درخت حوزه‌های تخصصی

حضرت معصومه (س) فرزند هفتمین امام و پیشوای مسلمانان جهان امام موسی کاظم (ع) است که از شان و جایگاه خاصی نزد شیعیان جهان برخوردار است، اما مقام و جایگاه ایشان نزد شیعیان ایرانی و ارادتمندانی که در جوار مرقد ایشان زندگی میکنند، حکایتی دیگر دارد و گواه آن فوج فوج مشتاقان و مومنانی هستند که از گوشه و کنار ایران هر روزه به زیارت آن حضرت میشتابند. به همین دلیل شهر قم نیز از هنگامی که سلسلهی صفوی تشیع را مذهب رسمی ایران قرار داد، از نظر زیارتی اهمیت ویژهای یافت. پادشاهان صفوی برای ابراز ارادت خویش به خاندان نبوت و اهل بیت پیامبر کوششهای فراوانی برای نشان دادن بزرگی و علم ایشان انجام دادند. از این رو بیشترین گسترش و توسعه حرم و توجه به معماری آن، در زمان پادشاهان صفوی صورت گرفته است. در این راستا، یکی از ابزارهایی که از آن در ایجاد فضایی معنوی کمک گرفته شده، کتیبههایی با درونمایه شیعی است. این کتیبهها که مضمون آنها با مشاوره علمای اسلامی تعیین میشد، در برگیرنده آیات قرآنی، احادیث ائمه، نامها و اسامی امامان و ادعیه و گاه اشعاری در وصف و مدح اهل بیت است. از این میان آنچه بیش از همه تعصب و ارادت هنرمندان و پادشاهان یا حامیان هنری را نشان میدهد، استفاده از نام امامان معصوم، حدیثی از ایشان و یا دعایی درباره ایشان است. بخش مهمی از معماری اسلامی- ایرانی، بهویژه درمجموعه های آرامگاهی بزرگان و به ویژه معصومین که حرم مطهر حضرت معصومه (س) نیز در شمار آنهاست و همواره در دورههای مختلف مورد توجه پادشاهان مسلمان و هنرمندان و معماران شیعه قرار گرفته، استفاده از نمونههای متعددی از کتیبهها، با موضوعات فوق الذکر است. این مقاله با هدف شناسایی و بررسی کتیبههای حرم مطهر حضرت معصومه (س) تنظیم گردیده است. سؤالاتی که در این مقاله پاسخ داده می شود: -1 استفاده از کتیبه در معماری مراقد معصومین چه جایگاهی دارد؟-2 نمونههای کتیبهای مرقد مطهر حضرت معصومه (س) کدامند و چه مضامینی را در بر می گیرنداهدافی که در این مقاله مد نظر است: -1 بررسی مضامین کتیبههای حرم حضرت معصومه (س). -2 دستیابی رابطی مضمونی کتیبهها با شان و جایگاه اهل بیت، به ویژه حضرت معصومه (س) این مقاله با استفاده از اسناد و مدارک مکتوب و به روش توصیفی- تحلیلی تهیه شده است

پژوهش و شناخت آثار تاریخی گچی در ایران دو مشکل فنی و واژه شناسی دارد. مشکل فنی موضوع این مقاله، عموماً ناشی از شناخت خصوصیات بلور گچ، هم چون تغییرات حلالیت یا شکل بلوری در اثر حضور مواد افزودنی یا تغییرات محیطی است. در این مقاله 3 نمونه ی تاریخی جمع آوری شده از کوه خواجه ی سیستان، قلعه الموت قزوین و شادیاخ نیشابور، و 3 نمونه ی مدلسازی شده ی جدید با توجه به ریزساختار بلوری آن ها بررسی می شود. آزمایش XRD حضور فاز غالب انیدریت (CaSO4) را برای هر دو لایه ی گچ بری کوه خواجه نشان می دهد؛ در حالی که ملات مربوط به شادیاخ دارای فاز غالب ژیپس (CaSO4.2H2O) است. پس از تشخیص عدم حضور ماده ی افزودنی آلی در نمونه های تاریخی با روش سوختن تر، از هر نمونه تصاویر SEM تهیه شد. این تصاویر در تشخیص کیفی شکل بلورهای گچ، کنارهم نشینی آ ن ها در ریزساختار نمونه های مختلف و سنجش فشردگی ریزساختار بلوری آن ها به کمک نرم افزار پردازش تصویر به صورت کمّی کمک می کنند. در تصاویر SEM تهیه شده از دو لایه ی گچ بری کوه خواجه، بلورهای منوکلنیک ژیپس دیده نمی شوند و ملات های گچ شادیاخ و قلعه الموت نیز فقط ساختاری فشرده را نشان می دهند؛ در حالی که در نمونه های مدلسازی شده، بلورهای گچ به وضوح قابل شناسایی هستند. نتیجه ی این مشاهدات بیان می کند که هرچند استفاده از تصاویر SEM و تحلیل بصری یا پردازش تصویری آن ها، نتایج ارزشمندی در بررسی و شناسایی ریزساختار مواد تاریخی گچی دارند، اما نتایج آن ها باید در کنار آزمایش XRD و پس از تشخیص حضور یا عدم حضور ماده ی افزودنی آلی، تفسیر و بررسی شوند.