هادی نیلفروشان

مزیت رقابتی سازمان ها در عصر حاضر بیش از هر چیزی به دسترسی آنها به منابع دانشی بستگی دارد. تحول سریع دانش و گستردگی منابع دانشی بین شرکت های مختلف، دسترسی به دانش را برای یک سازمان به تنهایی دشوار ساخته است. این موضوع سازمان ها را وادار کرده که برای دسترسی به دانش مورد نیازشان به همکاری با یکدیگر روی بیاورند. آمارها نشان از افزایش همکاری های میان سازمانی با هدف کسب دانش، علی الخصوص در صنایع دانش بنیانی مانند صنعت داروسازی دارد. ادبیات گسترده ای در زمینه عوامل اثرگذار بر فرآیند انتقال دانش و یادگیری در همکاری ها وجود دارد و هر یک از اندیشمندان این حوزه، از دیدگاه خودشان به تعدادی از عوامل اشاره کرده اند اما تاکنون یک پژوهش فراگیر درباره روابط میان این عوامل و اهمیت آنها انجام نشده است. این پژوهش سعی در شناسایی عوامل اثرگذار بر موفقیت فرآیند انتقال دانش و یادگیری در همکاری میان سازمانی و سنجش اهمیت این عوامل و همچنین روابط آنها دارد. در این راستا ده عامل اثرگذار بر فرآیند انتقال دانش از ادبیات استخراج می شوند و در دو دسته عوامل سطح سازمان، عواملی که در کنترل سازمان هستند، و عوامل سطح همکاری، عواملی که در تعامل دو سازمان معنا پیدا می کنند، دسته بندی می شوند. سپس با استفاده از نظر سنجی از مدیران شرکت های دارویی که شرکت های آن ها در همکاری های صنعت داروسازی درگیر بودند، روابط میان عوامل و اهمیت آنها تحلیل می شود. نتایج پژوهش نشان می دهد که استراتژی سازمان تاثیرگذارترین عامل و سرمایه اجتماعی مهم ترین عامل از میان تمامی عوامل می باشد. شناسایی عوامل اثرگذار بر فرآیند انتقال دانش و اهمیت آنها می تواند به مدیران، در مدیریت بهتر فرآیند انتقال دانش و موفقیت در همکاری های دانشی کمک کند.

  تغییر و تحول ناشی از بلاکچین نیازمند آمادگی است و این آمادگی می تواند شرایط پذیرش و پیاده سازی بلاکچین را تسهیل نماید. فناوری بلاکچین در حوزه های متنوعی کاربرد دارد و بدون بررسی آمادگی بخش های مختلف یک صنعت برای استقبال از بلاکچین، نمی توان انتظار داشت که صنعت، پاسخ خوب یا مناسبی از اجرای طرح های بلاکچین بگیرد. آمادگی پذیرش شامل مجموعه ای از معیارهای سازمانی و مدیریتی است. از همین رو مسئله اصلی پژوهش حاضر چنین مطرح شد که چه چارچوبی برای آمادگی حوزه های مختلف برای پذیرش بلاکچین می توان طراحی نمود تا بر اساس آن فعالیت شرکت ها در نفت و گاز مورد ارزیابی قرار گیرد؟ در این پژوهش بررسی مفهوم بلاکچین و استخراج چارچوبی برای سنجش آمادگی برای پذیرش بلاکچین پرداخته شده است. سپس حوزه فعالیت شرکت ها در بخش نفت و گاز شناسایی شدند و این حوزه ها بر اساس شاخص های آمادگی پذیرش بلاکچین مورد ارزیابی قرار گرفتند. روش پژوهش کاربردی و توصیفی بوده و از نظرات 15 نفر از خبرگان برای مقایسات زوجی و ارزیابی آمادگی حوزه های فعالیت شرکت ها در بخش نفت و گاز استفاده شده است. بر اساس نتایج به دست آمده، حوزه تجارت انرژی در سطح فروش به سایر شرکت های همکار دارای بیشترین آمادگی برای پذیرش بلاکچین است. پس از آن تجارت انرژی در سطح فروش به مشتری در جایگاه دوم قرار دارد. در جایگاه سوم نیز توسعه و طراحی برنامه های کاربردی در حوزه انرژی مبتنی بر خدمات بلاکچین جای دارد.

