سپیده فهیمی فر

هدف: آرشیو ملی ایران برای حفاظت از اسناد خود و سهولت دسترسی به آن ها، از سال 1383 شروع به رقمی سازی اسناد خود کرده است و همچنان ادامه دارد. برای بهبود رقمی کردن اسناد، داشتن خطِّ مشی مدون لازم است. هدف از پژوهش حاضر تدوین الگوی پیشنهادی خطِّ مشی مدون برای رقمی سازی اسناد در آرشیو ملی ایران است. روش / رویکرد پژوهش: پژوهش به لحاظ هدف از نوع کاربردی و اَزنظر رویکرد، از نوع تحقیقات آمیختة اکتشافی و پیمایشی است. ابزار پژوهش در مرحلة اول مصاحبه با متخصصان آرشیو ملی، سپس استخراج معیارهای خطِّ مشی رقمی سازی اسناد موجود در سطح بین المللی و ساخت پرسش نامه و به اجماع رسیدن روی آن با استفاده از تکنیک دلفی بوده است. درنهایت، نتایج حاصل از مصاحبه، با معیارهای به دست آمده از خطِّ مشی رقمی سازی اسناد در آرشیو ملی کشورهای دیگر مقایسه و سپس تحلیل شد. یافته ها و نتایج پژوهش: یافته های پژوهش نشان داد که 18 مؤلفة اصلی از بین راهنماها و خطِّ مشی های رقمی سازی اسناد در مراکز آرشیوی، در تدوین خطِّ مشی رقمی سازی ضروری شناخته شدند. تعدادی از این مؤلفه ها عبارت اند از: مدیریت پروژه؛ انتخاب منابع برای رقمی سازی؛ آمادگی برای رقمی سازی اسناد آرشیوی؛ محل رقمی سازی اسناد؛ تجهیزات و الزامات فنی برای رقمی سازی اسناد؛ سازمان دهی اسناد رقمی شده؛ نام گذاری اسناد رقمی شده ؛ توصیف اسناد رقمی شده ؛ ذخیره سازی اسناد رقمی شده ؛ مدیریت اصل سند فیزیکی بعد از رقمی شدن و... . آرشیو ملی ایران تنها 7 مؤلفة اصلی را به صورت مکتوب و مصوب دارد که عبارت اند از: انتخاب اسناد برای رقمی سازی؛ تجهیزات و الزامات فنی؛ سازمان دهی اسناد رقمی شده؛ نام گذاری اسناد رقمی شده؛ توصیف اسناد رقمی شده؛ توجه به مسائل حقوقی و قانونی؛ و سیاست دسترسی به اسناد رقمی شده. نتیجه گیری: نتایج تجزیه وتحلیل های آماری، اختلاف معنا داری بین مؤلفه های موجود در تدوین خطِّ مشی رقمی سازی اسناد نشان نمی دهد، بنابراین ضروری است که تمام مؤلفه های اصلی و زیرمؤلفه های به دست آمده از متون و راهنماها و خطِّ مشی ها و نظرات کارشناسان و متخصصان، در تدوین خطِّ مشی لحاظ شوند.

هدف: ترسیم نقشه موضوعی و تحلیل شبکه اجتماعی مقالات حوزه موضوعی کتاب الکترونیکی در مجلات علمی بین المللی ابسکو به منظور ارائه تصویری از ابعاد متنوع این حوزه برای کمک به ناشران و پژوهشگران است. روش/ رویکرد پژوهش: روش پژوهش تحلیل محتوای کیفی با رویکرد تحلیل خوشه بندی است که به منظور استخراج کلیدواژه های موضوعی و مصورسازی استفاده شده و جامعه پژوهش 135 مقاله منتشرشده در حوزه کتاب الکترونیکی از سال 2005 تا 2011 در مجلات علمی بین المللی بانک اطلاعاتی ابسکو بوده است. یافته ها: ترسیم نقشه موضوعی این حوزه نشان داد که تراکم شبکه پژوهش های انجام شده در این حوزه پایین است و به علاوه، 80 موضوع اصلی نظیر پذیرش، دسترسی، پیشرفت فناوری ها، مزایا، معایب، ظاهر، فرایند ارزیابی، جذابیت، تأثیر زیستی، آینده کتاب، و صنعت کتاب مرتبط با کتاب الکترونیکی به دست آمد. قالب کتاب الکترونیکی، مقایسه آن با کتاب چاپی و نیز دسترسی به آن از جمله مهم ترین موضوعات بحث شده در این حوزه با توجه به اندازه گره به دست آمده است. نتیجه گیری: با توجه به ابعاد به دست آمده، ناشران ایرانی همواره باید پیشرفت های مربوط به فناوری و طراحی های کاربرپسند، چالش های اقتصادی و قوانین مربوط به آن را در حوزة کتاب الکترونیکی در نظر گیرند.

