درخت حوزه‌های تخصصی

تاریخ

حوزه‌های تخصصی
ادبیات اقتصاد تاریخ تربیت بدنی جغرافیا حقوق روانشناسی زبان شناسی علم اطلاعات و دانش‌شناسی علوم اجتماعی علوم اسلامی علوم انسانی علوم تربیتی علوم سیاسی فلسفه و منطق مدیریت مطالعات زنان هنر و معماری
ایران اسلامی ایران باستان ایران پیش از تاریخ تاریخ جهان فلسفه تاریخ گروه های ویژه نقد و بررسی کتاب
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدید‌ترین
فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱٬۸۰۱ تا ۱٬۸۲۰ مورد از کل ۲۷٬۴۲۶ مورد.
۱۸۰۱.

مفاهیم دوگانه در قلمرو دانش تاریخ نگاری ایران: نقد راهِ رفته و طرح راهِ جدید(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ نگری و تاریخ نگاری دوره جدید پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۲۸ (پیاپی ۱۱۲) 229 - 255

کلید واژه ها: بینش روش تاریخ نگری تاریخ نگاری مورخ شناسی متن شناسی تاریخی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۵۷ تعداد دانلود : ۱۵۱
دانش تاریخ نگاری یکی از شاخه های جدید علوم تاریخی است که موضوع آن تأمل نقادانه هم در متن های تاریخ نگارانه و هم در اندیشه، گفتمان، سبک، روش و دستاوردهای مورخان است. تاکنون دانش تاریخ نگاری در ایران به شکل های گوناگون دریافت شده و در نتیجه، نگرانی ها و مخاطرات فراوانی به بار آورده است. تأمل نقادانه در پژوهش های انجام شده نشانگر آن است که عمدتاً از دوگانه های مفهومی «بینش و روش» و نیز «تاریخ نگری و تاریخ نگاری» به عنوان چارچوب تحلیل در این پژوهش ها استفاده شده است، اما مسئله این است که از همین مفاهیم نیز معناهای متفاوتی مراد شده و پژوهشگران این عرصه را سرگردان کرده است. مقاله حاضر با نقد دوگانه های موجود و نشان دادن نحوه کاربست این مفاهیم در برخی از پژوهش ها، می کوشد برخی از آشفتگی های نظری و عملی آن را آشکار کند و به این پرسش پاسخ دهد که آیا می توان به چارچوب روش شناختی تازه ای در این مسیر دست یافت. مقاله برای برون رفت از این وضعیت آشفته کنونی به این نتیجه می رسد که باید طرحی تازه در چارچوب «دانش تاریخ نگاری» و شاخه های اصلی آن یعنی «مورخ شناسی» و «متن شناسی تاریخی» درافکند. مقاله سرانجام سه قالب پژوهشی «مورخ محور»، «متن محور» و رهیافت «ترکیبی» را پیشنهاد می کند و از رویکردهای مفهومی- نظری فلسفه علم تاریخ و فلسفه نظری تاریخ به عنوان چارچوب تحقیق در این دانش سخن می گوید.
۱۸۰۲.

بیت الحکمه مأمون و عوامل شکل گیری و افول آن با محوریت نقش جریان اعتزال(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام در آیینه پژوهش سال هجدهم بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۱ (پیاپی ۵۰) 5-22

کلید واژه ها: بیت الحکمه شکل گیری بیت الحکمه افول بیت الحکمه مأمون معتزله جریان اعتزال

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۴۰ تعداد دانلود : ۲۵۷
«بیت الحکمه» مأمون کتابخانه ای سلطنتی بود که در عصر اول عباسی همزمان با خلافت هارون عباسی (170 193ق) و وزارت خاندان برامکه در سال ۱۸۷ق/۸۰۳م تأسیس شد و در دوران خلافت مأمون تا متوکل (198 232ق) به اوج شکوفایی رسید و از عصر متوکل (232 247ق) رو به افول نهاد. جریان اعتزال در شکل گیری، رونق و افول بیت الحکمه مأمون نقش بسزایی داشت. این پژوهش با هدف ارائه تصویری از نقش جریان اعتزال در شکل گیری بیت الحکمه ازیک سو و فروکاهش رونق آن ازدیگرسو، به عوامل مؤثر در شکل گیری و فروپاشی آن به شیوه توصیفی تحلیلی با تمرکز بر نقش اندیشه و جریان اعتزال می پردازد. براساس یافته های تحقیق، مقابله با نفوذ علمی و معنوی اهل بیت، با به جریان انداختن حرکت های جدید علمی و گرایش شدید مأمون و خلفای پس از وی تا متوکل به اندیشه اعتزال از جمله عوامل شکل گیری بیت الحکمه بود. کاهش رونق نهضت ترجمه، خروج دانشمندان از بغداد، تلاش گسترده مأمون در دفاع از اندیشه های اعتزالی، سخت گیری های فراوان نسبت به مخالفان اعتزال، سیاست های ضداعتزالی متوکل، اطرافیان او و خلفای پس از وی، ترویج حدیث گرایی به جای خردگرایی که شالوده جریان اعتزال بود و عدم تسامح و تساهل خلفای پس از مأمون با اندیشمندان و علمای مذاهب گوناگون و به ویژه معتزله به لحاظ اعتقادی موجب افول بیت الحکمه مأمون شد. البته شکل گیری قدرت های نیمه متمرکز و گاه کاملاً مستقل در شرق و غرب خلافت عباسیان و تقابل آنان با دستگاه خلافت را نیز به عنوان عامل سیاسی نمی توان نادیده گرفت.
۱۸۰۳.