شبکه های نوآوری متشکل از افراد، بنگاه ها، مراکز دانشی و مجموعه های صنعتی هستند که برای توسعه و تجاری سازی محصول یا فناوری با یکدیگر همکاری مشترک دارند. تنوع فعالیت ها از تحقیق و توسعه تا تولید نمونه و تجاری سازی و هماهنگی های لازم میان این فعالیت ها توسط یک یا چند میاندار در شبکه ها انجام می شود. در شبکه هایی که مأموریت آن ها نوآوری در محصولاتی است که از پیچیدگی قابل توجهی در طراحی و ساخت برخوردار هستند، وجود دو میاندار صنعتی و دانشی ضروری است. فقدان نیروی انسانی متخصص، تجربه پیشین و زیرساخت های دانشی/صنعتی به طور همزمان در یک میاندار از مهم ترین دلایل نیاز به میاندار دوم در این شبکه ها است. هدف این مقاله ارائه چارچوب نظری شبکه های نوآوری با دو میاندار دانشی و صنعتی است که در آن نحوه شکل گیری شبکه، نوع اعضاء و ارتباطات میان آن ها مشخص شده باشد. در همین راستا انواع سبک های رهبری در شبکه های نوآوری و ضرورت وجود دو میاندار توضیح داده شده و چارچوب نظری اولیه ارائه گردید و به منظور اعتبارسنجی آن، مطالعه موردی شبکه طراحی و توسعه توربین های بادی انجام شده است. براساس نتایج به دست آمده، چارچوب نظری تصحیح و تدقیق شده که می تواند مبنایی برای مطالعات بعدی باشد.

مسئله تسهیم دارایی های فکری حاصل از همکاری های تحقیقاتی در تضمین موفقیت و یا شکست این قبیل فعالیت های تحقیقاتی اهمیت بسزایی دارد. علی رغم اهمیت این موضوع، به جهت پیچیدگی و ورود عوامل مختلف در طراحی چارچوب های مناسب برای تسهیم، تاکنون این چارچوب ها استخراج نشده است. در این مقاله، تلاش می شود بدون پیشنهاد مدل قراردادی خاصی، صرفاً عوامل مؤثر بر دستیابی به یک توافق در این خصوص، استخراج گردد. برای استخراج این عوامل مجموعه مطالعات پیشین در این زمینه مرور شده و نتایج چند پروژه همکاری تحقیقاتی که در صنعت نفت و گاز ایران جریان داشته، اعتبارسنجی شده است. یافته های این پژوهش نشان می دهند به طور کلی این نُه عامل بر تسهیل فرآیند مذکور مؤثرند: هویت ذی نفعان، سطح رقابت و میزان همکاری های تحقیقاتی قبلی در صنعت، محیط نهادی، هم آفرینی/ تراکنشی بودن همکاری، ویژگی های دانشِ هدف، ساختار شبکه، توانمندی نسبی اعضاء در زمینه فنّاوری هدف، موقعیت فنّاوری هدف در چرخه عمر و جایگاه حق اختراع در مدل کسب وکار صنعت. تلاش برای کاستن از پیچیدگی این فرآیند کسب توافق اهمیت دارد زیرا پیچیدگی بیش از حد، می تواند باعث انصراف ذی نفعان از همکاری به دلیل بالا رفتن هزینه های تراکنش گردند.

