گروه های ویژه

مفهوم «وجود» و جایگاه آن در تفکر فلسفی انسان و پیوندش با دیگر مفاهیم، راه پرفراز و نشیبی را در تاریخ اندیشه بشری می پیماید. جای شگفتی است مفهومی که در بسیاری از سنت های فلسفی، بدیهی و به تعبیری روشن ترین بدیهی شمرده می شود دچار چنین تطوری گردد. این مفهوم در برخی از دیرینه ترین سنت های فلسفی دوران باستان جایگاهی بس محوری داشته است، به گونه ای که موضوع فلسفه، وجود بماهو وجود دانسته می شود. در دوره های پسین این مفهوم در حاشیه مباحث فلسفی قرار گرفت. در سده های گذشته در حکمت متعالیه و اگزیستانسیالیسم غربی دیگربار احیا شد و افق های تازه ای بر اندیشه بشری گشود. گذری کوتاه بر مسائلی که در این دو جریان فلسفی ارائه می شود، از نزدیکی قابل توجهی درباره وجود پرده برمی دارد. در این نوشتار با طرح پاره ای از مسائل مهم در باره وجود در حکمت متعالیه و نزد گروهی از بزرگان اگزیستانسیالیسم، روزنه ای را برای تطبیق و مقایسه جست وجو خواهیم کرد.

۲۲۴.

تفکر؛ گریز از ابهام؛ بررسی چیستی و چشم انداز فلسفه ی تحلیلی (در گفتگو با آلویسیوس مارتینیچ)

منبع: سوره اندیشه آذر و دی ۱۳۹۰ شماره ۵۴ و ۵۵

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی فلسفه و منطق گروه های ویژه درباره فلسفه

تعداد بازدید : 248 تعداد دانلود : 753

۲۲۵.

ارزیابی دیدگاه ملاصدرا و کرکگور درباره صیرورت انسان(مقاله ترویجی حوزه)

نویسنده: مهدی خادمی

منبع: معارف عقلی سال ششم بهار ۱۳۹۰ شماره ۱ (پیاپی ۱۸)

کلید واژه ها: نفس اختیار ایمان بدن صیرورت

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : 618 تعداد دانلود : 953

بی گمان مسئله توجه به انسان و عدم ثبات ذات او از محوری ترین مباحث فلسفی نزد ملاصدرا و کرکگور است. شاید این نقطه اشتراک، مهم ترین شباهت میان این دو اندیشمند نیز باشد. اگر به کل آثار هر دو متفکر نظر افکنده شود، بی گمان خواننده به این نتیجه می رسد که یکی از اهداف آن ها، آسیب شناسی ذات انسان و سپس تأسیس نظامی است تا براساس آن، بتوان راه رسیدن به وجود حقیقی انسان را به دست آورد. البته نمی توان انکار کرد که تمام فیلسوفان پیش از آنها، به انسان و توانایی های او توجه ویژه ای داشته اند؛ اما نوع نگاه این دو اندیشمند با دیدگاه های پیشینیان خود کاملاً متفاوت به نظر می رسد. از این رو، نوشتار پیش رو بر آن است تا شباهت ها و تفاوت های دیدگاه این دو متفکر در زمینه سیلان وجودی انسان را مورد بررسی و ارزیابی قرار دهد.

۲۲۶.

اثبات وجود خدا در تفکر دنس اسکوتوس و تأثیر ابن سینا بر آن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: مهدی عباس زاده