پارادایم تاریخ نگاری نظامیِ محمدجواد مشکور(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخی جنگ سال پنجم بهار ۱۴۰۰ شماره ۱ (پیاپی ۱۵) 1 - 22

کلید واژه ها: محمدجواد مشکور تاریخ نگاری نظامی پارادایم اثبات گرایی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۷۲ تعداد دانلود : ۳۸۱
تاریخ نگاری از زمان باستان تا امروز، رویکردهای متفاوتی را پشت سر گذاشته و برحسب پارادایم های متفاوت، اشکال متفاوتی از تاریخ نگاری شکل گرفته است. اساساً تاریخ نگاری در ایران تا دوره مشروطه، تاریخ نگاری سیاسی- نظامی است و آشنایی با روش و بینش های جدید تاریخ نگاری از دوره مشروطه به بعد، باعث برآمدن گفتمان های گوناگون تاریخی شد. ازجمله مهم ترین مورخین دوره پسا مشروطه، می توان به محمدجواد مشکور اشاره کرد. تاریخ نگاری محمدجواد مشکور متأثر از دوره پهلوی است و تاریخ نگاری نظامی او در این گفتمان رشد یافته است. ازاین رو این پژوهش در نظر دارد تا با روش توصیفی تحلیلی تاریخ نگاری نظامی او را مشخص کند و سعی می کند به این سؤال پاسخ گوید که پارادایم تاریخ نگاری نظامی مشکور چیست؟ یافته های پژوهش حکایت از این امر دارد که مشکور در تاریخ نگاری نظامی خود رویکردی اثبات گرایانه دارد. چراکه به نظر می رسد مشکور به لحاظ هستی شناسی قائل به واقع گرایی بود و صرفاً به شناخت واقعیت های تاریخی اهتمام ورزید و به لحاظ معرفت شناسی محقق و سوژه های موردتحقیق را موجودیت های جدا از یکدیگر می دانست که از یکدیگر تأثیر و تأثر نمی پذیرند و گذشته را به سان یک واقعیت ثابت می دانست و این واقعیت گرایی جایی برای نسبی گرایی نمی گذارد و از منظر روش شناسی قائل به روش توصیفی تحلیلی بود.
۱۸۰۴.

عملکرد عوام و خواص معارض در وقوع حادثه عاشورا

نویسنده:
منبع: تاریخنامه اسلام سال سوم بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۱ (پیاپی ۵) 25 - 47

کلید واژه ها: امام حسین (ع) عوام خواص زیان کاران ستمکاران زمینه سازان عاشورا

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۳۲ تعداد دانلود : ۱۳۵
پژوهش حاضر، مفهوم عوام و خواص زمان امام حسین(ع) و نقش برخی از این خواص که زمینه سازان حادثه عاشورا هستند را بررسی می کند. همچنین عملکرد آنها در فرایند تاریخی این حادثه به طور مختصر تجزیه و تحلیل می شود. با تقسیم بندی این دسته از افراد یعنی، زیان کاران و ستمکاران نمونه هایی از رفتار آنها که تأثیر بسزایی در این حادثه داشته است، گوشزد می شود. باتوجه به اینکه تعداد افرادی که در این حادثه نقش داشتند بسیار زیاد است فقط عملکرد برخی از آنها بیان می شود. در مقاله حاضر نویسنده درصدد اثبات این فرضیه است که آنها نقش مهمی در شکل گیری این حادثه دردناک ایفا کردند و با تبیین این فرضیه به عوامل انحراف این شخصیت ها پرداخته است. 
۱۸۰۵.

بررسی پیمان قبیله خزاعه و عبدالمطّلب و اثرآن بر روابط با پیامبر(ص)(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال بیست و دوم زمستان ۱۴۰۰ شماره ۴ (پیاپی ۸۸) 7 - 36

کلید واژه ها: پیامبر (ص) عبدالمطلب قبیله خزاعه عصر جاهلی پیمان های قبیلگی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۳۹ تعداد دانلود : ۱۳۳
با توجه به زندگی قبیله محور اَعراب در دوره جاهلیت، آگاهی از اخبار قبایل و نقش آفرینی آنها در تحولات اجتماعی، می تواند علاقه مندان به تاریخ اسلام را در فهم بهتر حوادث آن روزگار یاری رساند. مسئله اصلی پژوهش حاضر، بررسی دلایل هم پیمانی قبیله خزاعه با عبدالمطّلب و پیامدهای آن در روابط با پیامبر(ص) است. یافته های پژوهش، بر پایه اطلاعاتِ گردآوری شده از منابع دست اوّل کتابخانه ای، نشان می دهد که این پیمان، نوعی همگرایی سیاسی و اجتماعی به شمار می رفته است. عبدالمطّلب بعد از اختلاف با عمویش نوفل بن عبدمناف که بر سر تصاحب املاک و مناصب وی صورت گرفت، برای تحکیم موقعیتش در مکه، با قبیله خزاعه پیمان دوستی بست؛ زیرا خزاعیان از نظر جمعیت، نیرو و امکانات و موقعیت اجتماعی، در کنار قریش و کُنانه، از قبایل مهم به شمار می رفتند. بنی خزاعه نیز با توجه به شخصیت قابل احترام عبدالمطّلب، پیمان با ایشان را در تأمین منافع تجاری و بازیابی قدرت گذشته خویش، مؤثر دانستند و از پیشنهاد عبدالمطّلب استقبال کردند. این پیمان، در روابط محبت آمیز و احترامِ متقابل بین خزاعه و پیامبر(ص) تأثیر مهمی بر جای گذاشت و موجب حمایت خزاعیان از دعوت نبوی گردید.
۱۸۰۶.

