درخت حوزه‌های تخصصی

إنشائات غیرطلبی و چگونگی فهم گزاره های اخلاقیِ قرآن حسن سراج زاده چکیده جمله ها و گزاره های اخلاقی، گزاره هایی مرکب از موضوع و محمول هستند که موضوع آن را انسان و ابعاد وجودی او و محمول آن را یکی از مفاهیم هفت گانه اخلاقیِ «خوب و بد»، «باید و نباید»، «درست و نادرست» و «وظیفه» یا آنچه شبیه به این مفاهیم اند، تشکیل می دهند. گزاره های اخلاقیِ قرآن معمولاً در قالب جملات خبری و انشایی ارایه شده اند. جمله های إنشایی نیز گاهی به شکل إنشاء طلبی، مانند امر، نهی، استفهام، تمنّی و ندا بیان می شوند و اموری، مانند افعال مدح و ذم، تعجّب، قَسَم، ترجّی، صیغه های عقود و ایقاعات، کم خبریه، رُبّ را در بر می گیرند. در این پژوهش سعی شده با توجه به ضرورت شناختِ روشمند و علمیِ مفاهیم و گزاره های اخلاقی در قرآن، إنشائات غیرطلبی قرآن به روش توصیفی تحلیلی، بررسی شوند تا چگونگیِ فهم گزاره های اخلاقی از آن ها معلوم شود. حاصل این تحقیق بیانگر این است که از مجموع إنشائات غیر طلبی، چهار قسم آن، یعنی افعال مدح و ذم، تعجّب، قَسَم و ترجّی بیشتر بر دو مفهوم اخلاقیِ «خوب و بد» دلالت دارند که با قرارگرفتن در محمول گزاره، جمله و گزاره اخلاقی را می توان تشخیص داد.

با توجه به قاعده نسبیت اخلاق در جوامع مختلف زمان و مکان ارزیابی خسارت دو عامل مستقل نقش آفرین در تعیین میزان خسارت هستند؛ دسته ای از خسارات از زاویه ی عامل زمان، به لحظه و زمان خاصی ارتباط دارند. مثل خسارت ناشی از عدم حصول ارزش موضوع تعهد، در دارایی متعهدله که در واقع زمان صرفاً برای تشخیص یک قیمت از میان قیمت های ارزش در مورد تعهد در یک فاصله زمانی است. دسته ی دیگر خسارت مربوط به یک مقطع زمانی است، که در آن مقطع خسارت یک پدیده ی نابهنجار از زاویه ی اخلاق است. مثلاً با توجه به نگاه اخلاقی متفاوتی که به بهره ی پول وجود دارد؛ برای تعیین بهره ی پول یا منافع اعیان، مبدأ زمان ارزیابی بهره و منافع از چه زمانی تا چه زمانی است؛ از حیث عامل زمان در حقوق ایران، با نگاه به پدیده ی نابهنجار غصب، از منظر فقیهان اخلاق مدار و حقوقدانان ارزش معیار، ملاک های مختلفی است که آثار مختلف دارد. مناسب ترین زمان اخلاقی پرداخت خسارت، یوم الادا و از لحاظ مکان، مکان زیاندیده است؛ در حقوق امارات زمان اخلاقی ارزیابی خسارت، زمان وقوع حادثه یا ورود خسارت و مکان ارزیابی خسارت، محل تسلیم کالا، انعقاد قرارداد و اقامتگاه متعهد است؛ در کنوانسیون بیع بین المللی کالا، شاخص های مختلفی از قبیل زمان انعقاد قرارداد، مدت معقول منتهی به فسخ قرارداد، ثمن اخلاقی رایج زمان فسخ قرارداد مفروض است که حسب مورد مبنای محاسبه و ارزیابی قرار می گیرد. از لحاظ مکان ارزیابی با نگاه اخلاق محور محل تسلیم کالا مناسب ترین مکان سازگار با روح مقررات کنوانسیون است.