امروزه با هرچه پیچیده ترشدن فضای رقابتی در بازارها، شرکت های فعال در زنجیره تولید فولاد علاوه بر نیاز اساسی که برای شناسایی و فهم خرده دانش ها و فناوری های جدید دارند، نیازمند جذب و یکپارچه سازی آن در منابع فناورانه خود هستند. مطالعه فوق با تحلیل تطور تاریخی مسیر توسعه فناوری های زنجیره تولید فولاد در کشور با تمرکز بر کارکردهای مدیریتی مبتنی بر کارکردهای یکپارچه سازی فناوری های جدید صورت پذیرفته است. بازه مورد بررسی تاریخی از سال 1338 تا سال 1400می باشد. این پژوهش با روش تحقیق کیفی و به کمک تحلیل تم و کدگذاری محوری صورت پذیرفته است. ابزار گردآوری داده ها نیز 16 مصاحبه نیمه ساختاریافته با مدیران باسابقه صنعت فولاد در کنار بررسی اسناد آرشیوی بوده است. این مطالعه در نهایت براساس تحلیل تاریخی و بررسی کارکردهای مدیریتی موفق و ناموفق، به ارائه راهکارهای کارکردی و اجرایی در مراحل یکپارچه سازی فناوری های جدید پرداخته است. در این مطالعه پس از شناسایی 17 تم (عامل کلیدی موثر) در یکپارچه سازی فناوری های جدید، 25 راهکار در گام شناسایی و ارزشگذاری دانش فناورانه جدید، 24 راهکار در گام فهم دانش جدید و ترکیب آن با پایه دانشی موجود بنگاه، و 10 راهکار در گام بهره برداری از دانش فناورانه جدید مطرح شده است.

در سالیان گذشته مطالعات بسیاری بر روی شبکه های همکاری انجام شده، بااین وجود روند تکامل و آفرینش شبکه، در تعداد کمی از تحقیقات موردتوجه قرارگرفته است. در این میان شناسایی و تحلیل جامع چالش های موجود در روند تشکیل شبکه، باهدف حل آن ها و پایدارسازی شبکه از اهمیت بسیاری برخوردار است. در این پژوهش یک شبکه همکاری فعال در زمینه تجهیزات پزشکی که در سال ۱۳۸۸ هسته اولیه آن به صورت مهندسی شده ایجاد گردید و متشکل از اعضای متنوع می باشد، موردمطالعه قرار گرفت. حضور اعضای متنوع در شبکه، زمینه ساز بروز چالش های مختلف است و امکان ارائه تحلیل مقایسه ای بین آن ها را به وجود می آورد. جهت تجزیه وتحلیل فرآیندمحور و غنی اطلاعات جمع آوری شده از مصاحبه های عمیق و اسناد پشتیبان، از رویکرد کیفی و مطالعه موردی استفاده شد. درنهایت ضمن تحلیل ساختار و چارچوب شبکه، 4 مدل همکاری و 28 چالش مختلف در شبکه شناسایی گردید و چالش های شناسایی شده (بر اساس وجود و یا عدم وجود آن ها در هر یک از 4 مدل همکاری شناسایی شده) به 7 دسته، تقسیم بندی گردیدند و مورد تحلیل قرار گرفتند.

صنعت گاز صنعتی فناوری بر و بااهمیت در اقتصاد ایران است. با وجود سرمایه گذاری های فراوان داخلی و خارجی در این صنعت، میزان وابستگی فناورانه صنعت گاز ایران به خارج از کشور طی چهار دهه گذشته در بسیاری بخش ها کاهش چندانی نداشته و به بیانی دیگر یادگیری فناورانه کمی در این صنعت به وقوع پیوسته است. مقاله حاضر به دنبال بررسی عوامل ناکامی یادگیری فناورانه در صنعت گاز است. برای این منظور، مصاحبه هایی با خبرگان صنعت گاز صورت گرفت که پس از کدگذاری مصاحبه های انجام شده، هفت عامل "فقدان حلقه های بازخورد در زنجیره صنعت گاز"، "تعاملات ضعیف با محیط پیرامونی صنعت گاز"، "عدم امکان دسترسی به منابع دانش ضمنی صنعت گاز در سطح جهانی"، "افول برنامه های توسعه ای و کاهش تقاضا برای توسعه صنعت و در نتیجه از دست رفتن اقتصاد مقیاس"، "عدم دسترسی به منابع و آموزش های بین المللی برای پرسنل و ظرفیت جذب پائین"، "پیچیدگی یکپارچه سازی در بخش هایی نظیر پالایش و دیسپچینگ" و "عدم تمرکز بر توسعه توانمندی های طراحی و مهندسی به عنوان سویه اصلی یادگیری" عوامل مؤثر بر ناکامی یادگیری فناورانه شناخته شدند. کلیدواژه ها: یادگیری فناورانه، قابلیت های فناورانه، صنعت گاز، ناکامی یادگیری، همپایی، سیاست یادگیری برای استنادات بعدی به این مقاله، قالب زیر به نویسندگان محترم مقالات پیشنهاد می شود: Nilforoushan, H., Ghaffarzadegan, M., Peymankhah, S., & Rahmani, S. (2017). Technological Learning Failure Causes in Gas Industry. Journal of Science & Technology Policy, 9(4), 31-44. {In Persian}.

