درخت حوزه‌های تخصصی

بحث‌ از علم‌ حضوری‌ و نقش‌ آن‌ در معرفت‌شناسی‌ اسلامی‌ به‌ عنوان‌ مبنایی‌ترین‌ اصل‌ معرفت‌ و شالودة‌ علم‌ حصولی، از ویژگیها و امتیازات‌ فلسفة‌ اسلامی‌ نسبت‌ به‌ فلسفة‌ غرب‌ است‌ و همین‌ خصوصیات‌ سبب‌ شده‌ است‌ که‌ بسیاری‌ از معضلات‌ فلسفی‌ و فکری‌ که‌ در فلسفة‌ غرب‌ همچنان‌ ناگشوده‌ باقی‌ مانده‌ است‌ در فلسفة‌ اسلامی‌ پاسخ‌ داده‌ شود و برای‌ آنها راه‌ حلی‌ ارائه‌ گردد. این‌ مقاله‌ ضمن‌ یک‌ بررسی‌ تاریخی‌ و عالمانه‌ دربارة‌ علم‌ حضوری‌ و با هدف‌ اثبات‌ مطلب‌ فوق، به‌ پاسخ‌ این‌ سؤ‌ال‌ها می‌پردازد: آیا فلسفة‌ اسلامی‌ همان‌ فلسفة‌ افلاطون‌ و ارسطو است‌ یا آنکه‌ در عین‌ بهره‌مندی‌ از همة‌ اینها به‌ افق‌هایی‌ فراتر دست‌ یافته‌ و نظامی‌ به‌ مراتب‌ کاملتر از آنان‌ را ارائه‌ کرده‌ است؟ و در صورت‌ دوم‌ عناصر مهمی‌ که‌ سبب‌ این‌ تفاوت‌ شده‌اند کدامند؟ مؤ‌لف‌ دانشمند(ره) در بررسی‌ تاریخی‌ خود، دیدگاههای‌ فلاسفة‌ بزرگ‌ یونانی‌ و اسلامی‌ از افلاطون‌ تا غزالی‌ را مورد توجه‌ قرار می‌دهد

به برکت تلاشهایى که در مدت نیم قرن عمدتا توسط سازمان ملل صورت گرفته، حجم عظیمى از قواعد موضوعه حقوق بشر وارد پیکره و اندام اصلى حقوق بین الملل شده و دولتها را ملزم به متابعت‏ساخته است. دراین میان شاید بحث از مبانى فلسفى و نظرى حقوق بشر، بحثى غیر ضرورى و اختلاف برانگیز باشد. ولى هدف اصلى این نوشته، که گزارش مختصرى از نظریات عمده قدیم و جدید دراین مساله است، عبارت است از نشان دادن اینکه حقوق بشر على رغم استفاده‏هاى احتمالى یا واقعى ابزارى از آن، مفهومى عمیق و ریشه‏دار در تفکر انسانى و دینى است. نظریات و مکاتبى که در این مقاله به اختصار به آنها پرداخته شده عبارتند از: مکاتب طبیعى، موضوعه، فایده گرا، مارکسیستى، جامعه شناختى، نظریه عدالت، نظریه کرامت انسانى و بالاخره نسبیت گرایى و جهان شمولى.

از دیرباز زبان را به عنوان ابزار ارتباط و ادبیات را آئینه جهان بیرون می شناسند. جنبش های ادبی متاخر و نظریه های جدید زبان شناسی در غرب، با رد نظریه های سنت گرایان در این خصوص، سعی کرده اند جریانات ادبی را به دو شاخه عمده تقسیم کنند. در این مقاله کوشش کرده ایم تا این دو جریان ادبی را با ارائه مثالهایی از رمانهای ایرانی و فرانسوی مورد مطالعه قرار دهیم:جریان ادبی اول همان سنت گرایی یا به اصطلاح «برون زبانی» و یا ادبیات در معنای Poetique و نهایتا «متن» می باشد که در این صورت زبان و ادبیات به مثابه پل ارتباطی بین دنیای بیرون و خواننده واقع می شود.جریان ادبی دوم حالت «درون زبانی» یا «خود ارجاعی» دارد و جنبه «ادبیت» اثر فراتر از جنبه های «ادبیاتی» است و نهایتا حرکت «فرامتنی» بیشتر از خود متن اهمیت پیدا می کند. در این جریان هدف از کاربرد زبان صرفا توجیه خود زبان می باشد و خواننده این نوع آثار به کمک «اصطلاح محوری» رمز و رموز و مکانیزمهای موجود در آن را کشف می کند.

رودلف کارنپ منکر هرگونه علم تألیفی پیشین است. دلیل عمدة او بر نفی هرگونه شناخت (علم) تألیفی پیشین، تعریف معناداری بر طبق اصل تحقیق پذیری تجربی و یا تأیید پذیری تجربی است. بر طبق این تئوری، جمله ای که قابلیت آزمون و تأیید تجربی را نداشته باشد، شبه قضیّه، مهمل و فاقد معناست. این گونه از جمله ها، هر چند به نظر می آید که مسأله ای را مطرح می کند اما در واقع مسأله نماست که بر اثر سوء استعمال زبان و ابهام زبان طبیعی پدید می آید. لذا با کاربرد تحلیل منطقی زبان در مورد این گونه از جمله ها معلوم می شود که اساساً مسأله ای در کار نبوده است و وجه مغالطی بودن این گونه از قضایا روشن می شود. کارنپ با اینکه برای احکام ریاضی ضرورت صدق قائل است، و به همین دلیل، این گونه از احکام را نوعی تعمیم احکام تجربی نمی شمارد، مع ذلک آنها را ناقض تجربه گرایی نمی داند. چون به نظر او این گونه از احکام از نوع تحلیلی است و صدق و کذب آنها تنها با معلوم ساختن معانی واژه های آنها معلوم می گردد. حقایق بنیادین منطق که محک و معیار تحلیلیت است مبتنی بر تعریف ضمنی کلماتی است که در آنها به کار می رود. نظریة کارنپ در نفی قضیّه تألیفی پیشین، مبتنی بر اصل تحقیق پذیری تجربی، و تمایز تحلیلی و تألیفی است. اصل تحقیق پذیری و یا تأیید پذیری تجربی شدیداً مورد نقض و ایراد است و لذا جز نامی از آن در تاریخ فلسفه باقی نمانده است. کارنپ با تحلیل منطقی زبان، نتوانسته است وجه مغالطی بودن دست کم بسیاری از نظامهای مابعدالطبیعی مطرح را نشان دهد. مثالهایی که از مابعدالطبیعه می آورد و به تحلیل آنها می پردازد عمدتاً بر گرفته از آثار هگل و هایدگر است و لذا می توان نقدهای او را ناظر به فلسفة ایده آلیسم آلمان دانست.