد، تکیه اصلی این پژوهش بر تاریخ شفاهی از طریق مصاحبه با شماری از معمرین و اسناد محلی حسینیه روستا بوده است. نتایج پژوهش نشان می دهد که خرما به عنوان یک عنصر مادی و یکی از مؤلفه های مهم فرهنگِ مادی و فرهنگِ دینی مردم شلدان، نقش بی بدیلی در شکل دادن و تنظیم روابط اجتماعی در زیست جهان مادی و معنوی و متعاقب آن در زندگی روزانه آن ها داشته است.
۱۸۹۱.

رهیافت تاریخ نگارانۀ عباسقلی سپهر در شرح حال حضرت زینب(س) در کتاب ناسخ التواریخ(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های تاریخی دوره جدید سال سیزدهم پاییز ۱۴۰۰ شماره ۳ (پیاپی ۵۱) 91 - 110

کلید واژه ها: حضرت زینب (س) ناسخ التواریخ طرازالمذهب عباسقلی سپهر تاریخ نگاری سنتی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۹۲ تعداد دانلود : ۲۰۳
در طول تاریخ، نوشتن کتاب در موضوع ائمۀ اطهار(ع)، خاندان پیامبر(ص) و نسب علویان همواره یکی از زمینه های علاقۀ شیعیان بوده است. با وجود این، نگارش اثری مستقل دربارۀ حضرت زینب(س) با عنایت علما و مؤلفان برجستۀ شیعی، حتی در عصر صفوی هم، روبه رو نشد. این مهم تا پایان عصر ناصری به تأخیر افتاد؛ یعنی زمانی که عباسقلی سپهر، از مورخان درباری و نه از طبقۀ علما، کتاب ناسخ التواریخ زندگانی زینب کبری(س)، معروف به طرازالمذهب را نگاشت. کشف ویژگی های تاریخ نگاری این اثر مسئلۀ این پژوهش است. بر این مبنا، پرسش پژوهش حاضر این است: چرا عباسقی باوجود کوشش در راستای رفع نقیصه های تاریخ نویسی سنتی دربارۀ حیات حضرت زینب(س) موفق نشد از گفتمان تاریخ نویسی کلاسیک فراتر برود؟نتیجۀ پژوهش نشان می دهد سپهر در رفع نقص های مربوط به روش سنتی به موفقیت درخور ملاحظه ای دست یافت؛ اما در رفع اخبار متناقض و بیان روایتی یک دست از تاریخ زندگانی حضرت زینب(س) ناکام ماند. علت این امر از یک سو نهادینه بودن سنت تاریخ نویسی کلاسیک در او، مبنی بر نقش ناچیز مورخ در بازسازی گذشته، بود؛ از سوی دیگر، منافع پایبندی به تاریخ نگاری سنتی بود که مقبولیت بیشتری برای کتابش به ارمغان می آورد. مسئله ای که بسیار بیشتر از رفع نقص های این سبک از تاریخ نویسی برای سپهر اهمیت داشت.
۱۸۹۲.

نواحی جنوبی دریای مازندران در سنت زرتشتی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ فرهنگی سال دوازدهم تابستان ۱۴۰۰ شماره ۴۸ 38-13

کلید واژه ها: نواحی جنوب دریای مازندران سنت زرتشتی اوستا متون فارسی میانه زرتشتی گیلان مازندران وَرنه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۲۱ تعداد دانلود : ۲۲۴
نواحی جنوبی دریای مازندران در سنت زرتشتی پدرام جم [1] چکیده یکی از تصوّرات رایج در تحقیقات علمی دو سده اخیر آن است که سرزمین جنوب دریای مازندران در سنت زرتشتی، مأوای دیوان و دروجان بوده. این تصوّر در برخی از وقایع تاریخی همچون چیرگی اریه ها بر مردمان بومی و جدال دین زرتشتی با دین بومی آن سرزمین ریشه دارد. تحقیق حاضر به شکل گیری و تحول این تصویر می پردازد، عوامل پدید آورنده آن را بررسی می کند و برای سنجش اعتبار آن، توصیف این مناطق را در سنت زرتشتی بازمی نمایاند. این تحقیق نشان می دهد که در متون زرتشتی، گیلان و مازندران نه جایگاه دیوان، بلکه مأمن دین کهن و پناهگاه ایرانیان تصوّر شده است. دیدگاه منفی درباره این نواحی، پدیده ای جدید در تحقیقات ایران شناسی است و بنیادی در سنت زرتشتی ندارد. واژه های کلیدی: نواحی جنوب دریای مازندران، سنت زرتشتی، اوستا، متون فارسی میانه زرتشتی، گیلان، مازندران، ورنه [1] . استادیار گروه تاریخ دانشگاه فردوسی، مشهد تاریخ دریافت : 8/9/1400- تاریخ تأیید 23/9/1400
۱۸۹۳.

