یکی از ویژگیهای برقراری توازن بین عوامل علمی و اجرایی به منظوررسیدن به بهترین الگوی ممکن در امر تحقیق، آگاهی پژوهشگران خبره تحقیقات پیمایشی از تمامی محدودیتها است. که این نوشتار به بحث درباره نوعی از محدودیت غیرعلمی، یعنی رعایت اصول اخلاقی در پژوهش پیمایشی میپردازد. مباحث اخلاقی بخشی از روش علمی نیستند، اما هنجارهایی را به وجود میآورند که دانشمندان در کارهای مختلف، ملزم به رعایت آنها هستند. حتی در بسیاری موارد، مانند مسائل اجرایی، مستقیما با روشهای علمی در تضاد قرار میگیرند و شما باید از تضادهای ممکن، آگاه باشید تا بتوانید در نهایت اخلاقیترین و علمیترین تحقیق را تنظیم کنید.
در این نوشتار برخی از مشکلات اخلاقی رایج را که در تحقیقات پیمایشی به وجود میآید، نشان میدهدو راه حلهایی که به طور جدی کیفیت علمی تحقیق را به مخاطره نمیاندازد، برای آنها پیشنهاد میکند.
بیتردید از دیدگاه علم«ارتباطات جمعی»(mass communications)رسانهای همچون «تلویزیون» با قدرت خاصی که از جنبه های متعدد سمعی-بصری دارد، از جایگاهبسیار ویژهای برخورداراست. جامعهشناسان ارتباطگرا برقدرت بیشتر رسانه تلویزیون در مقایسه با سایر رسانه ها (رادیو،مطبوعات،سینماو...) تاکید بسیاری میورزند و در برخی از مواقع از تلویزیون به عنوان «رسانهای با ساختار اجتماعی پیچیده» نام میبرند و مقام شاخصی را برای آن قائل میشوند.
به عقیده برخی از پژوهشگران رسانهای، تلویزیون از حدود سالهای 1950 به بعد به صورت کالای مصرفی عمومی مطرح شد؛ خانواده ها بسرعت آن را پذیرفتند و در محدوده خانوادگی آن را وارد کردند.
میزگردها و برنامههای محاورهای، بخش عمدهای از برنامههای رادیویی و تلویزیونی ایران و جهان است. از آنجا که این برنامهها به بسیاری از معضلات حیاتی مخاطبان میپردازند، میتوانند در زمره بهترین برنامه های رادیویی و تلویزیونی قرارگیرند؛ اما چون این برنامهها از نظر ماهیتی عاری از جلوههای تصویری و هنری هستند و به صورت مصاحبه و یا مباحثه بین دو و یا چند نفر اجرا میشوند، کیفیت تهیه و اجرای آنها در جلب مخاطبان موثر است. به این معنی که اگر تهیه کننده و مجری با مطالعه و شناخت دقیق مخاطبان، برنامهای را به شکل مطلوب ارائه کنند، مورد توجه قرار میگیرد و در غیر این صورت، برنامه آنان خسته کننده و بیفایده خواهد بود. هدف این مقاله، ارائه روشها و توجه به مطالب و نکاتی است که تهیه کنندگان و مجریان برنامه های محاورهای را در ارتقای کیفیت این برنامهها و تاثیرپذیری مخاطبان آنان یاری دهد. برای سهولت، این مقاله به سه عنوان اصلی تحقیق، نگارش و تولید تقسیم شده و با تقسیمات جزئی تر هرعنوان، به روشها و نکات قابل توجه آنها پرداخته شده است.
«پژوهشهای پیمایش» (که درآن پژوهشگران از افراد سؤالاتی میپرسندو فرمهای مختلفی را پر میکنند) و «پرسشنامهها»(فرمهایی که به افراد ارائه یا برایشان فرستاده میشود، تا آنها را پر کنند) دو روش بسیار متداول برای پیبردن به این امر است که مردم چگونه میاندیشند، افکار و عقایدشان چیست، چه کارهایی انجام دادهاند و چه کارهایی را در نظر دارند انجام دهند و... .
این نمونهای از پژوهش توصیفی است؛ پژوهشی که برای پیبردن به مسائلی مانند اینکه مردم از چه محصولاتی استفاده میکنند، چگونه تصمیم دارند در انتخابات آینده شرکت کنند، و یا موضع آنها درباره مسائل خاص سیاسی یا اجتماعی چیست، انجام میشود. انواع دیگری از مصاحبه وجود دارد که به همین شکل صورت میگیرد، به عنوان نمونه میتوان از «مصاحبه عمیق» نام برد.