حقیقت لذت و جایگاه وجودی و ارزشی آن در اندیشه اخلاقی ابن سینا، امری حصولی و خطاپذیر و درعین حال قابل وصول است . هر لذتی از قوه مخصوص خود حاصل و ادراک می شود و در تاثیرگذاری و تاثیرپذیری بین قوای نفس، میان اقسام و مصادیق لذت رابطه متباین وجود دارد. ملاصدرا با نقد و ابطال نظریه قوای نفس سینوی و جایگزین کردن نظریه مراتب تشکیکی و تفاضلی نفس در مراتب وجودی انسان، به حقیقت لذت و جایگاه وجودی و ارزشی آن پرداخته است. حقیقت لذت در حکمت متعالیه علاوه بر اینکه امر وجودی بوده، حضوری نیز هست و تخلّف ادراکی و خطای تطابقی در آن راه ندارد. عالی ترین لذت از حیث شرافت در حکمت متعالیه، مربوط به لذائذ عقلی است و بر اساس فاعلیت بالتسخیر عقل در علم النفس صدرایی، لذائذ مادون عقل، از ارزش های اخلاقی برخوردار است. هدف از این پژوهش ارائه راهکار عقلانی بر اساس علم النفس صدرایی، برای مدیریت و تعامل اخلاقی با ادراکات تاثیرگذار مثل لذت در متن زندگی است.

تبیین ملاک های مورد پذیرش جرم انگاری در نظام های حقوقی متفاوت است چرا که در روند جرم انگاری، با یک اصل و ملاک رو به رو نیستیم، بلکه ملاک ها و اصول متعددی به نوبه ی خود در فرآیند جرم انگاری ایفای نقش می نماید. بنابراین در توجیه جرم انگاری یک رفتار، ممکن است چند ملاک، مد نظر قانونگذار باشد نظیر حفظ کرامت انسانی، حمایت از ارزش های اخلاقی، نفی ضرر، حفظ مصالح اساسی، برقراری نظم اجتماعی و اجرای عدالت کیفری و ... کرامت نه تنها یک ارزش دینی محسوب می گردد بلکه به عنوان یک ارزش انسانی جهان شمول نیز می باشد که به ژرف در آموزه های دینی و از جمله قرآن بر آن تأکید شده و در عرصه ی جهانی نیز در نیمه ی نخست قرن بیستم با صدور اعلامیه ی جهانی حقوق بشر به رسمیت شناخته شده است. کرامت انسانی اساس شکل گیری دو نگرش اخلاق گرایی و کمال گرایی در مبنای جرم انگاری سیستم های حقوقی می باشد. کرامت نه تنها یک ارزش دینی محسوب می گردد بلکه به عنوان یک ارزش انسانی جهان شمول نیز می باشد. در دیدگاه اخلاق گرایی، نقض ارزش های اجتماعی و در نگرش کمال گرائی علاوه بر آن، نقض ارزش های اخلاقی و رسیدن آسیب به شخصیت و منش انسانی فرد نیز قابل جرم انگاری می باشد که می تواند از طریق الزام های قانونی و ضمانت اجراها در سیاست جنایی حمایت گردد. کرامت انسانی از ارزش های فراگیر این جهان است که در فرآیند جرم انگاری و دادرسی کیفری، از مداخله ی غیرضروری حقوق جزا نیز جلوگیری می کند و در واقع با ارائه ی معیارها و ضوابطی مثل منع مجازاتهای ظالمانه و نامتناسب و همچنین منع مجازات مضاعف، شکنجه و استفاده ی ابزاری از انسان، حاکمیت کیفری دولتها را محدود کرده است. در یک سیاست کیفری کرامت مدار، تعامل کرامت ذاتی انسان با مقررات سیاست کیفری در کلیه ی مراحل از مرحله ی جرم انگاری تا اجرای مجازات و اعاده ی حیثیت مشهود و نمایان است. در مقاله ی حاضر کوشش می شود ضمن ایضاح مفهومی کرامت انسانی و تبیین حدود آن، دیدگاه معطوف به جرم انگاری رفتارهای ناقض کرامت، مبانی و مستندات آن مورد تبیین، بررسی و مطالعه قرار گیرد.