ظهور اعراب و تحولات دهه های آغازین اسلامی به روایت یوحنا بارپنکای(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ نگری و تاریخ نگاری دوره جدید بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۲۷ (پیاپی ۱۱۲) 11 - 30

کلید واژه ها: اعراب بارپنکای رش ملّه نصیبین آخرالزمان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۵۴ تعداد دانلود : ۱۵۴
کهن ترین گزارش های تاریخی درباره اسلام آغازین در سده نخست هجری، منابع غیرعربی و غیراسلامی هستند و یکی از مهم ترین آنها، بخش پایانی کتاب رش ملّه اثر یوحنا بارپنکای به سریانی شرقی است. در این اثر مطالبی درباره اختلاف های مسیحیان، نگرش مسیحیان به ویژه مسیحیان شرقی (نسطوری) درباره کشورگشایی اعراب، برخی از کهن ترین باورهای اعراب و برخی رخدادهای فتنه دوم و چهره های مسلمان نقش آفرین در آن به ویژه در جزیره بیان شده است، اما شاید جالب ترین جنبه این اثر، قراردادن همه این رخدادها در درون طرحی فرجام شناختی و آخرالزمانی است که البته نگرشی غالب در میان مسیحیان و غیرمسیحیان در آسیای غربی و نیز شاید مسلمانان بوده است. مقاله پیش رو داده های موجود در این اثر در ارتباط با تاریخ و محیط آغازین اسلامی را تجزیه وتحلیل می کند و هر جا لازم بوده، آنها را با داده های منابع اسلامی مقایسه می کند. درباره رخدادهای سرزمین جزیره، اطلاعات موجود در رش ملّه ارزش ویژه ای دارد. به طور کلی اگرچه رویدادنگاری بارپنکای اندک و گاه نادقیق است، برای شناخت محیط آغازین اسلامی پرتوی تازه ای می افکند. بارپنکای همچون بسیاری از مسیحیان، چیرگی اعراب مسلمان را پیامد گناهان مسیحیان و البته امری سپنجی می انگاشته که نقطه اوج بلایای آخرالزمانی است که سرانجام به ظهور دوباره مسیح خواهد انجامید.
۱۸۰۷.

بازشناسی شهر ساسانی- اسلامی سیروان بر پایه متون تاریخی و شواهد باستان شناسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی سال پنجاه و چهارم بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۱ 259 - 283

کلید واژه ها: مکان یابی جغرافیای تاریخی شواهد باستان شناسی ماسبذان سیروان سراب کلان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۴۴ تعداد دانلود : ۲۳۵
براساس متون تاریخی و جغرافیایی، سابقه سیروان/ شیروان، یکی از شهرهای مهم منطقه جبال، به دوره حکومت ساسانی باز می گردد. این شهر در قرون نخستین اسلامی رونق بسیار داشت و متون تاریخی از آنجا به عنوان کرسی ولایت ماسبذان و یکی از شهرهای مهم ایالت جبال نام برده اند، اما پس از دوره ای حیات پررونق، از میانه سده چهارم ق از رونق آن کاسته شد. علی رغم اهمیت شهر سیروان، تاکنون پژوهشی برای شناخت موقعیت مکانی ، عوامل رشد و گسترش این شهر و سپس افول آن صورت نگرفته است. در پژوهش پیش رو، با مطالعه متون تاریخی و شواهد باستان شناسی، ضمن بازشناسی شهر سیروان، عوامل تأثیرگذار در مکان گزینی، رشد و گسترش و همچنین انقراض آن بررسی خواهد شد. رویکرد تحقیق، تاریخی است و یافته ها با مطالعات اسنادی و مشاهدات میدانی جمع آوری شده است. بنابر نتایج، موقعیت مکانی شهر ساسانی اسلامی سیروان با محوطه باستانی واقع در روستای کنونی سَرابکَلان شهرستان سیروان استان ایلام منطبق است. در کنار عوامل طبیعی (همچون زلزله) و کاهش اهمیت سیاسی منطقه، راه های ارتباطی نیز در پی انقراض حکومت آل حسنویه از سده چهارم ق به بعد از رونق افتاد و در مجموع، این عوامل بیشترین نقش را در انقراض شهر سیروان داشت.
۱۸۰۸.