رتبهبندیهای تلویزیونی نیلسن یکی از خدمات موسسه تحقیقات رسانهای نیلسن است.این موسسه را آرتو سی.نیلسن درسال 1923 تاسیس کرد. موسسه نیلسن یکی از نخستین موسسه های تحقیقاتی بود که کاراندازهگیری مخاطبان را برای صنعت درحال رشد پخش برنامه های رادیویی و تبلیغات از طریق آن آغاز کرد. سپس درسال 1950 به هنگام تولد تلویزیون و تبلیغات تلویزیونی دوباره حضور خود را اعلام کرد و اکنون بیش از چهل سال که به عنوان موسسه رسمی سنجش صنعت تلویزیون در سراسر ایالات متحده به فعالیت خود ادامه میدهد.
پژوهش تخصصی و حرفهای در «تولیدات» سازمانهای معتبر رادیو و تلویزیون، در بستر فرآیندی ویژه و متشکل از زیر مجموعههای بسیار حرکت میکند که از طراحی ایده تا تولید و پخش برنامه را در برمیگیرد واز نتایج آن برای بالابردن کیفیت تولید، تعیین و جهت دهی به سیاستهای رسانهای، تصمیمگیری برای پخش، شناسایی دقیق مخاطب، اتخاذ سیاستهای فنآوری و نظایر آن استفاده میشود و به فراخور حیطهها و هدفهای مختلف خود، از روشهای مختلف پژوهشی، اعم از پیمایشی، آزمایشگاهی، نیمه آزمایشگاهی، اسنادی و نظایر آن بهره میگیرد.
رسانهها در دوران معاصر، نقش و اهمیتی بیش از پیش یافتهاند و به واسطه کشف و به کارگیری فنآوریهای جدید ارتباط در اعماق جوامع نفوذ کردهاند، به طوری که برافکار، آرا، نظرها و رفتار عمومی تاثیر بسیار زیاد و تعیین کنندهای داشتهاند. صاحبان وسایل ارتباط جمعی برای آگاهی از میزان دستیابی به اهداف خود در جهت تاثیرگذاری بر مخاطبان و جذب و جلب اعتماد آنان به رسانه، به انحای گوناگون به مطالعه و تحقیق در مورد مخاطب اقدام کردهاند. دراین خصوص و به دنبال پیشرفتهای فنی - ارتباطی در جهان معاصر، شاهد به عرصه آمدن فنآوریهای جدیدی هستیم که با کاربرد های متعدد و متنوع خود، تحقیق درخصوص رسانهها و مطالعه درمورد مخاطب را تسهیل کردهاند.دراین مقاله سهنوع فناوری ارتباط جدید به اختصار تشریح میشوند، بدان امید که مورد عنایت صاحبان اندیشه قرار گیرد.
ما دراین بخش به بررسی مضمونهای اجتماعی استفاده از رسانهها خواهیم پرداخت.
همچنین پی خواهیم برد که تاثیرات رسانهها کدامند و چگونه موردبررسی قرار میگیرند. سپس بهطور مختصر به نظریههای انتقادی رسانههای گروهی خواهیم پرداخت که موضوع اصلی آن بر مضمونهای گسترده فرهنگی رسانهها استوار است.
در انتها نیز مروری بر پژوهش در رسانهها و تبلیغات خواهیم داشت.
همان طور که از شواهد برمیآید،«حمله به رسانهها» به شکل ورزشی پرطرفدار درآمدهاست.
نخست، منتقدان به شواهد تازهای از تاثیرات منفی رسانهها دست مییابند و سپس کارشناسان رسانهها در پی تکذیب این ادعاها برمیآیند. میزگردها و مقالههای سردبیری نیز تا مدتی جنجال به راه میاندازند.جلسه های متعدد دادرسی برگزار میشوند و درخواستهایی مبنی بر انجام اقدامات لازم مطرح میشود. درپی این رخدادها، رسانهها خود را در پناه حمایتهای اصلاحیه رسانهها درباره حق آزادی بیان قرار میدهند و متعهد میشوند که از این پس فعالیتهای خود را کنترل کنند. درنتیجه بحثها و جنجالها نیز بهطور موقت فروکش میکنند(جنسن و گراهام، 1993).