امرای نظامی مغول و بحران جانشینی در دوره ایلخانان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخی جنگ سال پنجم پاییز ۱۴۰۰ شماره ۳ (پیاپی ۱۷) 125 - 146

کلید واژه ها: ایلخانان مسئله جانشینی امرای نظامی دیوان سالاران ایرانی مغول

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۶۶ تعداد دانلود : ۲۱۲
مسئله ی جانشینی در عصر ایلخانان، تحت تأثیر اقتدار و نفوذ حداکثری امرا و اشرافیت نظامی مغولی، به بحرانی سیاسی- اجتماعی مبدل شد. تأمل در سیر تأثیرگذاری امرای مغولی در مسئله ی جانشینی و روند تبدیل آن به یک بحران سیاسی- اجتماعی، نشان می دهد که نقش آفرینی فزاینده ی امرای نظامی مغولی در مسئله ی جانشینی، برآیندی از واقعیت های سیاسی-اجتماعی و اقتصادی-نظامی این دوره است. بر این اساس، هر چه فاصله ی ما از دوره تأسیس ایلخانان به دوره ی مسلمانی آنان بیشتر می شود، نقش امیران و اشراف مغولی در مسئله ی جانشینی کمرنگ تر و در عوض به نقش دیوانسالاری ایرانی در بحران جانشینی افزوده می شود.از همین رو پژوهش حاضر تلاش دارد تا به این پرسش پاسخ دهد که امرای نظامی مغول چه نقشی در بحران جانشینی دوره ایلخانان داشته اند و الگو و مؤلفه های مختلف دخیل در شکل گیری و تداوم این مسئله کدام است؟ فرضیه ی این پژوهش آن است امرای نظامی از تأسیس حکومت ایلخانی تا روی کار آمدن غازان نقش مهم و بی بدیلی در مسئله ی جانشینی داشتند؛ اما با روی کار آمدن غازان، مسلمان شدن ایلخانان و قدرت گرفتن دیوان سالاران ایرانی از نقش امرای نظامی در مسئله ی جانشینی کاسته شد. نتایج این بررسی همچنین نشان می دهد که تأثیر امیران مغولی در تبدیل کردن مسئله ی جانشینی به یک بحران، به بسترها و عوامل پیچیده و چندگانه وابسته بود و با تحول در نوع سیاست و حکومت مغولان در ایران، الگوی دخالت امیران نظامی در مسئله ی جانشینی هم متحول شد.  
۱۸۹۴.

بررسی شخصیت حمزه سیدالشهدا در شعر فارسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سخن تاریخ سال پانزدهم پاییز ۱۴۰۰ شماره ۳۵ 8 - 23

کلید واژه ها: حمزه سید الشهدا (ع) شعر فارسی دیدگاه عرفانی موت اختیاری عشق شجاعت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۱۷ تعداد دانلود : ۱۶۴
حضرت حمزه(ع)، سیدالشهدا، عموی نبی مکرم(ص)، یکی از شخصیت های مهم صدر اسلام است که با وجود دلاوری ها و جان فشانی های بسیار، آن گونه که شایسته مقام اوست، جایگاه رفیعش در شعر فارسی انعکاس نیافت. از میان خیل انبوه شاعران فارسی گو، گروهی تنها به شجاعت حضرتش توجه کرده اند و برخی نیز ، تنها از نظرگاه عرفانی به موضوع شهادت جانسوز ایشان نگریسته اند. این جستار برآن است ضمن بررسی جایگاه حضرت حمزه از دیدگاه های گوناگون در شعر شاعران فارسی زبان، ابعاد عرفانی شخصیت ایشان را از منظر دو شاعر عارف، سنایی غزنوی(470- 529 ه.ق) و مولوی (604-672 ه. قب)، واکاوی کند. دستاورد پژوهش آن است که  سنایی  در حدیقه و دیوان اشعار خود و مولوی در دیوان شمس و مثنوی معنوی،  در مقایسه با دیگر شاعران، بیشترین اشارات را به حضرت حمزه (ع) دارند. سنایی ضمن آنکه واقعه جانسوز شهادت حضرت حمزه  را با بیانی حسرت آلود و عاطفی بیان می کند، شرط پذیرش نماز را به تأسی از حضرت حمزه ، بریدن از خود و تمام تعلقات دنیوی می داند. در جهان بینی عرفانی مولانا ، توجه به واقعه شهادت حضرت حمزه، راهی است برای بیان مسائلی همچون اهمیت فنای صوفیانه، موت اختیاری و مرجّح دانستن عشق بر شجاعت.
۱۸۹۵.

