درخت حوزه‌های تخصصی

از جمله ویژگی‌های سلبی عبادالرحمان، که خداوند در آیات 68ـ71 سوره فرقان ذکر کرده، این است که آنان به خدا شرک نمی‌ورزند و قتل نفس (محترمه) و زنا نمی‌کنند. در ادامه، خداوند به کسانی که مرتکب چنین اعمالی ـ بخصوص شرک ـ شوند وعده عذاب جاودان و خوارکننده داده است؛ آنان متحمّل عذاب‌های روحی و جسمی جاودان می‌گردند. در اینکه مرتکب گناهان کبیره چه سرانجامی دارد، آیا در آتش دوزخ جاودانه می‌ماند یا سرانجام، خلاصی می‌یابد، آراء متفاوتی از سوی مفسّران و متکلّمان ارائه شده، اما آنچه را قرآن و روایات تأیید می‌کنند این است که چنین افرادی به شرط عدم عناد، مشمول شفاعت واقع می‌شوند؛ اما آمرزش گناهان آنان شروطی دارد که خداوند در آیه ذکر نموده است: توبه، بازگشت به ایمان، و عمل صالح. علت ذکر مجدّد ایمان پس از توبه این است که گناه‌کار حین ارتکاب گناه، از روح ایمان منسلخ می‌شود. بنابراین، ضروری است پس از توبه، مجددا اظهار ایمان کند. ایمان هم وقتی پذیرفتنی است که همراه با عمل صالح باشد، وگرنه صرف لقلقه زبان است. خداوند به کسانی که توبه کنند مژده داده است پس از توبه، گناهانشان را به حسنات تبدیل کند و آثار گناه را از نامه عملشان پاک گرداند. کسانی که توبه می‌کنند، هم خودشان خشنود خواهند شد و هم خداوند از توبه‌شان خرسند خواهد گردید.

پژوهش حاضر قصد دارد به روشن سازی معانی گوناگون مفهوم صبر که از مفاهیم بنیادی اخلاقی، تربیتی قرآن مجید است، بپردازد و سپس دلالت های فلسفی و تربیتی آن را استنتاج کند. از این رو، مسئلة اصلی این مطالعه چیستی مفهوم صبر در قرآن مجید و دلالت های فلسفی و تربیتی آن است. با توجه به مسئله کلی فوق، سؤال های پژوهش عبارت اند از: 1. صبر در قرآن، بر کدام معانی دلالت دارد؟ 2. دلالت های فلسفی مفهوم صبر کدامند؟ 3. دلالت های تربیتی مفهوم صبر کدامند؟ به منظور پاسخگویی به پرسش های بالا از روش تحلیلی ‐ استنتاجی استفاده شده است. بنابراین، مطالعة حاضر در زمرة مطالعات فلسفی و با رویکردهای بنیادی محسوب می شود. این مطالعه نشان می دهد که مفهوم صبر در قرآن بر معانی متعددی مانند شکیبایی در هنگام مصیبت، پایداری در عبادت و اطاعت خداوند، استقامت در ترک گناه، سازگاری در مناسبات انسانی، عجله نکردن در گفتار و کردار، شکیبایی در دستیابی به معرفت، شکیبایی در دستیابی به حقیقت و استقامت در راه حق دلالت دارد. از سوی دیگر، این تحقیق نشان می دهد که به لحاظ فلسفی افزون بر حیطه ارزش شناسی، مفهوم صبر از دو جنبه انسان شناسی و معرفت شناسی نیز قابل بررسی است. به علاوه، استنتاج های تربیتی حکایت از آن دارند که مفهوم صبر را باید هم در اهداف آموزش و پرورش و هم در دیگر اجزای برنامه درسی مورد توجه قرار داد. همچنین مفهوم صبر هم در آموزش و پرورش رسمی و هم غیر رسمی کاربرد دارد.

با توجه به نقش کتاب های درسی در شکل دهی باورها و ارزش ها و ضرورت آموزش مفاهیم دینی از طریق دروس دیگر، همچنین اهمیت آموزش احکام عملی دینی در دوره ابتدایی، این مسئله قابل طرح است که احکام عملی اسلام شامل نماز، روزه، خمس، زکات، حج، جهاد در کتاب های بخوانیم و تعلیمات اجتماعی دوره ابتدایی چگونه ارائه شده اند. بنابراین هدف این پژوهش بررسی چگونگی پرداختن به «نماز، روزه، جهاد، حج، خمس و زکات» در کتاب های بخوانیم و تعلیمات اجتماعی دورة ابتدایی ایران است. که با استفاده از روش تحلیل محتوا مورد پژوهش قرار گرفت. طبقه بندی از نوع انباشتنی، واحد ثبت مضمون و واحد شمارش فراوانی در نظر گرفته شد. سؤالات پژوهش عبارت اند از: چه جنبه هایی از فریضه های نماز، روزه، خمس، زکات، حج و جهاد مورد توجه کتاب های بخوانیم و تعلیمات اجتماعی دوره ابتدایی است؟ آیا ارائه مباحث نماز، روزه، خمس، زکات، حج و جهاد در کتاب های بخوانیم و تعلیمات اجتماعی پایه های پنج گانه تحصیلی دوره ابتدایی متفاوت است؟ آیا ارائه مباحث نماز، روزه، خمس، زکات، حج و جهاد در موضوعات درسی بخوانیم و تعلیمات اجتماعی دوره ابتدایی متفاوت است؟ نتایج تحقیق بیانگر این است که مضامین جهاد با 1/78% و بعد از آن مضامین نماز با 48/16% بیشترین مضامین را به خود اختصاص داده اند. روزه با هفده مضمون، زکات با شش مضمون و حج با یک مضمون، در مراحل بعدی هستند، این در حالی است که در رابطه با خمس هیچ مضمونی نیست و همچنین اصلِ تداوم و فزایندگی مورد توجه برنامه ریزان محتوای کتاب های فارسی و اجتماعی نبوده است.

یکی از آثار ایمان به معاد، اعتقاد به رویارویی انسان با پرونده عمل است. عمل می تواند فردی یا اجتماعی باشد. شاید در بین افراد متدین، عمل فردی و ارتباط آن با معاد کمتر مورد بحث باشد؛ چون اکثریت افراد به این مسئله توجه دارند، اما یکی از مسائلی که در بین افراد به ویژه مسلمانان مخفی مانده است، عمل اجتماعی و آثاری است که نوع رفتار اجتماعی و تقابل افراد با هم در جامعه به جای می گذارد و در قیامت مورد بررسی قرار می گیرد. ازاین رو، مقاله حاضر که به شیوه توصیفی تحلیلی و بر مبنای آثار و نظریات دانشمند و فیلسوف شهیر، علّامه طباطبائی، گردآوری شده است، می کوشد با استفاده از نظریات گران سنگ ایشان، اهمیت و ضرورت توجه به معاد، بخصوص در زمینه مسائل اجتماعی را تبیین نماید. در این مقاله با تأکید بر نقش ایمان به حیات پس از مرگ به عنوان عامل کنترل کننده در اعمال و رفتار اجتماعی، ارتباط میان عالم پس از مرگ و زندگی اجتماعی انسان و برخی از پیامدهای تربیتی ایمان به این اصل مانند مسئولیت پذیری، امنیت و عدالت اجتماعی، صبر و خویشتن داری، فداکاری، هدفمندی، امیدواری، تحکیم روابط انسانی و وفای به عهد و آینده نگری مورد بررسی قرار گرفته است.