در این مقاله، با استفاده از آرای لیوتار، و مبنا قرار دادن نظریة ارتباطی و بازی های زبانی او سعی شده است اصول و روش هایی به منظور بهبود ارتباط در آموزش و پرورش استخراج شود. در نظریة ارتباطی لیوتار، چهار عنصر نقش اساسی دارند: فرستنده، گیرنده، حس و مرجع. در تحقیق حاضر، فرستنده و گیرنده معلم و دانش آموز درنظر گرفته شده است؛ حس و مرجع نیز با توجه به دوره های مختلف تحصیلی متفاوت اند. بازی های زبانی لیوتار از زوایای مختلف بررسی می شود؛ از یک بُعد، بازی های زبانی مربوط به مدرسه و محیط آموزشی، خانه و اجتماع قابل بررسی اند و از بُعد دیگر، بازی های زبانی مربوط به دروس متفاوت که در مقاطع بالاتر و تخصصی تر آشکارترند. با درنظر گرفتن این مسائل و چگونگی رفتار معلمان با دانش آموزان- که در مقاطع مختلف تحصیلی برحسب نیازهای روانی و آموزشی دانش آموزان، متفاوت است- می توان گفت که در سال های نخستین تحصیل، بر استفاده از عبارات ساده و موقعیت های محسوس، توجه به احساسات و عوامل محیطی و تفاوت های موجود بین بازی های زبانی خانه و مدرسه تأکید می شود و اندک اندک استفاده از روش های گروهی و ارتباطات بین فردی، توجه به بازی های زبانی دروس مختلف و حیطه های تخصصی و مسائل اجتماعی در بهبود فرایند ارتباط اثرگذار می شوند.

هدف این پژوهش، تبیین دیدگاه سعدی در زمینه اهداف تربیت عقلانی در ارتباط انسان با طبیعت است. برای رسیدن به این هدف از روش توصیفی تحلیلی در قالب پژوهش نظری استفاده شده که از طریق مطالعات کتابخانه ای، استخراج، استنباط و استنتاج مرتبط با آنها، انجام شده است. طبیعت، یکی از منابع مهم معرفت شناختی در فلسفه تعلیم و تربیت است که سهم مهمی در تربیت انسان دارد و پرورش و رشد قوه عقلانی در انسان به تربیت همه جانبه انسان در تعامل صحیح با طبیعت منجر می گردد. نتایج پژوهش بیان می کند که در دیدگاه سعدی، «قرب الهی» هدف غایی و آخرت گرایی و پرهیز از دنیاگرایی، خودشناسی، پرورش نفس و خودسازی، طاعت و بندگی حق تعالی و خداشناسی می تواند به عنوان اهداف واسطه ای در حوزه تربیت عقلانی قلمداد شود. هم چنین طبیعت از جایگاه و قداست والایی برخوردار است و تجلّی اسما، صفات، عظمت و صنع الهی نردبان ترقّی و تعالی انسان برای رسیدن به «قرب الهی» خواهد بود. از سوی دیگر در دیدگاه سعدی ارتباط مطلوب بین طبیعت و انسان مستلزم تحول و صفای باطن و بهره گیری از عقل و اندیشه در مسیر قرب الهی است و انسان از طریق تفکر در رازهای آفرینش به توانایی و بینشی دست می یابد که قادر به دریافت حقایقی از طبیعت از قبیل درک آیات الهی، شگفتی ها و زیباییهای طبیعت، رستاخیز، تسبیح و طاعت موجودات می گردد و در نتیجه به جایگاه خویش به عنوان اشرف مخلوقات عالم و امانتدار الهی پی می برد و به وظایف خویش عمل می کند و به واسطه آن به هدایت در مسیر قرب الهی دست می یابد. بر این اساس می توان نتیجه گیری کرد که با توجه به آرای تربیتی سعدی در زمینه ارتباط صحیح و عاقلانه انسان با طبیعت، امکان تحول سازنده عظیمی در تعلیم و تربیت وی در رسیدن به سعادت ابدی وجود دارد.