منبع: حکمت سینوی (مشکوه النور) سال پانزدهم بهار و تابستان ۱۳۹۰ شماره ۴۵

کلید واژه ها: وجود خدا واجب الوجود ضرورت ابن سینا علیت امکان دنس اسکوتوس

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : 659 تعداد دانلود : 557

در این نوشتار، افکار و آراء دنس اسکوتوس درباره اثبات وجود خدا بررسی و تبیین می شود و تاثیر افکار ابن سینا بر آن از زاویه ای واقع بینانه و مستند روشن می گردد. اسکوتوس در بحث از اثبات وجود خدا، به لحاظ پیش انگاره ها یا مقدمات و مبانی و حتی به لحاظ ساختار استدلال کاملاً تحت تاثیر ابن سینا قرار دارد. اسکوتوس به تبع ابن سینا برهان ارسطویی محرک اول را در اثبات وجود خدا نامعتبر می داند. او استدلال خود را با «موجود به طور کلی» آغاز می کند، مفهوم موجود را مشترک معنوی می داند، امکان را به معنای امکان خاص لحاظ می کند، خدا را علت فاعلی به معنای حقیقی و معطی الوجود و به مثابه علت تامه، موجده و مبقیه می داند، و در استدلال خود از برهان وسط و طرف استفاده می کند. گذشته از موارد تاثیرپذیری اسکوتوس از ابن سینا شباهت ها و تفاوت هایی نیز میان آراء این دو متفکر وجود دارد. نتیجه استدلال های هر دو متفکر، خدایی است با ویژگی های یکسان به لحاظ فلسفی، اما متفاوت به لحاظ دینی. در شیوه استدلال بر وجود خدا نیز ابن سینا و اسکوتوس همانند یک دیگرند، جز این که در فلسفه ابن سینا با این شیوه علت فاعلی اول اثبات می شود، اما در تفکر اسکوتوس با همین شیوه تفوق سه وجهی خدا به صورت یک جا اثبات می شود.

۲۲۷.

تفکر؛ انگلستان در قم؛ تأملی درباره ی گسترش فلسفه ی تحلیلی در قم

نویسنده: علیرضا سمیعی

منبع: سوره اندیشه آذر و دی ۱۳۹۰ شماره ۵۴ و ۵۵

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : 10 تعداد دانلود : 869

۲۲۸.

فلسفه به مثابه خلق مفاهیم(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: علی زارعی (پیمان)

منبع: شناخت (پژوهشنامه علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی) بهار و تابستان ۱۳۹۰ شماره ۶۴

کلید واژه ها: فلسفه مفهوم کنش خلق بذرافشانی تکرار خلاقانه

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : 163 تعداد دانلود : 386

ژیل دلوز و فلیکس گتاری در آخرین کتاب مشترک شان «فلسفه چیست؟»، فلسفه را خلق مفاهیم در گستره درون بودی یا درون ماندگاری میدانند. به گفته تئودور آدورنو، فلسفه بهتر است مسائل بزرگ و کلان را رها سازد. اما ترک مسائل بزرگ و مخالفت با نظام سازی به معنای پایان فلسفه نیست و فیلسوفانِ جدید شیوه ها و الگوهای جدیدی از اندیشیدن را عرضه کرده اند. فلسفه به مثابه خلق مفاهیم میکوشد با نگریستن به فعالیت فلسفی از چشم اندازی متفاوت، به فلسفه معنای جدیدی ببخشد. این مقاله میخواهد اجمالاً نشان دهد که تعریف کارکردهایی جدید برای فلسفه چگونه از خلال فلسفه به مثابه خلق مفاهیم ممکن میشود. با مقایسه رویکرد دلوز و گتاری با مفهوم بذرافشانی نزد ژاک دریدا و همین طور اشاره آلن بدیو به خلاقانه بودن فعالیت فلسفی، نشان خواهیم داد که در اندیشه فیلسوفان متأخر فرانسوی، فلسفه چه جایگاهی دارد و چگونه میتواند در عرصه حیات و فرهنگ بشری در کنار علم و هنر ایفای نقش کند. در این پارادایم فکری مضامینی از قبیل خلاقیت و شدن، تحت تأثیر آموزه های نیچه، اهمیت مییابد و بر جنبه کنش گرایانه کردوکار فلسفی تأکید میشود.

۲۲۹.