هدف: هدف از انجام این پژوهش، ترسیم شبکه هم تألیفی نویسندگان فصلنامه های علمی و پژوهشی (781 مقاله) حوزه علم اطلاعات و دانش شناسی، شناسایی مهم ترین نویسندگان، و بررسی انسجام شبکه ای است. روش: پژوهش حاضر از نوع علم سنجی است و با رویکرد تحلیل شبکه اجتماعی انجام شده است. در این پژوهش از شاخص های تحلیل شبکه اجتماعی نظیر درجه همکاری، شاخص همکاری، اندازه گره، مرکزیت درجه ای، مرکزیت بینابینی، مرکزیت بردار ویژه، و نظایر آن استفاده شده و به منظور تحلیل داده های گرد آمده، نرم افزار NodXL به کار رفته است. مقالات بررسی شده مربوط به سال 1387 تا تابستان 1392 است. یافته ها: در میان چهار مجله مورد بررسی بالاترین شاخص همکاری به فصلنامه پردازش و مدیریت اطلاعات و بالاترین درجه همکاری نیز به طور مشترک به فصلنامه پردازش و مدیریت اطلاعات و فصلنامه تحقیقات اطلاع رسانی و کتابخانه های عمومی اختصاص دارد. غلامرضا فدائی، محمد حسن زاده، و فریبرز درودی به ترتیب دارای بیشترین تألیفات در این مدت زمانی بوده اند. الگوی هم تألیفی نویسندگان، دو نویسنده بوده است. در مجموع با بررسی چگالی به دست آمده از شبکه و پایین بودن آن می توان گفت که روابط هم تألیفی زیاد و انسجام قابل توجهی بین نویسندگان حوزه علم اطلاعات و دانش شناسی وجود ندارد. اصالت/ارزش: بیشتر پژوهش هایی که در حوزه علم سنجی و هم تألیفی انجام شده اند، به بررسی مقالات منتشر شده ایرانیان در بانک اطلاعاتی وب آوساینس پرداخته است. بررسی شبکه هم تألیفی نویسندگان حوزه علم اطلاعات و دانش شناسی می تواند الگوی پیشرفت علمی آینده را ترسیم، و برجسته ترین و کلیدی ترین نویسندگان این حوزه را به منظور انجام پژوهش های مرتبط شناسایی کند.

هدف پژوهش: هدف این پژوهش، ارائه ی شمای کلی از مولفه های موثر بر ترغیب ناشران ایرانی بر نشر کتاب الکترونیکی، مخاطبان هدف، نحوه ی دسترس پذیری و مطالعه و نیز معیارهای موثر بر برآورد نهایی قیمت تمام شده ی کتاب الکترونیکی، به منظور درک ابعاد مختلف اقتصادی نشر کتاب الکترونیکی است. روش پژوهش: روش پیمایشی با استفاده از پرسشنامه و روش تحلیل محتوا در این پژوهش به کار برده شده است. جامعه آماری پژوهش کلیه ناشران ایرانی کتاب های الکترونیکی شرکت کننده در بیست و پنجمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران است. یافته ها: نیاز مخاطب مهم ترین عامل موثر در ترغیب ناشران به سمت نشر کتاب الکترونیکی بوده است. مخاطبان اصلی نشر کتاب الکترونیکی براساس تحصیلات عموم مردم و دانشجویان و براساس گروه سنی جوانانند. بعلاوه براساس تحلیل محتوای نظرات ناشران شش بخش اصلی ای که ناشران برای تولید کتاب الکترونیکی بر روی آن سرمایه گذاری می کنند، عبارتند از: هزینه تولید محتوای متنی، هزینه تولید محتوای غیرمتنی، هزینه نرم افزاری، هزینه سخت افزاری و تجهیزات، هزینه اشاعه و خدمات بعد از فروش. نتیجه گیری: با توجه به این که ناشران نیاز مخاطب را مهمترین دلیل ورود خود به عرصه ی نشر کتاب الکترونیکی می دانند، بنابراین تقاضا نسبت به کتاب الکترونیکی وجود دارد، تنها باید سلایق و علایق افراد در حوزه های موضوعی شناسایی شود. بعلاوه عوامل موثر بر برآورد هزینه ی کتاب الکترونیکی تقریبا مشابه با کتاب چاپی است، با این تفاوت که برخی عوامل نظیر هزینه های انبارداری، هزینه جلدهای کاغذی و گالینگور به هزینه هایی نظیر تولید بانک اطلاعاتی و هزینه تبدیل فرمت ها و نظایر آن تغییر یافته است. با این وجود هزینه تولید محتوای پویا نظیر انیمیشن و تصاویر متحرک و قابلیت هایی نظیر جستجو بر کتاب الکترونیکی افزوده شده است.