هدف از نگارش این مقاله، مروری اجمالی بر اخلاق و اصول تربیت اخلاقی از منظر ملا احمد نراقی است. در پژوهش حاضر که با بهره گیری از رویکرد کیفی و با روش توصیفی- تحلیلی انجام شده، پس از بازبینی منابع قابل دسترسی، اصول تربیت اخلاقی بر اساس اندیشه های اخلاقی ایشان استنباط شده است. نتایج بدست آمده بدین قرار است که برای تفهیم اخلاق، بررسی ها حول این محورها صورت گرفت: اخلاق و فایده و برتری آن بر سایر علوم، وجوب عینی علم اخلاق، اخلاق و شرافت فضایل اخلاقی و کیفیت اکتساب آنها، شباهت علم اخلاق به علم طب، تهذیب اخلاق و ثمره آن، تاثیر شناختن نفس در تهذیب اخلاق، مقدمات تزکیه نفس و دست یافتن به فضایل اخلاقی و حفظ تعادل اخلاق حمیده. و سرانجام اصول بدست آمده در تربیت اخلاقی به قرار ذیل می باشد: اصل خودشناسی، اعتدال، تناسب برنامه های تربیتی با مراحل تکاملی، ایجاد شرایط مناسب، عمل به دانسته ها، توجه به دوگانگی وجود، نظارت و مراقبه، اصل هماهنگی اعمال با عقل و شرع، اصل هدایت و راهنمایی و در نهایت اصل توجه به تفاوت های فردی.

روش استنتاج ضرورت عقلی در پژوهش های فلسفی تعلیم وتربیت اسلامی از با ارزش ترین موضوعاتی است که کانون آگاهی برخی از پژوهشگران این گستره از علوم انسانی قرار گرفته است؛ نوشتار پیش رو بر پایه این پرسش که در استنتاج مدلول های تربیتی از مبانی فلسفی در فلسفه تعلیم وتربیت اسلامی از چه نوع روشی و چگونه می توان بهره برد؟ و با هدف بررسی و تبیین روش پژوهش استنتاجی ضرورت عقلی در استنتاج مدلول های تربیتی از مبانی و گزاره های فلسفی و دینی نگاشته شده است. نویسنده در این نوشتار از روش توصیفی تحلیلی و استنتاجی با به کارگیری منابع کتابخانه ای[1] در توصیف مفاهیم، تحلیل و تبیین مسئله بهره جسته است. نگارنده مقاله این گونه نتیجه می گیرد که روش استنتاجی ضرورت عقلی[2] در مقایسه با قیاس منطقی با ضریب اطمینان بیشتری می تواند در استنتاج مدلول های تربیتی مورد بهره برداری قرار گیرد. فیلسوف تربیتی می تواند در استنتاج مدلول های تربیتی از مبانی متافیزیکی و هستی شناختی، شناخت شناختی، ارزش شناختی، انسان شناختی و الهیاتی بهره جوید. همچنین استنتاج مدلول های تربیتی نیز بر پایه رابطه ضروری میان مبانی و مؤلفه های تربیتی بر پایه فرمان عقل به چنین ضرورتی است. [1]. در این نوشتار از منابع فلسفه تعلیم وتربیت اسلامی و غربی، حکمت متعالیه، فلسفه اسلامی و روش شناسی پژوهش در فلسفه تعلیم وتربیت استفاده شده است. [2]. در این نوشتار منظور از روش استنتاجی ضروت بالقیاس الی الغیر همان روش استنتاجی ضرورت عقلی است.

