حمیدرضا دالوند

حمیدرضا دالوند

مدرک تحصیلی: دکتری فرهنگ و زبان های ایران باستان، پژوهشگاه علوم انسانی ومطالعات فرهنگ
رتبه علمی: دانشیار، گروه زبان های باستانی، پژوهشکده زبان شناسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
پست الکترونیکی: dalvandhamidreza@yahoo.com
لینک رزومه

مطالب

فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱ تا ۲۰ مورد از کل ۲۶ مورد.
۱.

تشکیلات و مراتب دین مردان زردشتی در سنت روزگار اسلامی بر اساس پرسش دوم روایت فرنبغ سروش

نویسنده:
تعداد بازدید : 875 تعداد دانلود : 720
با فروپاشی پادشاهی ساسانی کیش زردشتی نیز همچون دیگر بخش های جامعه دستخوش تغییر و تحولات عمیق شد. جمعیت بهدینان کاهش یافت و جامعه زردشتی کوچک شد. نهاد دین تضعیف گردید و تشکیلات دینی از هم گسیخت. متناسب با این تغییرات، سازمان روحانیت تغییر کرد و مقامات و مراتب دینی با ادغام وظایف تشکیلات چابک تری پدید آوردند. تشکیلات دینی جدید هرچند کلیت سازمان روزگار ساسانی را حفظ کرد و مفاهیم و اصطلاحات کهن را زنده نگه داشت، اما دچار تغییرات چشم گیری شد. تا سده چهارم یزدگردی/ یازدهم میلادی به تدریج این دوران گذار طی شد. گزارش کوتاهی که در پرسش دوم روایت فرنبغ سروش آمده است، مدیریت سازمان و تشکیلات دینی جامعه زرتشتی ایران را نشان می دهد و مقاله پیش رو به شرح و تفسیر آن پرسش می پردازد. گزارش کوتاهی که در پرسش دوم روایت فرنبغ سروش آمده است، مدیریت سازمان و تشکیلات دینی جامعه زرتشتی ایران را نشان می دهد و مقاله پیش رو به شرح و تفسیر آن پرسش می پردازد.
۲.

پازند، زبان یا خط؟(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: سنت زردشتی در روزگار اسلامی پازندها زبان پهلوی خطوط باستانی زردشتیان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 130 تعداد دانلود : 79
متون پازند بخشی از میراث فکری کیش زردشتی است که فارغ از محتوای اغلب نیایشی و آیینی آنها، معمایی در تاریخ زبان فارسی است. آنچه را به نام پازند می شناسیم، پاره ای از متن های فارسی میانه هستند که حدود سده 12م از خط مبهم پهلوی به خط روشن و آوایی اوستا نقل شده اند. پازندنویسی تا سده 19م در ایران و هند ادامه داشته است و پیکره ای پدید آمده است که به اعتبار برخی قرائت ها ویژگی دوره نو زبان فارسی را گرفته است. اما هم پازندنویسان و هم کاربران آثار آنها بر این باور بودند که متنی از دوره میانه را ارائه کرده اند.همواره بر سر این موضوع که تغییر خط منجر به تغییر زبان شده یا نه، بحث بوده است و دلایلی می توان ذکر کرد. در گفتار پیش رو کوشش شده تا با بررسی هشت نمونه متن از دوره های مختلف پازندنویسی در ایران و هند، به این پرسش پاسخ داده شود که آیا در فرایند پازندنویسی دامنه تغییرات زبانی به اندازه ای بوده که به وجود زبان مستقلی قائل باشیم؟
۳.

جستاری در دگرگونی مفهوم و مصداق پازند(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: زبان های ایران باستان پازندها زردشتیان تغییر خط خطوط باستانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 908 تعداد دانلود : 214
بخش چشمگیری از میراث فکری مزدیسنا متن های پازند هستند. پاره ای از متون پهلوی که از سده 12م به بعد به خط اوستایی نقل شده اند، پازند گفته می شوند. پازندها ازجمله نخستین متن هایی بودند که مورد توجه و اقبال ایران شناسان قرار گرفتند و در سده 19 م مطالعات ارزشمندی پیرامون آنها صورت پذیرفت. اما در سده 20م به دلایل مختلف رها شدند و مطالعه چندانی درباره آنها انجام نشد. پازند به عنوان فرایند تغییر خط پهلوی به خط اوستایی پدیده ای متأخر و جدید است ولیخود مفهوم پازند قدیم است و رد آن را در اوستا هم می توانیم بینیم. دگرگونی معنایی و مصداقی پازند و پازندنویسی از روزگار باستان تا سده 19م و چیستی و چگونگی این تحولات در بستر حیات کیش زردشتی در ایران و هند موضوع اصلی این مقاله است.
۴.