هدف: هدف پژوهش حاضر ارزیابی کتابخانه های عمومی از دیدگاه کاربران و برآورد میزان رضایت آنها نسبت به چهار معیار منابع، ساختمان و تجهیزات، کتابداران و نیز خدمات کتابخانه های عمومی است. روش: این پژوهش به روش پیمایشی با استفاده از ابزار پرسشنامه محقق ساخته انجام شده است. جامعه آماری پژوهش کاربران فعال کتابخانه های عمومی شهر یزد بود که شامل 1000 نفر گردید. تعداد نمونه آماری با استفاده از فرمول کوکران 226 نفر محاسبه شد و به همان تعداد پرسشنامه توزیع گردید. یافته ها: بر اساس یافته های پژوهش، از مجموع کلیه مولفه ها، میزان رضایت کاربران از «دانش کتابداران و رفتار آنها» از معیار ارزیابی «کتابداران»، و میزان رضایت از «ساعات کاری کتابخانه» از معیار «خدمات کتابخانه» بالاترین رضایت را به خود اختصاص دادند. همچنین یافته های پژوهش نشان داد که کاربران در مقایسه با چهار معیار منابع، ساختمان و تجهیزات، کتابداران، و خدمات کتابخانه، بیشترین میزان رضایت خود را از کتابداران اعلام داشته اند. اصالت/ارزش: ارزیابی میزان رضایت کاربران فعال کتابخانه های عمومی استان ها برای ارزیابی ارزش منابع داخلی نهاد بسیار مهم است. سنجش میزان رضایت و عملکرد عموماً از طریق ابزار لیب کوال انجام شده است که مقایسه نتایج آن ارزیابی ها با ارزیابی حاضر می تواند به سیاستگذاری در حوزه منابع کمک کند.

هدف: هدف این پژوهش رسیدن به چارچوبی از گروه تخصصی و سازمان های مؤثر مورد نیاز برای نشر کتاب های درسی الکترونیکی دانشگاهی با توجه به ویژگی ها و مزایای این نوع کتاب هاست. بنابراین شناسایی متخصصان مورد نیاز با اجماع نظر صاحب نظران این حوزه نتیجه نهایی این پژوهش خواهد بود. روش: مطالعه دلفی با استفاده از ابزار پرسشنامه محقق ساخته در چهار دور انجام گرفت. جامعه آماری شامل چهل نفر از صاحب نظران داخلی و خارجی حوزه کتاب الکترونیکی، یادگیری الکترونیکی، کتابخانه دیجیتالی، آموزش الکترونیکی و نمونه گیری هدفمند بوده است. یافته ها: پژوهش به این نتیجه رسید که از مجموع 48 تخصص معرفی شده در پرسشنامه ها و در دورهای متنوع، مهم ترین اعضای نهایی گروه تخصصی نشر کتاب درسی الکترونیکی دانشگاهی به منظور نشر اصولی و کاربرپسند این کتاب ها شامل 19 تخصص است که عبارتند از: تولیدکنندگان محتوای تعاملی، فراهم آورندگان محتوای تعاملی، طراح آموزشی، استادان، طراح منابع آموزشی، متخصصان یادگیری الکترونیکی، متخصصان دسترس پذیری، نویسندگان محتوای تعاملی، نویسندگان، تولیدکنندگان نرم افزارهای کتاب الکترونیکی، تولیدکنندگان سخت افزارهای کتاب الکترونیکی، متخصصان رسانه، توسعه دهندگان محتوا، تولیدکنندگان کتاب الکترونیکی، متخصصان تعامل انسان - رایانه، ناشر، متخصصان فرهنگ، متخصصان قوانین و مقررات و متخصصان فناوری آموزشی. اصالت و ارزش: به نظر می رسد با توجه به بررسی های انجام گرفته، این پژوهش برای نخستین بار به شناسایی اعضای گروه تخصصی نشر کتاب درسی الکترونیکی دانشگاهی پرداخته و تکنیک دلفی نیز به عنوان شیوه جدیدی در حوزه مطالعات مربوط به کتاب های الکترونیکی در این پژوهش به کار برده شده است.  