بررسی میراث فرهنگی- تاریخی برجامانده از راه آهن شمال ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ ایران بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۱ (پیاپی ۳۰) 81 - 100

کلید واژه ها: میراث تاریخی مازندران سوادکوه راه آهن کامپساکس اروپاییان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۵۱ تعداد دانلود : ۲۵۵
راه آهن سراسری ایران در دوران سلطنت رضاشاه پهلوی احداث شد. راه اندازی این پروژه عظیم با خود پیامدهایی را به همراه آورد؛ بخشی از این پیامدها به حضور چندساله مهندسان، نجاران و بناهای خارجی ارتباط دارد و بخشی دیگر حاصل شکل گیری و راه اندازی تشکیلات راه آهن است. در خلال سال های 1306 تا 1315 ش / 1927-1936م که راه آهن شمال ایران ساخته شد، چندصد مهندس، بنا، نجار و ... از اروپا به ایران آمده بودند و چند سال در ایران زندگی کردند. بقایای کلیسا، آرامگاه کارگران، تلفن خانه و ساختمان محل اقامت مهندسان از میراث برجامانده بنیان نهادنِ راه آهن است که ردپای اروپاییان را می توان در آن ها دید. ازسوی دیگر تغییراتی که ساختن راه آهن در بافت جمعیتی و مراکز سکونت شمال ایران ایجاد کرد و باعث شکل گیری شهرها و آبادی ها شد، در کنار، کشف معدن ذغالسنگ، ساختن کارخانه تأمین برق و تأسیسات انتقال ذغال سنگ از معدن به ایستگاه راه آهن زیرآب از جمله میراث تاریخی برجامانده راه آهن به حساب می آید. ضمن آنکه بخشی از سازه راه آهن مانند پل ورسک، سه خط طلا و تونل گدوک به حدی منحصر به فرد هستند که امروزه می توان از آن به عنوان آثار تاریخی یاد کرد. مسآله این پژوهش نگاهی به وضعیت رو به زوال آثار تاریخی برجا مانده از راه آهن سراسری ایران است. روش این تحقیق، بررسی های کتابخانه ای، اسناد آرشیوی، گزارش های مطبوعاتی و تاریخ شفاهی است. پرسش تحقیق آن است که چه آثاری از دوران ساختن راه آهن سراسری ایران باقی مانده که ارزش میراثی و تاریخی دارد و وضعیت اکنون آنها به چه صورت است.
۱۸۰۹.

تجلی زیبایی شناسی مکتب فلسفی اصفهان در معماری قدسی مساجد عصر صفوی (نمونه موردی: مسجد امام اصفهان)

نویسنده:
منبع: تاریخ ایران اسلامی سال نهم بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۱ 85-109

کلید واژه ها: مکتب فلسفی اصفهان زیبایی شناسی معماری قدسی مسجد امام اصفهان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۵۴ تعداد دانلود : ۱۸۱
همراه با شکل گیری حکومت صفوی، زمینه برای گسترش مکاتب فلسفی فراهم گردید. در این دوران مکتب فلسفی اصفهان که شخصیت های برجسته ای همچون ملاصدرا پایه گذار آن بوده است، شکل گرفت و تمام مبانی اعتقادی فلاسفه پیشین خود را تکمیل نمود. در این دوران حضور ملاصدرا و پایه گذاران این مکتب در شهر اصفهان زمینه ساز شکل گیری دوره ی شکوفایی حکمت و فلسفه گشت. از سویی دیگر عصر صفوی یکی از دوران شاخص در نمایش پیوند میان معماری و مکاتب فلسفی بوده است که، تاثیر زیادی از مبانی مکتب فلسفی اصفهان گرفته است و باشکوه ترین معماری نسبت به ادوار گذشته را ایجاد نموده است که به طور قطع متعالی ترین جلوه آن در فضای مسجد نمود پیدا کرده است. لذا پژوهش حاضر سعی بر پاسخ به این است که، اندیشه های ملاصدرا به عنوان برجسته ترین شخصیت مکتب اصفهان چه تاثیری بر زیبایی شناسی معماری عصر صفوی گذاشته است؟ و این تاثیر چگونه به کالبد بدل گشته است؟ در این راستا با بهره گیری از روش توصیفی-تحلیلی تاریخی ابتدا به بررسی مکتب فلسفلی اصفهان، مبانی زیبایی شناسی ملاصدرا و سپس نحوه تاثیرگذاری آن بر معماری قدسی مسجد عصر صفوی را بررسی کرده است.
۱۸۱۰.

زنان و انتقال تاریخ خانواده

نویسنده:
منبع: پژواک زنان در تاریخ سال اول بهار ۱۴۰۰ شماره ۳ 41-54

کلید واژه ها: زنان تاریخ خانوادگی خانواده پیشینه مصاحبه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۳۷ تعداد دانلود : ۱۶۴
تاریخ خانوادگی به عنوان یکی از مؤلفه های فرهنگی، توجه مورخان و انسان شناسانی متعدد را به خود جلب کرده است. این قسم از تاریخ نگاری بر اساس روشهایی گونه گون تدوین می شود. امروزه برخلاف روزگار کهن که بررسی تاریخ خانوادگی تنها به خانواده های مشهور، به ویژه در گستره سیاست محدود بود، به زندگی همه خانواده ها تعلق می گیرد. تدوین تاریخ خانواده ها به دلیل نقشی که در تبیین تاریخ اجتماعی ملل دارد، حائز اهمیت برده و ارزش آثار مزبور در شناخت تاریخ و هویت جوامع غیر قابل انکار است. در این راستا تمرکز بر جایگاه زنان در خانواده در گذر زمان ضروری است. ژرف بینی و نکته سنجی زنان، راهگشای پژوهشگران تاریخ خانوادگی خواهد بود و همانند چراغی مسیر آنان را نورانی می کند.
۱۸۱۱.