تفکر؛ نوید انحلال مسائل سنتی؛ بررسی وضعیت فعلی و آینده ی فلسفه ی تحلیلی (در گفتگو با هانس یوهان گلاک)

منبع: سوره اندیشه آذر و دی ۱۳۹۰ شماره ۵۴ و ۵۵

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی فلسفه و منطق گروه های ویژه درباره فلسفه

تعداد بازدید : 836 تعداد دانلود : 713

۲۳۰.

تفکر؛ فلسفه ی تحلیلی، تاریخ یک توهم

نویسنده: آرون پرستون مترجم: زکیه سادات طباطبایی

منبع: سوره اندیشه آذر و دی ۱۳۹۰ شماره ۵۴ و ۵۵

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : 363 تعداد دانلود : 231

۲۳۱.

کاوشی در ریشه های تقابل فلسفه تحلیلی و فلسفه قاره ای(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده: عبدالرزاق حسامی فر

منبع: ذهن زمستان ۱۳۹۰ شماره ۴۸

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : 590 تعداد دانلود : 766

۲۳۲.

تفکر؛ آینه بشکست، ظلمت سر گرفت؛ تأملی در نسبت فلسفه ی تحلیلی و وضعیت فکری معاصر

نویسنده: علی عبدحق

منبع: سوره اندیشه آذر و دی ۱۳۹۰ شماره ۵۴ و ۵۵

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی فلسفه و منطق گروه های ویژه اندیشه های فلسفی در ایران معاصر

تعداد بازدید : 278 تعداد دانلود : 752

۲۳۳.

تحلیل صفات الاهی از دیدگاه صدرا و توماس آکویناس(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: محمدباقر عباسی

منبع: اندیشه دینی بهار ۱۳۹۰ شماره ۳۸

کلید واژه ها: ارسطو فارابی ابن سینا عقل فعال واهب الصور

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : 404 تعداد دانلود : 175

توحید خداوند متعال و تحلیل اسما و صفات الاهی همواره مورد توجه متکلمان، فیلسوفان و عرفا بوده است و با توجه به اینکه از سویی، اسماء و صفاتی گوناگون به خداوند متعال اسناد یافته و از دیگر سو، بر وحدت و بساطتش تأکید شده است، این سؤالات مطرح میشود که آیا کثرت اسما و صفات الاهی یک کثرت واقعی است؟ و در فرض واقعی بودن کثرت، آیا اسناد آن ها به خداوند متعال یک اسناد حقیقی است؟ و در صورت مثبت بودن پاسخ، آیا با وحدت و بساطت خداوند سازگار و جمع شدنی است؟ در پاسخ به سؤالات فوق، نظر توماس اکوییناس در مقایسه با نظر صدرالمتألهین مورد تحلیل و بررسی قرارگرفته و در نتیجه، اثبات شده است که صرفاً با مبانی فکری و فلسفی صدرالمتألهین میتوان به سؤالات فوق، پاسخی دقیق و فلسفی داد

۲۳۴.

تفکر؛ فلسفه ی تحلیلی زیر سایه ی علم؛ بررسی ارتباط علم و فلسفه ی ذهن

نویسنده: حسین شیرزاده

منبع: سوره اندیشه آذر و دی ۱۳۹۰ شماره ۵۴ و ۵۵

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : 689 تعداد دانلود : 736

۲۳۵.

سپهر دین که یرکگور و طور وراء عقل عین القضات(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: سمیه سادات موسوی جهان آبادی ناصر گذشته