اسلام دینی است که هدف اساسی آن تربیت فرد دین دار و بناکردن جامعه ای با شالوده صحیح اخلاقی، مطابق با اهداف و احکام دینی است، جامعه ای ارزشمند که با فضایل اخلاقی، میان مسئولیت های اجتماعی و ایمان اسلامی ارتباطی انفکاک ناپذیر به وجود آورده باشد. از جمله مسائل مهمی که به مثابه لوازم قطعی و حقیقی ایجاد چنین رابطه قوی به شمار آمده و در معارف قرآنی نیز بر آن تأکید شده است، دوری اجتماع انسانی از رذایل اخلاقی و ارتکاب بدان هاست؛ زیرا جامعه مطلوب انسانی با فضیلت ها پیوند عمیق و ناگسستنی دارد، نه با رذیلت ها. همچنین ترویج رذایل اخلاقی، رابطه انسان با خدا را برهم زده و ارتباطات اجتماعی با هم نوعان را در برخوردهای اخلاقی مختل می کند. مرحوم علامه طباطبایی;، وجود رذایل اخلاقی در جامعه اسلامی را عامل سستی ایمان و اعتقادات انسانی و باعث از بین رفتن دادوستدهای معنوی و عواطف مستحکم آنان برشمرده و به عنوان حجابی سنگین در مسیر توسعه مطلوب اخلاقی برمی شمرد. نگارنده در این مقاله سعی دارد، با توجه به دیدگاه علامه طباطبایی;، مهم ترین ویژگی هایی که به عنوان رذایل اخلاقی در جامعه انسانی، مانع آشکارشدن حقانیت و شکوفایی در مسیر مطلوب و نیز سدی در برابر حرکت روح افزا به سوی فضایل اخلاقی می گردند را ذکر و بررسی کند و بر دوری جامعه مطلوب انسانی از آن ها تأکید نماید.  

اخلاق کار موضوعی است که در طول تاریخ به آن پرداخته شده؛ اما در قرن های معاصر بر اهمیت آن افزوده شده است. با ورود به هزارهٔ سوم می توان با اطمینان گفت که اخلاق کار موضوعی مهم در جامعه شناسی کار و حرفه هاست. علوم مختلف سازمانی و رفتاری، یعنی روان شناسی کار و همچنین علوم اجتماعی، یعنی جامعه شناسی کار و حرفه ها، ابعاد گوناگون اخلاق کار را بررسی و تحلیل کرده اند. در راستای تحلیل اجتماعی، پرسش های اصلی پژوهش حاضر، عبارت اند از: 1. ماهیت اخلاق کار چیست و میزان آن و چهار مؤلفه اش میان کارکنان اداره های دولتی چه مقدار است؟ 2. پیشایندهای اجتماعی و سازمانی، یعنی عوامل مؤثر بر اخلاق کار کدام اند؟ 3. پسایندهای اخلاق، یعنی آثار و پیامدهای سازمانی و شغلی کار چیست؟ پیشایندها، یعنی عوامل مؤثر بر اخلاق کار، هفت متغیر اجتماعی و سازمانی دارند: جنس، سن، وضعیت تأهل، میزان تحصیلات، نوع سازمان، نوع استخدام و سال های شغلی. همچنین، چهار متغیر سازمانی و شغلی، یعنی رضایت شغلی، تعهد سازمانی، بیگانگی از کار و انگیزش شغلی به عنوان پسایندها، یعنی آثار و پیامدهای اخلاق کار درنظر گرفته شده اند. در این پژوهش برای سنجش موضوع پژوهش از پرسش نامهٔ اخلاق کار شغلی پتی و همکاران (1991) که شامل چهار مؤلفه است، استفاده شده است. نتایج این پژوهش نشان داد که هیچ یک از پیشایندها یا متغیرهای هفت گانهٔ اجتماعی سازمانی بر اخلاق کارکنان اداره های دولتی شهر نجف آباد تأثیری نگذاشته اند. رابطهٔ معنادار اخلاق کار با چهار پسایند یا متغیر سازمانی و شغلی، نشان دهندهٔ این است که اخلاق کار ازسویی، موجب افزایش تعهد سازمانی و رضایت شغلی و انگیزش شغلی شده است و ازسویی دیگر، موجب کاهش بیگانگی از کار. نتیجهٔ آزمون مدل پژوهش با استفاده از تحلیل مسیر، بیانگر این است که اخلاق کار ازطریق متغیرهای رضایت شغلی و تعهد سازمانی و بیگانگی از کار، بر انگیزش شغلی کارکنان اثر گذاشته است.