هدف: این پژوهش فرایند ایجاد مخزن آرشیو الکترونیکی در دانشگاه ها را به منظور غلبه بر مشکلات ناشی از نگهداری آرشیوهای فیزیکی گوناگون نشان می دهد. روش: در این پژوهش از روش کیفی و مصاحبه با صاحب نظران آرشیو ملی ایران و ذی نفعان ایجاد آرشیو الکترونیکی در دانشگاه تهران استفاده شده است. یافته ها: به منظور ایجادآرشیو رقمی، لازم است ابتدا دلایل و نیز اهداف تشکیل آن مشخص شود تا بتوان توجیهی پذیرفتنی در این زمینه داشت. ایجاد مخزن آرشیو الکترونیکی نیازمند تولید اسناد الکترونیکی و سنجش نیازمندی های بخش های مختلف دانشگاه و اخذکننده مدارک از پرونده های دانشجویی است. اصالت اثر: پژوهش، ده مرحله اساسی را به منظور ایجاد مخزن آرشیو الکترونیکی پیشنهاد می کند ، از جمله ضرورت و امکان سنجی ایجاد مخزن آرشیو، مطالعه مقدماتی در حوزه آرشیو، مصاحبه با ذی نفعان، استخراج اسناد و اطلاعات مورد نیاز هر یک از بخش ها، مشخص کردن اسناد مشترک و مورد نیاز بخش های مختلف، و تهیه اصطلاح نامه تخصصی.

هدف: شناسایی ویژگی های رسانه های نوین و ترسیم الگوهای ارتباطی در آنها و شکاف آنها با رسانه های قدیمی تر روش/ رویکرد پژوهش: بررسی متون کتابخانه ای یافته ها: الگو های ارتباطی رسانه های نوین به سمت احیای روش های انتقال اطلاعات و برقراری ارتباط در دوران گذشته و ارتباط میان فردی سوق یافته است. نتیجه گیری: با پیشرفت فناوری های جدید احساس برقراری ارتباط به صورت میان فردی کاملاً شبیه سازی خواهد شد. پیشرفت های حوزه های زیرساختی، سخت افزاری، و نرم افزاری موجب تکامل کیفیت ارتباطات در عرصه ارتباطات شده است. این روند نه تنها وضعیت انتقال پیام یک طرفه را در رسانه تغییر داد، بلکه از تعامل های مبتنی بر پیام های متنی عبور کرد و رسانه نوین، خود را در شکل کامل چندرسانه ای- تعاملی به رخ کشید.

