درخت حوزه‌های تخصصی

فیلم مستندی که با به کارگیری سندهای آرشیوی باقی مانده ازیک موضوع، به بازسازی آن موضوع دست می زند، "فیلم مستند آرشیوی" خوانده می شود. در این مستندها، مرحله پژوهش؛ اهمیت ویژه ای دارد که یکی از اهداف آن دستیابی به اسنادی است که مستقیماً در فیلم به کار گرفته می شوند. برای رسیدن به چنین هدفی، پژوهشگر این نوع مستندها باید با مراحل «روش پژوهش اسنادی» آشنا باشد تا با به کارگیری آن بتواند به اسنادومدارک معتبرو موثق دست یابد. این مقاله می کوشد با معرفی فیلم مستند آرشیوی و ویژگی های آن، نقش پژوهش اسنادی را در یافتن مدارک مفید به منظور تولید این نوع مستندها بررسی کند و با تبیین مراحل گوناگون این روش پژوهشی و تنگناهای پیش رو، اطلاعات کاربردی در این زمینه به پ ژوهشگرفیلم ارائه دهد.

کوچ و زندگی عشایر ایران از دوره سینمای صامت، مورد توجه فیلمسازان ایرانی و خارجی بوده است. شیوه زندگی عشایر به عنوان نمونه زنده ای از زندگی انسان های هزاره های پیش، جاذبه های تصویری کوچ و ظرفیتی که در دل این موضوع برای جلب نظر مخاطب فیلم نهفته است، تا کنون فیلمسازان زیادی را به تصویر کردن این موضوع سوق داده است. از سوی دیگر، فقر معیشتی حاکم بر آنان، شرایط را برای اهداف شرق شناسانه و نگاه از بالا به پایین غربی ها به موضوع مورد مطالعه خود، مهیا می سازد.   فیلم های مستند " علف"(1925) و " گوسفندها باید زنده بمانند"(1976) که توسط فیلمسازان خارجی ساخته شده و فیلم های ایرانی " شقایق سوزان"(1341)، " بلوط"(1347) و " تاراز"(1366) از مطرح ترین آثاری هستند که پیرامون ایل بختیاری ساخته شده اند. این فیلم ها به صورت مطالعه موردی در این پژوهش مورد نقد و بررسی قرار گرفته اند.روش تحقیق در این پژوهش کتابخانه ای و اسنادی است. اسنادی که از یک سو فیلم های مستند و از سویی دیگر کتب و نسخ گوناگون را در بر می گیرد.  بر اساس نتایج به دست آمده ،فیلم های " بلوط" و " تاراز" بیش از آثار دیگر از معیارهای لازم برای فیلم مردم نگار بهره می برند. عدم بهره گیری کافی از دانش مردم شناسی، نداشتن پیشینه تحقیقاتی لازم، نگاه تصنعی و گاه حماسه پردازانه به کوچ و زندگی عشایر در فیلم های " علف" و " شقایق سوزان" و کاربرد ادبیات شاعرانه در گفتار متن در فیلم " گوسفندها باید زنده بمانند" از مهم ترین آسیب هایی است که این آثار را از ضوابط و معیارهای علمی فیلم های مردم نگار بی بهره کرده است. ساختار سینمایی قوی، بهره گیری از عنصر درام و کاربرد ترفندهای تماشاگرپسند  در فیلم های خارجی ساخته شده پیرامون عشایر بختیاری( خواه از معیارهای مردم نگارانه بهره برده باشند و خواه بی بهره باشند) ، راه را برای تبلیغ ایدئولوژی و تصویر خاصی که از ایران ارائه می دهند؛ هموار می سازد.