آن مردِ سلطانی؛ استاد ابومنصور (نمونه ای از حضور زردشتیان در تشکیلات دیوانی و سپاهی آل بویه)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: زردشتیان دیوان سالاران زردشتی آل بویه بهاءالدوله دیلمی ابومنصور

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 156 تعداد دانلود : 605
جامعه زردشتی ایران با فروپاشی دولت ساسانی و چیرگی اسلام، فراز و فرودهای بسیاری دید؛ البته نه آن گونه مطرود شد که گمان می رود و نه توانست اقتدار پیشین را حفظ کند. جامعه زردشتی بر آن شد تا با اثبات صاحب کتاب بودن و قرار گرفتن در کنار دیگر ملل اهل کتاب و پرداخت جزیه، ادامه حیات خویش را ممکن سازد. وجه دیگر امکان حیات آنان، در قالب حضور فعال در امور دیوانی و حفظ این جایگاه تا سده پنجم قمری بود. زردشتیان دبیران و دیوانیان دقیق و ماهری بودند. دولت امیران آل بویه که در پی احیای سنت های ایرانی بود، فرصت بیشتری به دیوانیان زردشتی داد. موضوع این گفتار به شیوه تحلیل تاریخی، بررسی یکی از شخصیت های زردشتی به نام ابومنصور است که در زمان بهاءالدوله دیلمی (حک: 379-404ق) ضمن حفظ جایگاه علمی و دینی خود نزد هم دینانش، مصدر خدمات مهم دیوانی بود. نام و یاد او با عنوان «استاد ابومنصور» که نشانگر جایگاه علمی اوست، در منابع نویافته زردشتی و همچنین در متون تاریخی عربی آمده است. او با بهره گیری از شهرت و جایگاه خویش توانست در تدوین و جمع آوری منابع دینی زردشتی نقش ساز باشد و با نفوذ سیاسی و دیوانی توانست جایگاه زردشتیان را در ساختار قدرت آل بویه ارتقا دهد. آزادی نسبی مذهبی این دوره، رشد شخصیت های زردشتی را فراهم ساخته بود.
۵.

کبیسه یا اصلاح سال 500 تقویم یزدگردی (منشا انحراف تقویم در میان زردشتیان هند)

نویسنده:
تعداد بازدید : 163 تعداد دانلود : 444
تقویم یزدگردی یکی از یادگارهای کهن میزاث ایرانی است که هم در پهنه اقتصادی و علمی جهان اسلام و هم در حوزه دینی جهان زردشتی، کارکرد خود را حفظ کرد. هربار به ضرورت نیاز کاربران، دستخوش تحول و دگرگونی شد[a1] . هر اصلاح و تحولی پی آمدهای خود را داشت و بر جامعه کاربران تاثیرهای ویژه ای برجای گذاشت. برای مثال، اصلاحات معتضدی کارکرد اقتصادی تقویم یزدگردی را گرفت و وهیزک سال 375ی جامعه زردشتی را به اعتبار جایگاه پنجه در پایان آبان یا اسفند به دو بخش شرقی و غربی تقسیم کرد. ویا، پیدایش تقویم جلالی و اصلاحات ملکشاهی در سده پنجم هجری گاهشمار ایرانی را از سیطره جامعه زردشتی خارج ساخت. یکی از اصلاحات ممکن و محتمل، کبیسه سال 500 در تقویم یزدگردی و در درون میراث سنت زردشتی است. آنچه در این گفتار می خوانیم، چگونگی آن رویداد و پی آمدهای آن بر جهان زردشتی تا روزگار معاصر است. این اصلاح جامعه زردشتی هند را در سده 18 و 19 به بدو بخش تقسیم کرد.
۶.