جایگاه زبان و ادب فارسی در ادبیات و تحولات تاریخی عثمانی در قرن نوزدهم(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ اسلام سال یازدهم تابستان ۱۴۰۰ شماره ۴۲ 100-83

کلید واژه ها: اصلاحات ادبی ادبیات عثمانی دوره تجدد دوره تنظیمات عثمانی قرن نوزدهم

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۵۶ تعداد دانلود : ۱۲۹
با گسترش اصلاحات غرب گرایانه در عثمانیِ قرن سیزدهم/ نوزدهم، اصلاحات در ادبیات عثمانی نیز انجام شد. عثمانی ها برای اصلاح ادبیات عثمانی در صدد برآمدند تا مناسبات زبان و ادبیات عثمانی را با زبان و ادبیات فارسی متحول کنند. آنها از یک طرف مشکلات ادبیات عثمانی از نظر مغلق نویسی و ناکارآمدی آن برای ورود به عرصه های جدید مانند رمان، نمایش نامه و روزنامه نویسی را ناشی از سیطره زبان و ادب فارسی بر آن می دانستند و خواهان پالایش زبان ترکی عثمانی از واژه های فارسی شدند؛ از طرف دیگر بر ضرورت بهره مندی از گنجینه های ادبیات فارسی در عصر اصلاحات آگاه بودند. دلایل و نتایج این رویکرد دوگانه مسئله ای است که در پژوهش حاضر با روش توصیفی و تحلیلی و با استفاده از متون عثمانی در قرن نوزدهم مورد توجه قرار گرفته است تا به این سؤال پاسخ دهد که این رویکرد دوگانه چرا شکل گرفت و چه نتایجی به بار آورد؟ یافته های تحقیق نشان می دهد که با وجود نگاهِ منفی به زبان و ادبیات فارسی در قرن نوزدهم در میان اندیشمندان و به تأسی از آنان در جامعه عثمانی، تلاش ها برای زدودن آثار زبان و ادبیات فارسی از زبان و ادبیات عثمانی به خاطر پیوستگی های تاریخی و زبانی راه به جایی نبرد و به ناچار یادگیری زبان و ادبیات فارسی و استفاده از پتانسیل های آن از ضرورت های دوره اصلاحات قلمداد شد.
۱۸۱۲.

نظام موازنه قوا در اروپا و تاثیر آن بر جنگ های ایران-روسیه (1219- 1228 ه.ق)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخی جنگ سال پنجم تابستان ۱۴۰۰ شماره ۲ (پیاپی ۱۶) 1 - 27

کلید واژه ها: ایران جنگ موازنه قوا روسیه تاریخ اروپا معاهده گلستان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۲۳ تعداد دانلود : ۳۷۲
تاریخ روابط ایران و روسیه با دو جنگ و دو معاهده ننگین گلستان و ترکمانچای پیونده خورده است. اگرچه شروع این جنگ ها دلایل داخلی داشت، اما حوادث بین المللی نیز بر شروع و پایان آن ها بی تأثیر نبود. سؤالی که در اینجا مطرح می شود این است که تحولات اروپا، همچون ظهور ناپلئون و تلاش برای برقراری سیستم موازنه قوا توسط کشورهای اروپایی، چه تأثیری بر دور اول جنگ های ایران و روسیه گذاشت؟ فرضیه اصلی پژوهش این است که نظام موازنه قوا در اروپا موجب شد تا بازیگران اروپایی به جای رویارویی با یکدیگر، بر سر مستعمرات و سایر دولت های کوچک وارد مذاکره و چانه زنی شده و دست یکدیگر را برای تصرف یک سرزمین یا بخش هایی از آن باز گذارند. یافته های پژوهش نشان می دهد که تلاش انگلیس برای مهار فرانسه و برقراری موازنه قوا در اروپا و نیز محافظت از منافع خود در هندوستان فضایی را برای روس ها فراهم آورد تا با بهره گیری از بستر سیاسی موجود و بدون حضور رقیب ثالث دست به اشغال و تصرف بخش هایی از سرزمین ایران بزند. برای انجام پژوهش حاضر از روش توصیفی- تحلیلی استفاده شده است.  
۱۸۱۳.

تحلیلی بر نقش عوامل جغرافیایی در جنگ های ایران و یونان در دوران هخامنشی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام و ایران سال ۳۱ تابستان ۱۴۰۰ شماره ۵۰ (پیاپی ۱۴۰) 165 - 187

کلید واژه ها: هخامنشیان جنگ جغرافیا یونانیان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۲۰ تعداد دانلود : ۳۰۴
جنگ های ایران و یونان در دوران هخامنشی که در زمان پادشاهی داریوش بزرگ و جانشینش خشایارشا اتفاق افتاد، از جمله مباحث بسیار مهم تاریخی است که بنا به دلایلی پارسیان در این جنگ ها ناکام ماندند. از جمله عوامل بسیار تأثیرگذار در هر جنگی مباحث جغرافیایی منطقه نبرد است. در پژوهش پیش رو نقش عوامل جغرافیایی در عملکرد هخامنشیان در مقابل یونانیان مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. هدف از انجام این پژوهش تحلیل چگونگی تأثیر عوامل جغرافیایی اعم از نظامی و طبیعی در جنگ های ایران و یونان و نتایج تصمیم گیری های فرماندهان نظامی هخامنشی بدون توجه به این عوامل در این جنگ ها است. در این مقاله تلاش شده است به این پرسش پاسخ داده شود که هخامنشیان در حملات خود به یونان در چه دام های جغرافیایی گرفتار شدند که بر نتیجه نبرد تأثیرگذار بود. نتایج بررسی حاکی از آن است که با وجود آنکه هخامنشیان در حملات خود بسیاری از جوانب را در نظر گرفته بودند، اما در چندین موقعیت در رابطه با در نظر گرفتن و شناسایی موانع جغرافیایی سهل انگاری کردند که بر نتیجه نبرد تأثیر گذاشت. نگارندگان مقاله حاضر گردآوری داده ها را از طریق مطالعات کتابخانه ای به سرانجام رسانده و نتایج را از طریق تحلیل توصیف تاریخی ارائه داده اند. 
۱۸۱۴.