عوامل اقتصادی تاثیرگذار بر مناسبات صفویان با عثمانی در خلال سال های 1501 تا 1562م(مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ سال شانزدهم پاییز ۱۴۰۰ شماره ۶۴

کلید واژه ها: صفویان عثمانی مناسبات عوامل اقتصادی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۴۷ تعداد دانلود : ۱۲۶
بی ثباتی در روابط سیاسی دوکشور ایران و عثمانی سابقه ای طولانی داشته است و عوامل متنوعی در تداوم این وضعیت نقش داشته اند. مقاله ی پیش رو ضمن بررسی نقش این عوامل نشان می دهد که اصطکاک در روابط سیاسی الزاماً به معنای گسست و تخاصم در سایرحوزه ها به ویژه درحوزه روابط اقتصادی نمی باشد و روابط اقتصادی و تجاری این دو کشور به رغم سابقه تنش میان آنها، به طور مستمر و نیرومند برقرار بوده است. بااین همه در در دوره ی آغازین حکومت صفویه یعنی از زمان جلوس شاه اسماعیل تا پایان دوره ی سلطنت شاه طهماسب و باتوجه به دشمنی های دولت های ایران و عثمانی،روابط اقتصادی و تجاری که تابع وضعیت سیاسی بود، با چالش جدی روبه رو شد. هر دو دولت تلاش کردند از امتیازات اقتصادی خود در حکم ابزار فشار استفاده کنند. ازسوی دیگر، کاهش اقتدار دو دولت و ورود غربیان در معادلات خلیج فارس و شرق مدیترانه، علاوه بر کاهش تعیین کنندگی سیاسی صفویان و عثمانی در منطقه، نقش و توان تجاری آنها را به طور جدی کاهش داد. در این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی جنبه های مختلف روابط اقتصادی این دو دولت و تأثیر آن بر مناسبات سیاسی بررسی خواهد شد. هدف از انجام پژوهش حاضر واکاوی تأثیر اقتصاد بر مناسبات ایران و عثمانی در خلال سا ل های 1501 تا 1562م می باشد.
۱۸۹۶.

گوسان پارسی - کریشنا هندی(مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ سال شانزدهم زمستان ۱۴۰۰ شماره ۶۵

کلید واژه ها: گوسان کریشنا ساسانیان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۴۵ تعداد دانلود : ۹۶
در تاریخ جهان دیده شده است که مردم کشوری برای زمانی طولانی به عنواین مختلف از قبیل جنگ, مهاجرت, دین و.. به یک زبان دیگر هم سخن گفته اند. این آمیختگی زبان و فرهنگ باعث به وجود آمدن سبکها و فرمهای هنری بسیاری شده و همینطور تاثیرات متقابلی بر روی فرهنگ و هنر هر دو کشور, از آنزمان به بعد گذارده است. در پژوهش های باستانشناسانه ای که پیش از انقلاب توسط پروفسور اد کیل و هیئت باستان شناختی کانادایی در قلعه یزد گرد صورت گرفت یک ستون نقشدار نیز یافت شد که حاوی نقوش مختلفی بود. بعد از مدتی این ستون ( شاید ستونها ) به موزه رام واقع در شهر تورنتو انتقال یافت. با توجه به پژوهشهایی که در این زمینه انجام دادم متوجه شدم که یکی از این نقوش, میتواند مربوط به یک رقصنده یا خنیاگر باشد و جالب تر اینکه فرم و پوشش این رقصنده شباهت زیادی به گوسان پارتی و شاید کریشنا ایزد هندی دارد. با توجه به اسناد و مدارک موجود در باره گوسانها که جزو یکی از اولین و مهمترین گونه بازیگران خنیاگر بودند, این فرضیه مطرح میشود که آیا این دیوار نگاره میتواند نقشی از یک گوسان باشد؟ و اینکه نقش برجسته یک گوسان چطور میتواند زینت بخش قصر یک شاه شود؟ بر آن شدم تا پژوهشی را در این عنوان انجام دهم.
۱۸۹۷.