مدّعای این مقاله آن است که شکست شبکه های نوآوری می تواند متاثر از نوع دانشی باشد که مبنای فعالیت های نوآورانه در آن شبکه است. اجزا و عناصر مختلفی از شبکه های نوآوری، نظیر پیکربندی جغرافیایی شبکه ها، ساختار، بازیگران کلیدی و نوع روابط اعضاء، تحت تاثیر ویژگی های پایه دانش فعالیت های نوآورانه آن شبکه قرار دارند. مقاله پیش رو ضمن طرح یک بحث مفهومی پیرامون شکست شبکه های نوآوری، رابطه بین پایه دانش و شکست شبکه های نوآوری را از خلال تحلیل داده های تجربی در مورد شبکه های با پایه دانش ترکیبی در صنعت نفت و گاز مورد بررسی و اعتبارسنجی قرار داده است. داده های تجربی این مقاله با استفاده از مورد کاوی چهار شبکه نوآوری در صنعت نفت و گاز ایران بدست آمده است که دوتای آنها موفق بوده و دوتای آنها شکست خورده اند. یافته های این مقاله نشان می دهند که در شبکه های با پایه دانش ترکیبی، هرقدر استفاده از محققان دانشگاهی بیشتر باشد، ساختار شبکه غیرمتمرکزتر باشد، ارتباطات غیر رسمی در شبکه کمتر باشد و مدیریت مخاطرات باز و کنترل نشده تر باشد، احتمال بروز پدیده شکست در شبکه بیشتر است. 

شکست شبکه ها یکی از انواع شکست نظام های نوآوری است که نسبت به سایر انواع شکست، کمتر مورد توجه محققین بوده است. در یک تقسیم بندی کلی، شبکه ها یا در مرحله تشکیل، با شکست مواجه می شوند و یا پس از شکل گیری، ناپایدار می شوند. حالت اول به شکست ضعیف و حالت دوم به شکست قوی شبکه ها معروف است. شکست در نظام نوآوری، ضرورتی را برای مداخله دولت در این عرصه فراهم می آورد. با این حال، به دلیل آنکه این فرآیند به خوبی تحلیل نشده است، چارچوب مداخله دولت در این عرصه نیز مشخص نیست. در این مقاله، فرآیند شکست ضعیف در شبکه های نوآوری مهندسی شده بر مبنای رویکرد فرآیندی و اکتشافی-توصیفی مورد بررسی قرار گرفته و از روش موردکاوی برای اعتبارسنجی مدل مفهومی استخراج شده استفاده گردیده است. نتایج این مطالعه نشان می دهد که به طور کلی شبکه ها به دو دلیل "از دست رفتن اعتماد" و "بی انگیزگی اعضاء" دچار ناپایداری می شوند. چهار زیرفعالیت کلیدی در تشکیل شبکه ها، که عبارتند از انتخاب اعضاء، طراحی ساختار، رسمیت بخشیدن به شبکه و مدیریت مخاطرات؛ هر یک می توانند به انحاء مختلف باعث ایجاد بی اعتمادی و یا بی انگیزگی در میان اعضای شبکه ها و متعاقبا ناپایداری گردند. با ارائه یک چارچوب مفهومی، نحوه تاثیر هر یک از فعالیت های چهارگانه در شکست شبکه های نوآوری از طریق دو عامل بی اعتمادی و یا بی انگیزگی، نشان داده شده است. در پایان، مکانیزم های موثر در شکست یکی از شبکه های نوآوری و توسعه فناوری صنعت نفت و گاز ایران با استفاده از چارچوب مفهومی پیشنهاد شده، تشریح شده است.