هدف این پژوهش سنجش میزان اهمیت ملاک ها و نشانگرهای ارزیابی کتاب الکترونیکی از دیدگاه یکی از مهمترین ذی نفعان کتاب الکترونیکی، کاربران است. روش شناسی پژوهش حاضر کمّی و روش پژوهش در بخش تجزیه و تحلیل داده ها، روش پیمایش توصیفی و تحلیلی است. جامعه پژوهش حاضر دانشجویان کارشناسی ارشد دانشگاه الزهراء (س) است که با کتاب الکترونیکی آشنایی دارند. نمونه گیری از دانشجویان، نمونه گیری تصادفی طبقه ای بوده است. تاکنون پژوهشی در زمینه شناسایی مهمترین ملاک ها و نشانگرهای ارزیابی کتاب های الکترونیکی انجام نشده است. با شناسایی مهمترین ملاک ها و نشانگرها از دیدگاه دانشجویان، امکان انتخاب بهترین کتاب الکترونیکی و نیز نشر مناسب ترین کتاب الکترونیکی دانشگاهی از سوی ناشران دانشگاهی امکان پذیر است. نتایج این پژوهش نشان داد که مهمترین ملاک مورد بررسی به هنگام ارزیابی کتاب الکترونیکی از دیدگاه دانشجویان، ملاک توزیع است. به علاوه نشانگرهای فصل بندی متن کتاب، عدم نیاز به ارتباط اینترنتی در کل مدت استفاده، دسترسی از راه دور، 24 ساعته بودن، و نظایر آن از دیدگاه دانشجویان از مهمترین نشانگرهای مورد سنجش هستند. 20 نشانگر از دیدگاه دانشجویان دارای بالاترین میزان اهمیت به هنگام انتخاب کتاب الکترونیکی است.

هدف: هدف پژوهش حاضر شناسایی مهم ترین معیارهای ارزیابی کتاب های الکترونیکی فارسی دانشگاهی از دیدگاه یکی از گروه های ذی نفع (ناشر، کاربر، کتابدار و نویسنده) کتاب الکترونیکی، کتابداران دانشگاهی است. روش: روش پژوهش حاضر پیمایشی و ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه محقق ساخته است. جامعه آماری پژوهش حاضر کلیه کتابداران شاغل در دانشگاه های دولتی شهر تهران (کتابخانه های مرکزی و دانشکده ای) است. یافته ها: نتایج پژوهش حاضر نشان داد، مهم ترین ملاک ارزیابی کتاب الکترونیکی از دیدگاه کتابداران، ملاک توزیع است. از مجموع 125 نشانگر مورد بررسی 30 نشانگر از دیدگاه کتابداران دارای بالاترین میزان اهمیت به هنگام انتخاب یک کتاب الکترونیکی مناسب برای کتابخانه است. دارا بودن فهرست مندرجات، امکان ذخیره کل متن کتاب، امکان انتخاب کتاب در فرمت های مختلف، دسترسی از راه دور و 24 ساعته و نظایر آن از مهم ترین نشانگرهای ارزیابی کتاب الکترونیکی از دیدگاه کتابداران شناخته شدند.

در این مقاله، تلاش شده است به تغییرات جاری ای پرداخته شود که در حوزه مدیریت اسناد دیداری- شنیداری روی داده اند و همچنین به تغییرات قابل پیش بینی ای که در آینده به دنبال کوچاندن اطلاعات آنالوگ به رقمی (دیجیتال) پیش می آید. این مقاله به تحلیل اطلاعات دیداری - شنیداری در تلویزیون می پردازد. نگارنده بر آن است تا این تحلیل را با مطالعه عملکردهائی که زنجیره اسناد را تشکیل می دهد و با تمرکز بر عناصر دارای ارتباط مستقیم با تغییرات ایجاد شده ناشی از رقمی سازی نظیر انتخاب (نظام ورودی)، تحلیل محتوا (نظام رفتاری)، ابزار بازیابی (نظام بازیابی) و تولیدات (نظام اشاعه) انجام دهد. تحلیل اسناد تلویزیونی طی سه مرحله بازبینی، چکیده نویسی و نمایه سازی صورت می گیرد که پیش از ورود به مباحث رقمی سازی موارد دیداری - شنیداری به آن پرداخته می شود. با تحلیل عناصر فوق، تغییر نقش مدیران در نتیجه تغییرات فناوری تعیین شده، نتیجه گرفته می شود این تغییرات نیازمند مهارت های کافی در زمینه فناوری و بخصوص وضعیت روانی بسیار خاصی است. تکامل فناوری، چالشی است که این حرفه با آن روبروست. به اعتقاد نگارنده انتظارات در حوزه های شناسائی صدا و تصویر که امکانات و روش های بسیاری را به منظور تحلیل و بازیابی بهتر اطلاعات ارائه می دهند، مثبت بوده، کار در حوزه نظام های شناسائی صدا به منظور ایجاد امکان نمایه سازی خودکار محتوا و شناسائی اشخاص و اماکن در جریان است.