بررسی میراث فرهنگی- تاریخی برجامانده از راه آهن شمال ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ ایران بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۱ (پیاپی ۳۰) 81 - 100

کلید واژه ها: میراث تاریخی مازندران سوادکوه راه آهن کامپساکس اروپاییان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۵۱ تعداد دانلود : ۲۵۶
راه آهن سراسری ایران در دوران سلطنت رضاشاه پهلوی احداث شد. راه اندازی این پروژه عظیم با خود پیامدهایی را به همراه آورد؛ بخشی از این پیامدها به حضور چندساله مهندسان، نجاران و بناهای خارجی ارتباط دارد و بخشی دیگر حاصل شکل گیری و راه اندازی تشکیلات راه آهن است. در خلال سال های 1306 تا 1315 ش / 1927-1936م که راه آهن شمال ایران ساخته شد، چندصد مهندس، بنا، نجار و ... از اروپا به ایران آمده بودند و چند سال در ایران زندگی کردند. بقایای کلیسا، آرامگاه کارگران، تلفن خانه و ساختمان محل اقامت مهندسان از میراث برجامانده بنیان نهادنِ راه آهن است که ردپای اروپاییان را می توان در آن ها دید. ازسوی دیگر تغییراتی که ساختن راه آهن در بافت جمعیتی و مراکز سکونت شمال ایران ایجاد کرد و باعث شکل گیری شهرها و آبادی ها شد، در کنار، کشف معدن ذغالسنگ، ساختن کارخانه تأمین برق و تأسیسات انتقال ذغال سنگ از معدن به ایستگاه راه آهن زیرآب از جمله میراث تاریخی برجامانده راه آهن به حساب می آید. ضمن آنکه بخشی از سازه راه آهن مانند پل ورسک، سه خط طلا و تونل گدوک به حدی منحصر به فرد هستند که امروزه می توان از آن به عنوان آثار تاریخی یاد کرد. مسآله این پژوهش نگاهی به وضعیت رو به زوال آثار تاریخی برجا مانده از راه آهن سراسری ایران است. روش این تحقیق، بررسی های کتابخانه ای، اسناد آرشیوی، گزارش های مطبوعاتی و تاریخ شفاهی است. پرسش تحقیق آن است که چه آثاری از دوران ساختن راه آهن سراسری ایران باقی مانده که ارزش میراثی و تاریخی دارد و وضعیت اکنون آنها به چه صورت است.
۱۸۹۸.

بیت الحکمه مأمون و عوامل شکل گیری و افول آن با محوریت نقش جریان اعتزال(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام در آیینه پژوهش سال هجدهم بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۱ (پیاپی ۵۰) 5-22

کلید واژه ها: بیت الحکمه شکل گیری بیت الحکمه افول بیت الحکمه مأمون معتزله جریان اعتزال

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۴۱ تعداد دانلود : ۲۵۷
«بیت الحکمه» مأمون کتابخانه ای سلطنتی بود که در عصر اول عباسی همزمان با خلافت هارون عباسی (170 193ق) و وزارت خاندان برامکه در سال ۱۸۷ق/۸۰۳م تأسیس شد و در دوران خلافت مأمون تا متوکل (198 232ق) به اوج شکوفایی رسید و از عصر متوکل (232 247ق) رو به افول نهاد. جریان اعتزال در شکل گیری، رونق و افول بیت الحکمه مأمون نقش بسزایی داشت. این پژوهش با هدف ارائه تصویری از نقش جریان اعتزال در شکل گیری بیت الحکمه ازیک سو و فروکاهش رونق آن ازدیگرسو، به عوامل مؤثر در شکل گیری و فروپاشی آن به شیوه توصیفی تحلیلی با تمرکز بر نقش اندیشه و جریان اعتزال می پردازد. براساس یافته های تحقیق، مقابله با نفوذ علمی و معنوی اهل بیت، با به جریان انداختن حرکت های جدید علمی و گرایش شدید مأمون و خلفای پس از وی تا متوکل به اندیشه اعتزال از جمله عوامل شکل گیری بیت الحکمه بود. کاهش رونق نهضت ترجمه، خروج دانشمندان از بغداد، تلاش گسترده مأمون در دفاع از اندیشه های اعتزالی، سخت گیری های فراوان نسبت به مخالفان اعتزال، سیاست های ضداعتزالی متوکل، اطرافیان او و خلفای پس از وی، ترویج حدیث گرایی به جای خردگرایی که شالوده جریان اعتزال بود و عدم تسامح و تساهل خلفای پس از مأمون با اندیشمندان و علمای مذاهب گوناگون و به ویژه معتزله به لحاظ اعتقادی موجب افول بیت الحکمه مأمون شد. البته شکل گیری قدرت های نیمه متمرکز و گاه کاملاً مستقل در شرق و غرب خلافت عباسیان و تقابل آنان با دستگاه خلافت را نیز به عنوان عامل سیاسی نمی توان نادیده گرفت.
۱۸۹۹.