منبع: ادیان و عرفان سال چهل و چهارم بهار و تابستان ۱۳۹۰ شماره ۱

کلید واژه ها: عین القضات سپهر دین طور رواء عقل که یرکگور

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : 403 تعداد دانلود : 641

که یرکگور زیست اندیشوری است که در تقسیم بندی خویش از مرحله های زندگی ، سپهر دین را فراتر از اخلاق، عقل و زیبایی شناسی برشمرده است. عین القضات همدانی نیز ساحت عرفان و طریقت را با عنوان «طور وراء عقل» نامگذاری کرده و ادراک عرفانی را فراتر از ادراک عقلی و ادراک حسی می انگارد. در این مقاله ما به بررسی همسانی ها و ناهمسانی های این دو شیوه ی زیست ( سپهر دین و طور وراء عقل) از نگاه این دو زیست اندیشور پرداخته و ویژگی های مشترک آنان را که سرسپردگی، بی قاعدگی، فردیت، بیان ناپذیری و انفسی بودن است، بازگو می نماییم. هم چنین کلید ورود به سپهر دین که از نگاه که یرکگور نومیدی و طلب است را با آن چه عین القضات شرط پای گذاشتن به طور وراء عقل می داند، یعنی شک و طلب، با هم می سنجیم و از پی آن دو، مقام ابلیسی و محمدی عین القضات را به ترتیب با دو مقام ایمان ابراهیمی و عشق مسیحایی که یرکگور بازخوانی می کنیم.

۲۳۶.

تفکر ایران: بازگشت از راه استراسبورگ؛ هانری کربن و تاریخ نگاری فلسفه ی اسلامی

نویسنده: مالک شجاعی جشوقانی نفیسه بادامچی

منبع: سوره اندیشه بهار ۱۳۹۰ شماره ۵۰ و ۵۱

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : 336 تعداد دانلود : 597

۲۳۷.

واکاوی نسبت میان اسلام و فلسفه اسلامی(مقاله ترویجی حوزه)

نویسنده: حمید خدابخشیان

منبع: معارف عقلی سال ششم بهار ۱۳۹۰ شماره ۱ (پیاپی ۱۸)

کلید واژه ها: فلسفه اسلامی فلسفه یونان فلسفه الهی فلسفه عربی

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی فلسفه و منطق گروه های ویژه درباره فلسفه

تعداد بازدید : 264 تعداد دانلود : 515

دانشی که موضوع خویش را وجود مطلق قرار داده و با روش عقلی و بهره گیری از برهان در پی درک حقایق اشیا است را «فلسفه اسلامی» نامیده اند. امّا چرا این فلسفه را با پسوند «اسلامی» وصف کرده اند؟ برای پاسخ گویی به این پرسش، نخست به امکان تحقق فلسفه اسلامی و سپس به ویژگی ها و مؤلفه هایی که در مجموع، امکان شکل گیری فلسفه ای با وصف اسلامی را قابل قبول می سازند، پرداخته شده است. بررسی جنبه اسلامی آنچه که امروز با نام «فلسفه اسلامی» شناخته می شود، بخش دیگر این مقاله را تشکیل می دهد. در آغاز این بخش در نقد دیدگاهی که عنوان «فلسفه اسلامی» را ساخته و پرداخته شرق شناسان می داند، به تبارشناسی این واژه پرداخته و آثار آن در نوشته های فیلسوفان اسلامی پی گرفته شده است و در ادامه، واژة «فلسفه عربی» مورد بررسی و نقد قرار گرفته است. آن گاه مؤلفه هایی که بیانگر اسلامی بودن فلسفه موجود است، برشمرده شده و در پایان به طرح و نقد دیدگاه مخالف تحقق فلسفه اسلامی پرداخته شده است. این مقاله در مجموع با گردآوری دیدگاه های گوناگون درباره نسبت میان اسلام و فلسفه اسلامی، به ارائه معیارهایی که انتساب فلسفه اسلامی به اسلام را قابل قبول می سازد، پرداخته است.

۲۳۸.