" نیاز کاربران در عصر کنونی تنها دسترسی به اطلاعات نیست، بلکه سرعت و سهولت دسترسی به اطلاعات یکی از دلایلی است که امروزه، کاربرد فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی را افزایش داده است، و نیاز روزافزون به آن را آشکار می‌سازد. امروزه نه‌تنها مجلات بی‌شماری در قالب الکترونیکی در کنار نسخة چاپی خود منتشر می‌شوند، بلکه کتاب‌های بسیاری در موضوع‌های گوناگون به قالب الکترونیکی در‌آمده‌اند. کتابخانه‌های دانشگاهی نیز، جهت خدمت‌رسانی به کاربران خود می‌باید در کنار منابع چاپی، به فراهم‌آوری کتاب‌های الکترونیکی بپردازند. فراهم‌آوری انواع گوناگون کتاب‌های الکترونیکی در کتابخانه‌های دانشگاهی و ارائة تسهیلاتی در زمینة نحوة دسترس‌پذیری این کتاب‌ها، می‌باید از سوی مدیران کتابخانه‌های دانشگاهی مورد توجه قرار گیرد. لذا این مقاله ضمن بیان تعاریف مطرح شده در زمینة کتاب الکترونیکی، کارگاه‌های بین‌المللی برگزار شده در این خصوص، مطالعات انجام شده در کتابخانه‌های دانشگاهی و انواع اطلاعات موجود در کتاب‌های الکترونیکی (در قالب دسته‌بندی‌های گوناگون) به بررسی انواع کتاب‌های الکترونیکی موجود در کتابخانه‌های دانشگاهی شهر تهران پرداخته و نحوة دسترس‌پذیری و امکان مطالعة کتاب‌های الکترونیکی را برای دانشجویان و کاربران مربوطه شرح می‌دهد. روش پژوهش پیمایشی و ابزار گردآوری داده‌ها مصاحبه می‌باشد. "

کتابخانه‌های دانشگاهی به دلیل نیاز فزاینده به منابع اطلاعاتی روزآمد با مسألة فراهم‌آوری، سازماندهی، دسترس پذیر نمودن منابع (اعم از چاپی و الکترونیکی) مواجه هستند. از این رو پژوهش دربارة فواید و مشکلات فراهم‌آوری منابع الکترونیکی و هم‌چنین بررسی ویژگی‌ها و کاستی‌های کتاب‌های الکترونیکی از اهمیت خاصی برخوردار است. روش پژوهش، پیمایشی و ابزار جمع‌آوری‌ داده‌ها، پرسشنامه و مصاحبه است. نمونة آماری مورد مطالعه، متشکل از 60 نفر کتابدار دانشگاهی شاغل در شش دانشگاه شهر تهران است. بر اساس نتایج این پژوهش، درنظر کتابداران، قابلیت چند رسانه‌ای مهم‌ترین عامل در افزایش تمایل کاربران و اشغال فضای کم به ویژه برای کتاب‌های چند جلدی و مرجع، آسانی انتخاب، امانت کتاب به صورت هم‌زمان و غیره به ترتیب از مهم‌ترین عوامل تمایل کتابداران نسبت به کتاب‌های الکترونیکی است. یافته‌ها نشان می‌دهند، مشکلات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری، نبود فهرست همگانی در زمینة کتاب‌های الکترونیکی، پایین بودن سطح آشنایی کاربران، نفوذگرهای موجود و عواملی نظیر خستگی چشم هنگام مطالعه این کتاب‌ها و غیره از جمله مشکلات مربوط به این کتاب‌ها در نظر کتابداران دانشگاهی مورد مطالعه است.

پژوهش حاضر به منظور بررسی رابطه میان اطلاعات و ارتباطات، عوامل موثر در همگرایی اولیه و روز افزون این دو مفهوم، تاثیر این همگرایی در عصر جدید، و معایب حاصل از همگرایی روزافزون اطلاعات و ارتباطات انجام شده است...