تأثیر اندیشه های التقاطی بر دیرپایی و اضمحلال برغَواطَه (حک. 543-123)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ اسلام سال یازدهم بهار ۱۴۰۰ شماره ۴۱ ۲۸-۵

کلید واژه ها: اندیشه های التقاطی برغواطه خوارج مغرب اقصی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۴۰ تعداد دانلود : ۹۹
بَرغَواطَه اتحادیه ای از قبایل بربر مغرب اقصی بودند که از ابتدای قرن دوم، نخست مذهب خوارج صفریه را پذیرفتند و سپس حاکمان خارجی مذهب برغواطی با استفاده از ساده اندیشی و نارضایتی بربرها از والیان عرب تبار اموی، اندیشه های التقاطی را در میان آنان گسترش دادند. بر این اساس بربرهای برغواطی ادعاهای حاکمان خود مبنی بر نبوت، رجعت و منجی بودن آنان را پذیرفته، دیگر قبایل را تکفیر کرده و با خشونت با آنان برخورد می کردند. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی، درصدد پاسخ به این سؤال است که آیا اندیشه های التقاطی برغواطه تأثیری بر دیرپایی یا اضمحلال دولتشان داشته است؟ یافته های پژوهش نشان می دهد که اندیشه های التقاطی برغواطه از یک سو با ایجاد جامعه ای مجزا از سایر قبایل بربر، ایجاد روحیه امیدوار برای دستیابی به عدالت موعود، گردن نهادن به دولت برغواطی و جنگ در راه آرمان ها، سبب دیرپایی دولت برغواطه شد؛ از دیگر سو عدم تحقق وعده های مذهبی و اقدامات خشونت بار آن دولت باعث برانگیختن سایر قبایل و دولت های همجوار علیه آنان و در نتیجه تضعیف و اضمحلال دولت برغواطه شد.
۱۹۰۰.

تأملی انتقادی بر دولت مدرن پهلوی اول بر اساسِ شاخص هایِ دولت شکننده(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جستارهای تاریخی سال دوازدهم بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۱ (پیاپی ۲۳) 103-127

کلید واژه ها: رضاشاه دولت مدرن دموکراتیک دولت شکننده شاخص های کارمن و سامی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۲۳ تعداد دانلود : ۱۹۵
دولت به عنوان مهم ترین نهادسیاسی پدیده ای مدرن است که تاملی انتقادی پیرامونِ نحوه شکل گیری و عملکردِ آن می تواند واقعیت های زیادی را درباره یک نظام سیاسی آشکار کند. نظر به اهمبت دولت، نظریه های زیادی درباره آن ساخته و پردخته شده است که «دولت شکننده» تنها یکی از آن هاست. دولت ضعیف، شکننده و یا وامانده به دولتی می گویند که از ظرفیت لازم برای کنترل و نفوذ در جامعه، تنظیمِ روابط اجتماعی و تخصیصِ مقتدرانه منابعْ ناتوان است. شاخص هایِ شکنندگی دولت معیار و شاقول مناسبی هستند که به وسیله آن ها می توان از کامیابی و یا ناکامی جوامع در دولت سازیِ مدرن سخن گفت. بر همین اساس این پژوهش بر پرسش از شکنندیِ دولت مدرن دموکراتیک در ایرانِ دوران رضاشاه ساخت گرفته است. به نظر می رسد؛ فرآیند دولت سازیِ مدرنی که رضاشاه مؤسسِ آن به شمار می رفت؛ چندان به شاخص هایِ دولت مدرن دموکراتیک وفادار نبود؛ چراکه این فرایند در این دوره، آمرانه صورت گرفت و رضاشاه نتوانست توازن منطقی لازم میان حوزه هایِ مختلف ساخته شدن دولت پدید آورد. برساختنِ پادشاهی مبتنی بر اندیشه سنتی با تلاش های او برای درانداختنِ جامعه ای مدرن در تضاد بود؛ تضادی که تا پایان دوران سلطنت پهلوی همزاد این سلسله شده بود. در این نوشتار، در پی جویی دلایل ناکامیِ رضاشاه در پروژه دولت سازیِ مدرن دموکراتیک بر چارچوب نظریِ دولت شکننده «کارمن و سامی» تأکید می شود؛ که به نظر می رسد ریشه در بحران هایِ عمده در بطنِ جامعه و همچنین نحوه عملکرد نظام سیاسی داشت. بنیاد نظری این نوشتار بر نظریه دولت شکننده و روش تاریخی تطبیقی در رویکرد جامعه شناسی تاریخی ریخت گرفته است.

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

زبان