بازکاوی و نقد منابع دربارۀ نسب و جایگاه اجتماعی و تاریخ فوت ابوطالب فندرسکی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های تاریخی دوره جدید سال سیزدهم تابستان ۱۴۰۰ شماره ۲ (پیاپی ۵۰) 1 - 18

کلید واژه ها: ابوطالب فندرسکی نسب شناسی منبع شناسی تاریخ وفات

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۴۴ تعداد دانلود : ۱۲۹
میرزاابوطالب فندرسکی از شخصیت های مشهور دورۀ صفویه بود که در زمان شاه سلیمان اول (صفی دوم) و سلطان حسین صفوی می زیست. او در زمینۀ علوم مختلف، صاحب آثار بسیاری بود. شباهت نام خانوادگی ابوطالب فندرسکی با یکی دیگر از علمای عصر صفوی، یعنی ابوالقاسم فندرسکی، باعث شده است پژوهشگران در ذکر آثار و احوال آنها دچار اشتباه شوند؛ برای مثال رابطه ای نسَبی برای این دو فرض کنند یا برای زمان مرگ ابوطالب فندرسکی، تاریخ های اشتباهی قید کنند. دربارۀ ابوطالب فندرسکی، در عصر خودش و حتی زمان کنونی، اطلاعات اندکی ثبت شده و آگاهی های کمی در دست است.هدف این پژوهش، بررسی زندگی و فضای سیاسی و اجتماعی زمانۀ این عالم بزرگ و چراییِ سکوت منابع و مصادر تاریخی دربارۀ اوست که با روش تحلیل محتوا، یعنی بررسی و مقایسه و نیز نقد و ارزیابی داده های تاریخی انجام شده است. یافته ها نشان می دهد به طور قطع، این دو عالم بزرگوار پدر و پسر نبوده و به احتمال، رابطۀ سببی هم نداشته اند.باید در نظر گرفت تعارض های خاندان فندرسک با حکومت، بر سر مسائل مالی، باعث شد در رسانه های آن عصر، نام ابوطالب فندرسکی حذف شود. تاریخ های آمده در منابع مختلف دربارۀ زمان مرگ او، اشتباه است و تاریخ مرگ او در فاصلۀ سال های 1107تا1117ق/1695تا1705بوده است.
۱۸۱۵.

پژوهشی در احوال و آثار یک حروفی گمنام(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های تاریخی دوره جدید سال سیزدهم تابستان ۱۴۰۰ شماره ۲ (پیاپی ۵۰) 73 - 91

کلید واژه ها: نصرالله بن حسن نافجی حروفیان میرزا فضل الله نعیمی خوابنامه مخزن الرموز

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۳۴ تعداد دانلود : ۱۲۹
در پژوهش های شرق شناسان و پژوهشگران ایرانی و تُرکیه ای، رسالۀ خواب نامه از منابع اصلی دربارۀ فرقۀ حروفیه و اندیشه های رئیس این فرقه، میرزافضل الله استرآبادی، است. نویسندۀ این رساله، نصرالله بن حسن نافجی، در زمان سکونت فضل الله در اصفهان مرید و انیس او بود. از دیگر متون اعتقادی حروفیان مثنویی است در بحر هزج به نام مخزن الرموز که آن نیز اثر نصرالله بن حسن نافجی است و در سال 825ق/1422م نوشته شده است. این دو متن برای شناخت تفکر، الفبای رمزی و تعالیم فرقۀ حروفیه منابعی مهم هستند. دربارۀ این نویسنده تا امروز هیچ اطلاعی در دست نیست و هر جا اسمی از او آورده اند، به خواب نامۀ او اشاره کرده و گذشته اند.در این پژوهش، نسخه های خطی این دو متن مهم معرفی می شوند. نسخه های این دو متن در کتابخانه های خارج از ایران نگهداری می شوند. غیر از معرفی دو متن یادشده، زندگی نصرالله بن حسن نافجی و زادبوم او که نامی از آن در منابع تاریخی نیامده است، واکاوی می شود؛ همچنین اطلاعات گوناگونی از نظر گذرانده می شود که این گزارش نویس در حوزۀ موضوعات جغرافیایی و اجتماعی ارائه کرده است. نصرالله به علت زندگی در محیط اصفهان در قرن هشتم و اوایل قرن نهم قمری/پانزدهم میلادی، در رسالۀ خود از رجال و محلات اصفهان آگاهی های ارزشمندی آورده که در این پژوهش به آنها توجه شده است.
۱۸۱۶.