مبناگرایی معتدل از دیدگاه پل موزر و ابن سینا(مقاله ترویجی حوزه)

نویسنده: رحمت الله رضایی

منبع: معارف عقلی سال ششم بهار ۱۳۹۰ شماره ۱ (پیاپی ۱۸)

کلید واژه ها: درون گرایی برون گرایی توجیه مبناگرایی معتدل دلایل معرفتی توجیه منجز مبنای عقلی محض

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : 286 تعداد دانلود : 63

اختلاف در عوامل توجیه کننده یک باور، تفسیرهای متفاوتی از مبناگرایی را پدید آورده است. از جمله این تفسیرها، «مبناگرایی معتدل» است که از سوی معرفت شناس برجسته غربی، پل موزر ارائه شده است. از دیدگاه او، معرفت های تجربی انسان دارای دو دسته مبانی هستند: گزاره ای و غیرگزاره ای. مبانی غیرگزاره ای یا غیرمفهومی به یاری تبیین و نوعی انسجام گرایی، می توانند مبنای مبانی گزاره ای قرار گیرند و این مبانی گزاره ای، مبنایی برای دیگر معرفت های بشری باشند. وی این دیدگاه را «درون گرایی غیرافراطی» می نامد. نویسنده با تبیین این تفسیر، آن را با دیدگاه ابن سینا سنجیده است. به نظر می رسد ابن سینا به دو نوع مبنا معتقد است. براساس یک نوع مبنا، می توان وی را مبناگرای رادیکال دانست، اما براساس مبنای دیگر که مربوط به معرفت های تجربی است، مبناگرای معتدل به شمار می رود که این امر دیدگاه موزر و ابن سینا را به یکدیگر نزدیک می سازد. مسئله مهم دیگر، نوعی برون گرایی در هردو دیدگاه است.

۲۳۹.

تفکر؛ فلسفه ی اسلامی با عینک تحلیلی؛ درباره ی منوچهر بزرگمهر؛ نخستین مترجم آثار فیلسوفان تحلیلی

نویسنده: یاسر پوراسماعیل

منبع: سوره اندیشه آذر و دی ۱۳۹۰ شماره ۵۴ و ۵۵

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : 944 تعداد دانلود : 514

۲۴۰.

نشانه شناسی پیرس در پرتو فلسفه، معرفت شناسی و نگرش وی به پراگماتیسم(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: اَملی رضوی فر (نوو-اگلیز) حسین غفاری

منبع: نشریه فلسفه سال ۳۹ پاییز و زمستان ۱۳۹۰ شماره ۲

کلید واژه ها: نشانه شناسی دلالت پیرس ابداکسیون مکتب اصالت عمل

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : 737 تعداد دانلود : 826

این مقاله، مهمترین ویژگی های نشانه شناسی پیرس، از جمله فرایند پیدایش نشانه ها، نحوه دلالت و بُعد عملی آنها را مورد بررسی قرار می دهد. بررسی سه مقوله فلسفی پیرس و مسأله «ابداکسیون» نشان دهندة نقش محوری نشانه شناسی پیرس هم در وجود شناسی و هم در معرفت شناسی وی است، به گونه ای که تمام اندیشه ها و هر گونه فرایند معناسازی را می توان ناشی از تلقی او از نشانه دانست. پیرس، نشانه را به مثابه تار و پود همه اندیشه ها در نظر می گیرد و براین اساس، حیات هر گونه علم و حتی ارتباط میان انسانها به نشانه ها وابسته است. در این راستا، بحث تطبیقی مختصری میان مقولات سه گانه پیرس و انواع مدرکات در فلسفه اسلامی مطرح می شود. به مثابه وسیله تحلیل افکار انسان و پی آمدهای عملی آنها، نشانه شناسی پیرس نیز دارای جنبه پراگماتیستی است – گرچه نمی توان او را پیرو صرف مکتب اصالت عمل دانست - نشانه شناسی پیرس در حوزه های بسیار مختلف از جمله فلسفه رسانه، هنر... مورد استفاده قرار گرفته است. همچنین در این چهارچوب، یکی از کاربردهای عملی نشانه شناسی پیرس برای تفسیر اثر هنری بررسی می شود.

درخت حوزه‌های تخصصی