در سال های اخیر با افزایش تولیدات علمی در کشور و گسترش فزاینده موسسات آموزش عالی، خطر شیوع بداخلاقی در انجام پژوهش همه نهادهای پژوهش محور را تهدید می کند. پژوهشکده برنامه ریزی درسی و نوآوری های آموزشی (یکی از پژوهشکده های پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش) از این ضرورت مستثنی نبوده است و به صورت بالقوه در معرض تهدید سرایت بد اخلاقی پژوهشی قرار دارد. این مطالعه با هدف تدوین نظام نامه اخلاق پژوهش پژوهشکده برنامه ریزی درسی و نوآوریهای آموزشی صورت گرفته است. پژوهش حاضر از لحاظ هدف کاربردی و در چارچوب رویکرد کیفی با استفاده از روش پدیدارشناسی توصیفی انجام شده است. داده های احصاء شده از جلسات بحث گروه کانونی و مصاحبه رو در رو بوسیله تحلیل محتوای تماتیک تحلیل گردید. تحلیل یافته ها منجر به شناسایی دو مقوله اصلی منش اخلاقی پژوهشگر شامل 4 زیرمقوله تواضع و فروتنی، صبر و بردباری، حساسیت فرهنگی، مشارکت جوئی و اصول اخلاقی حاکم بر پژوهش شامل 9 زیرمقوله سودمندی پژوهش، اصالت علمی، رعایت حقوق همکاران، رعایت حقوق شرکت کنندگان، اجتناب از سرقت علمی، انتشار یافته ها، ساده نویسی گزارش، سپاسگزاری، نقدپذیری و نقادی علمی گردید. در مجموع، یافته های این پژوهش می تواند گامی برای اتخاذ تصمیم های اخلاقی تر در انجام پژوهش و ایجاد فضای اعتماد و احترام در میان ذینفعان پژوهشگاه بازی کند و مبنایی برای گفتگوهای بیشتر و توسعه ی فرهنگ اخلاق پژوهش فراهم نماید

یکی از اهداف متعالی که بشر همواره و در طی قرن ها در صدد تحقق آن بوده؛ عدالت اجتماعی و بهره مندی از نتایج تحقق آن است. از نگاه قرآن، استقرار و اجرای عدالت در جامعه از مهم ترین وظایف انبیاء الهی به شمار می آید؛ از این رو اسلام به عنوان کامل ترین دین الهی و در رأس آن، وجود مقدس پیامبراکرم(صلی الله علیه و آله وسلم) و ائمه ی معصومین(علیهم السلام) به عنوان مصلحان الهی به این اصل فطری توجه ویژه داشته و به تبیین آن پرداخته اند. امنیت نیز با تمام ابعاد و زمینه هایش، از ضروریات زندگی فردی و اجتماعی انسان بوده و عدم وجود آن، خلأ بزرگ و فصل مشترک بسیاری از مشکلات بشر در زندگی محسوب می شود؛ بنابراین بررسی و تبیین این دو مقوله و ارتباط میان آن ها ضروری می نماید. در مقاله ی حاضر که به روش کتابخانه ای و به شیوه توصیفی _ تحلیلی انجام شده، ضمن تبیین ماهیت عدالت اجتماعى، نقش آن در امنیت جامعه اسلامی و در دو بعد اجتماعی و اقتصادی از نگاه قرآن و روایات مورد بررسی قرار گرفته است.