مادری جدید و آموزش زنان در عصر رضا شاه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام و ایران سال ۳۱ زمستان ۱۴۰۰ شماره ۵۲ (پیاپی ۱۴۲) 15 - 36

کلید واژه ها: مادری جدید نظام آموزشی تبعیض جنسیتی هویت و جنسیت مدارس دخترانه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۷۴ تعداد دانلود : ۱۸۴
عصر رضاشاه آغاز دوران مدرن و ایجاد تحولات بنیادین در پهنۀ اجتماعی ایران است. طرح بیداری زنان در این دوره، حیات اجتماعی آنها به ویژه زنان طبقۀ متوسط و بالای شهرنشین را به اشکال مختلف تحت تأثیر قرار داد. شکل گیری نظام آموزشی نوین و تعمیم یافتن حق تحصیل در مدارس جدید دولتی به دختران، از جمله سیاست های جنسیتی دولت بود که حیات اجتماعی و فردی زنان و دختران شهرنشین را تا حد زیادی تحت تأثیر قرار داد. نگارندۀ نوشتار پیش رو درصدد بررسی سیاست های آموزشی دولت رضاشاه در حوزۀ زنان نبوده است، بلکه ضمن توضیح سیر برساخته شدن مفهوم مادری جدید، به دنبال پاسخ به این پرسش بوده است که این مفهوم چگونه آموزش زنان را به ضرورت تبدیل کرد و این آموزش از حیث کمّی و کیفی، چگونه از ایدۀ مادری جدید تأثیر پذیرفت. داده های پژوهش که به روش کتابخانه ای- آماری و مبتنی بر احصائیه ها و نشریات جمع آوری شده است، نشان می دهد ایدۀ مادری جدید و نیاز به تغییر در نقش های سنتی زنان، در وهلۀ نخست با تغییر در تعریف رَحِم زنانه از عضوی بیولوژیک به محل جاگذاری نسل آیندۀ کشور و در گام بعدی با ظهور ایدۀ مادر-مربی، یا تربیت زن تحصیل کردۀ خانه دار، آموزش دولتی زنان را  از حیث کمّی گسترش داد. البته از حیث کیفی، برنامۀ آموزشی زنان در مدارس دولتی نشان می دهد که آموزش آنها با مردان بسیار متفاوت بوده و با رویکردی ایدئولوژیک، با هدف تربیت همسر و مادر جدید ایرانی تدوین شده بود؛ به همین دلیل کمک چندانی به زندگی حرفه ای و شکل گیری هویت مستقل زنانه نکرده است.
۱۸۱۷.

خرما، هویت و زندگی روزانه (مطالعه موردی: روستای شلدان 1300 – 1357ش)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تحقیقات تاریخ اجتماعی سال یازدهم بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۱ (پیاپی ۲۱) 1-31

کلید واژه ها: تاریخ اجتماعی خرما هویت فرهنگ مادی زندگی روزانه روستای شلدان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۴۷ تعداد دانلود : ۱۵۳
معیشت، تغذیه و شیوه گردآوری غذا توسط مردم در گذشته، بخشی از مطالعات حوزه تاریخ اجتماعی به شمار می رود. با پژوهش در این موضوعات می توان با مواد غذایی و چگونگی تهیه، تولید، نگهداری و مصرف آن ها در گذشته آشنا شد. در این نوشتار، به نقش خرما در زندگی روزانه مردم روستای شَلدان در جنوب استان فارس، طی سال های 1300 تا 1357ش پرداخته شده است. خرما در این روستا، از راه های مختلفی تهیه می شد و در کنار نان، خوراک اصلی مردم شلدان را تشکیل می داد. افزون بر این، خرما استفاده طبی نیز داشت، جایگزین مناسبی برای شکر بود و از آن محصولات و غذاهای مختلفی تهیه می شد که برخی از آن ها هنوز هم مورد توجه است. این پژوهش با روش توصیفی – تحلیلی در پی پاسخ به این سؤال است که خرما به عنوان یکی از مؤلفه های فرهنگ مادی چه نقشی در شکل دادن، هویت بخشیدن و استمرار یافتن زندگی روزانه مردمِ روستای شلدان در فاصله سال های 1300 تا 1357ش داشته است؟ از آن جا که در منابع تاریخی راجع به پیشینه این روستا و مکان های پیرامون آن اطلاعات زیادی وجود ندارد، تکیه اصلی این پژوهش بر تاریخ شفاهی از طریق مصاحبه با شماری از معمرین و اسناد محلی حسینیه روستا بوده است. نتایج پژوهش نشان می دهد که خرما به عنوان یک عنصر مادی و یکی از مؤلفه های مهم فرهنگِ مادی و فرهنگِ دینی مردم شلدان، نقش بی بدیلی در شکل دادن و تنظیم روابط اجتماعی در زیست جهان مادی و معنوی و متعاقب آن در زندگی روزانه آن ها داشته است.
۱۸۱۸.

واکاوی نقش ائمه اطهار(ع) در ارتقاء منزلت اجتماعی «اُمّ ولدها» با تاکید بر مادران ائمه(ع)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی سال دوازدهم تابستان۱۴۰۰ شماره ۴۳ ۵۳-۷۶