برنامه ریزی راهبردی فناوری در صنعت نفت ایران سابقه ای قدیمی دارد، بااین حال، بخش های دانش محور صنعت نفت، علیرغم ویژگی های متفاوتی که دارند، کمتر در معرض تجارب این چنین بوده اند و ازاین رو مطالعه تجربه برنامه ریزی راهبردی فناوری دریکی از زیربخش های کلیدی این صنعت، یعنی بخش ژئوشیمیایی اکتشافی می تواند بدیع باشد. این مقاله به دنبال پاسخ به سه سؤال است: اهداف فناورانه صنعت نفت ایران در بخش ژئوشیمی اکتشافی با تأکید بر مدل سازی سیستم های نفتی؟ اولویت های فناوری در این حوزه ظرف ده سال آینده؟ و مسیر مناسب برای تحقق این اولویت ها؟ براین اساس و با استفاده از ابزار نقشه راه، درخت فناوری های این بخش صنعت ترسیم شد و حوزه های فناورانه و فناوری های اولویت دار مشخص شده و بر اساس معیارهای جذابیت (شامل معیارهای فنی و تجاری) و توانمندی رتبه بندی شدند. همچنین در یک برنامه زمانی ده ساله و در قالب نُه پروژه تحقیقاتی، مسیر دستیابی به این فناوری ها مشخص شد.

هوشمندی فناوری مهم ترین فعالیت مدیریتی است که در افزایش کارکرد تحقیق وتوسعه نقش بسزایی دارد. هدف پژوهش حاضر که با رویکرد کیفی و با روش تحلیل محتوای قیاسی انجام شده است، شناسایی و ارزیابی ارزش پیشنهادی در مدل های کسب وکار هوشمندی فناوری در شرکت های منتخب می باشد. با توجه به پیشینه پژوهش، مدل کسب وکار استروالدر به عنوان مدل مفهومی انتخاب و مهم ترین جزء آن یعنی ارزش پیشنهادی مبنای سوالات مصاحبه قرار گرفت و سپس با صاحبان کسب وکارهای هوشمندی فناوری مصاحبه شد. تحلیل هر مصاحبه از طریق بررسی خط به خط و با بهره گیری از نرم افزار کیفی Maxqda انجام شد. این نرم افزار جهت تحلیل محتوای کیفی بوده و صرفا به ساماندهی یافته ها کمک می کند. براساس نتایج تحلیل محتوای کیفی، ارزش های پیشنهادی هر کسب وکار شناسایی شدند. سپس به منظور ارزیابی ارزش پیشنهادی مدل های کسب وکار از معیار استروالدرکه مورد تایید خبرگان هوشمندی فناوری است، استفاده شد. براساس نظرات مصاحبه شوندگان، معیارهای ارزیابی "نرخ افزایش ارزش برای مشتریان"، "پاسخگویی به نیاز مشتری"، "رضایت مشتری"،"مشارکت مشتری در فرایند خلق ارزش" و "سفارشی سازی" امتیازهای کم یا متوسط را دریافت کرده اند که بیانگر کم اهمیت بودن تحقیق وتوسعه در کشور، عدم درک مفهوم و ضرورت خدمات هوشمندی فناوری توسط بنگاه ها، عدم تحلیل درست و مناسب نتایج هوشمندی فناوری توسط ارائه دهندگان خدمات، توجه کمتر بنگاه ها به آینده، ناشناخته و نوپا بودن خدمات هوشمندی فناوری است.