کلید واژه ها: امامان شیعه برده داری امه اُمّ ولد کنیزان منزلت اجتماعی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۶۵ تعداد دانلود : ۲۸۳
با گسترش قلمرو اسلامی و فتح مناطقی از آسیا و شمال آفریقا در سده های اول و دوم هجری قمری و ورود بردگان و اسرا، بستر مناسبی برای کنیزداری جامعه عرب فراهم شد. گروهی از این کنیزان که از مولای خویش صاحب فرزند شدند، اُمّ ولد نامیده می شدند. پژوهش پیش رو درصدد است رویکرد افراد جامعه نسبت به اُمّ ولدها و نقش ائمه اطهار (ع) در ارتقاء منزلت اجتماعی آن ها را مورد واکاوی قرار دهد. بدین منظور نوشته های تاریخی و غیر تاریخی برای درک اجتماعی موضوع، مطالعه و سپس پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی ارائه شده است. نتایج این پژوهش نشان می دهد در شرایطی که کنیزان و اُمّ ولدها در جامعه ی عرب جایگاهی نداشتند و مورد تحقیر و تبعیض قرار می گرفتند، ائمه(ع) ضمن حمایت حقوقی از کنیزان، با آزاد کردن و انتخاب آنها به عنوان همسر، عملاً الگویی از رفتار درست و اسلامی را در چارچوب خانواده ارائه دادند و جایگاه و منزلت اُمِّ ولدها را به عنوان همسران و مادران فرزندان خود ارتقاء بخشیدند.
۱۸۱۹.

ساسانیان روحانی تبار بودند(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ ایران پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۲ (پیاپی ۳۱) 23 - 69

کلید واژه ها: ساسان آتشکده آناهیتا اصطخر پارس اردشیر بابکان تبار ساسانیان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۶۵ تعداد دانلود : ۳۵۷
پدرام جم در پژوهش تازه ای به نام «آیا ساسانیان روحانی تبار بودند؟» به بازنگری روایت محمّد بن جریر طبری درباره ساسان، نیای ساسانیان، و پیوند او با آتشکده ایزدبانو آناهیتا در اصطخر پارس می پردازد و این گزارش را با آگاهی های حقوقی زردشتی دوره ساسانیان می سنجد و نتیجه می گیرد که ساسان در این آتشکده «سالارِ آتش» بوده و منصب دینی نداشته است. همچنین او گزارش آگاثیاس، تاریخ نگار بیزانسی، را درباره تبار و پیشینه خاندانی اردشیر بابکان (224-240م)، بنیانگذار شاهنشاهی ساسانیان، با دیگر منابع تاریخی می سنجد و باور دارد که از روایت آگاثیاس نیز چیزی درباره تبار روحانی اردشیر و خانواده او به دست نمی آید. بنابراین، جم دیدگاه پژوهندگانِ ایرانی و غیر ایرانی را درباره روحانی تبار بودن ساسانیان درست نمی داند و اینکه آنها، بر پایه روایت طبری، ساسان را «موبد»، «هیربد» و یا «نگهبان آتشکده آناهیتا» در اصطخر پارس انگاشته و یا، بر پایه روایت آگاثیاس، اردشیر را مردی روحانی پنداشته اند، برداشت های نادرستی از روایت های طبری و آگاثیاس می انگارد و نیاکان اردشیر را از اشراف محلّی استان پارس می داند. با وجود این، به باور ما برداشت ها و نتیجه گیری های جم نادرست اند و ساسانیان به راستی روحانی تبار بوده اند. در این پژوهش، با تحلیل گزارش های طبری و آگاثیاس و نیز دیدگاه پاره ای از پژوهندگان ایرانی و غیر ایرانی درباره تبار ساسانیان و کیستی و پایگاه ساسان و بابک و پیوند آنها با آتشکده آناهیتا در اصطخر پارس، به نقد رویکرد و دیدگاه تازه جم درباره خاستگاه اشرافی ساسانیان و روحانی تبار نبودن آنها خواهیم پرداخت.
۱۸۲۰.

بررسی شخصیت حمزه سیدالشهدا در شعر فارسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سخن تاریخ سال پانزدهم پاییز ۱۴۰۰ شماره ۳۵ 8 - 23

کلید واژه ها: حمزه سید الشهدا (ع) شعر فارسی دیدگاه عرفانی موت اختیاری عشق شجاعت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۱۶ تعداد دانلود : ۱۶۴
حضرت حمزه(ع)، سیدالشهدا، عموی نبی مکرم(ص)، یکی از شخصیت های مهم صدر اسلام است که با وجود دلاوری ها و جان فشانی های بسیار، آن گونه که شایسته مقام اوست، جایگاه رفیعش در شعر فارسی انعکاس نیافت. از میان خیل انبوه شاعران فارسی گو، گروهی تنها به شجاعت حضرتش توجه کرده اند و برخی نیز ، تنها از نظرگاه عرفانی به موضوع شهادت جانسوز ایشان نگریسته اند. این جستار برآن است ضمن بررسی جایگاه حضرت حمزه از دیدگاه های گوناگون در شعر شاعران فارسی زبان، ابعاد عرفانی شخصیت ایشان را از منظر دو شاعر عارف، سنایی غزنوی(470- 529 ه.ق) و مولوی (604-672 ه. قب)، واکاوی کند. دستاورد پژوهش آن است که  سنایی  در حدیقه و دیوان اشعار خود و مولوی در دیوان شمس و مثنوی معنوی،  در مقایسه با دیگر شاعران، بیشترین اشارات را به حضرت حمزه (ع) دارند. سنایی ضمن آنکه واقعه جانسوز شهادت حضرت حمزه  را با بیانی حسرت آلود و عاطفی بیان می کند، شرط پذیرش نماز را به تأسی از حضرت حمزه ، بریدن از خود و تمام تعلقات دنیوی می داند. در جهان بینی عرفانی مولانا ، توجه به واقعه شهادت حضرت حمزه، راهی است برای بیان مسائلی همچون اهمیت فنای صوفیانه، موت اختیاری و مرجّح دانستن عشق بر شجاعت.

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

زبان