هدف: میزان موفقیت هر نوع فناوری، در پذیرش و استمرار استفاده از آن نمود می یابد. بدین منظور باید توسعه شرایط و رفتار استفاده کنندگان و عوامل مؤثر بر آن شناسایی شود؛ اما تاکنون کمتر به این مسئله توجه شده و در بیشتر مطالعات انجام گرفته، فقط به بررسی عوامل مؤثر بر پذیرش و استفاده فناوری در زمانی خاص پرداخته شده است. مطالعات علمی طی ۲۰ سال گذشته، نشان می دهد که جامعه نظام های اطلاعاتی و صنعتی، توجه ویژه ای به نظریه های پذیرش فناوری های نوظهور داشته اند. در این میان، واسطه های نوآوری هم وجود دارند. این واسطه ها در جایگاه سازمان یا ارگان، در هر جنبه از فرایند نوآوری، بین دو یا چند طرف، به عنوان نماینده یا کارگزار فعالیت می کنند و بازیگران مهمی شناخته می شوند؛ زیرا می توانند روند نوآوری را تسهیل کنند. تلفیق این دو موضوع با شرایط تحریمی حاکم بر فضای صنعتی ایران که با اهداف متفاوتی اعمال شده است، سبب شد که پژوهش حاضر با هدف بررسی تأثیر واسطه های نوآوری بر پذیرش فناوری های نوظهور در صنعت خودروسازی با نقش تعدیلگر محدودیت های تحریمی صورت گیرد. روش: پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی و از نظر روش، توصیفی و از نوع پیمایشی است. جامعه آماری پژوهش، مدیران ارشد (مدیرعامل، هیئت مدیره، مدیران تحقیق و توسعه، فروش و کنترل کیفیت) صنایع خودروسازی ایران است. در این پژوهش از روش نمونه گیری احتمالی و افراد در دسترس استفاده شده است. با توجه به حجم جامعه آماری، حجم نمونه به کمک فرمول کوکران ۱۳۰ نفر تعیین شد. ابزار اصلی گردآوری اطلاعات پرسش نامه است. پایایی و روایی ابزار پژوهش با استفاده از آزمون های پایایی ترکیبی، ضریب بارهای عاملی، آلفای کرونباخ، روایی هم گرا و روایی واگرا اندازه گیری شد. داده های حاصل با استفاده از نرم افزارهای اسمارت پی ال اس ۳ و اس پی اس اس تجزیه وتحلیل شدند. البته مزیت اصلی این نوع مدل یابی نسبت به لیزرل، تعداد کمتر نمونه مورد نیاز است. از طریق مدل یابی اسمارت پی ال اس می توان ضرایب رگرسیون استاندارد را برای مسیرها، ضرایب تعیین را برای متغیرهای درونی و اندازه شاخص ها را برای مدل مفهومی به دست آورد. گفتنی است برای آزمودن فرضیه های پژوهش، از آزمون معناداری t استفاده شد تا صحت رابطه بین سازه ها مشخص شود. یافته ها: یافته های حاصل از فرضیه ها نشان می دهد که واسطه های نوآوری بر درک سهولت استفاده از فناوری های نوظهور، سودمندی ادراک شده، آمادگی در پذیرش فناوری های نوظهور، حمایت قانونی در پذیرش فناوری های نوظهور، نگرانی های امنیتی در پذیرش فناوری های نوظهور، صرفه جویی در هزینه فناوری های نوظهور در صنعت خودروسازی تأثیر معناداری دارد. یافته های به دست آمده از آزمون ۲F نشان داد که محدودیت های تحریمی در رابطه بین واسطه های نوآوری بر پذیرش فناوری های نوظهور در صنعت خودروسازی ایران، نقش تعدیلگر را ایفا می کند. نتیجه گیری: این مطالعه به شدت از این فرضیه حمایت می کند که واسطه های نوآوری می توانند به فرایندهای نوآوری و پذیرش فناوری های نوظهور در شرکت های خودروسازی کمک مؤثری کنند. مطالعه حاضر با تأیید تجربی رابطه بین واسطه های نوآوری با پذیرش فناوری های نوظهور در صنعت خودروسازی، شکاف تحقیقاتی را پر کرده است. واسطه های نوآوری در پُرکردن شکاف بین فناوری های نوظهور و پذیرش موفقیت آمیز آن ها توسط کسب وکارها و مصرف کنندگان نقش مهمی دارند. عملکرد آن ها همانند سرعت دهنده ای است که سهام داران مختلف را به هم متصل می کنند و ضمن ارائه تخصص، همکاری ها را تقویت می کنند که همین امر، زمینه پذیرش فناوری های نوظهور را فراهم می کند.