اصلاح سال 375 تقویم یزدگردی برمبنای روایت فرنبغ سروش(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: تاریخ علم زردشتیان گاهشمار ایرانی تقویم یزدگردی اصلاح سال 375 تقویم یزدگردی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 177 تعداد دانلود : 543
تقویم یزدگردی بخشی از میراث ایرانی است که مسلمانان بی کم و کاست به همان شیوه و مبنای ساسانی پذیرفتند و آن را برای امور دیوانی و مالی به کار گرفتند، اما پس از دو و نیم سده، به سبب ماهیت گردشی و نقصان آن دچار مشکل شدند و برای تنظیم امور و رفع نیازهای خویش، ناچار تقویم یزدگردی را اصلاح کردند و در آن تغییراتی دادند. 120سال پس از اصلاحات مسلمانان و مدتی بیش از یک ماه تغییر در جابجایی نوروز، همچنین پایان یافتن دور بزرگ گاهشمار ایرانی، جامعه زردشتی نیز با تقویم یزدگردی دچار مشکل شد و تصمیم گرفت آن را اصلاح کند. رهبری آن جامعه که در فارس و بغداد سکنی داشت، در 375ی اصلاحات را علی رغم مخالفت بخشی از روحانیون سنت گرای ساکن در نواحی شمال و شرق ایران، عملی کرد. پژواک این اقدام و پی آمدهای آن در متون زردشتی و آثار منجمان اسلامی موضوع این گفتار است.
۷.

ادله قویه بر عدم جواز کبیسه در شریعت زردشتیه (افسانه تکرار هر 120 سال یک ماه در تقویم زردشتی)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
تعداد بازدید : 55 تعداد دانلود : 980
از جمله موضوعات بسیار مهم و جذاب در پهنه ایران شناسی و مطالعات ایرانی، گاهشماری است که از آغاز سده هجدهم میلادی تا کنون ادبیات چشمگیری پیرامون آن پدیدآمده است. بحث در باره ابعاد موضوع گسترش یافت و مقولاتی چون: منشأ تقویم و تأثیرپذیری آن از تقویم مصری، همچنین تحولات و اصلاحاتی که گاهشمار ایرانی از روزگار هخامنشی تا به امروز از سرگذرانده است، بارها بررسی و از زوایای گوناگون پژوهش شده اند. یکی از بحث های مهم تقویم ایرانی، وجود یا عدم وجود کبیسه در آن و نیز چگونگی کبیسه گرفتن ایرانیان بوده است. تا به امروز نظرات مختلفی در این باره ارائه شده است و اغلب به وجود دو سال شمار ثابت و سیار در ایران و وجود فرایند کبیسه گیری هر 116- 120 سال یک ماه، اشاره کرده اند. گفتار پیش رو بر آن است تا با برداشتی متفاوت از مفهوم بهیزک در گاهشمار ایرانی، از نگاهی دیگر به موضوع کبیسه گیری در گاهشمار ایرانی بپردازد.
۸.

سرآغاز شکل گیری فرقه های تقویمی در میان زردشتیان هند برمبنای سرودهای از ادهارو کرساسب در مجموعه شXLVIIIکتاب خانه دانشگاه بمبئی

نویسنده:
تعداد بازدید : 246 تعداد دانلود : 218
کیش زردشتی ازجملۀ ادیان کهن جهان است که اسناد و مدارک آن در اغلب زبان‌های کهن و تمدن‌های باستانی پراکنده است و طنین پژواک آن از گذشته‌های دور تا به امروز به گوش می‌رسد. در همۀ سرزمین‌ها و فرهنگ‌ها ردّ آن را می‌توان یافت. از شرق دور تا خاورمیانه و اروپا و امریکا، متون زردشتی در کتاب‌خانه‌های بزرگ به‌عنوان میراث بشری نگه‌داری می‌شوند. هند دراین‌میان موقعیت ویژه‌ای دارد. گذشته از پیوندهای عصر وداها و گاهان، سرزمین هندوستان پذیرای زردشتیان ایرانی مهاجر در روزگار پس‌از ساسانیان بود و بدین‌ترتیب، بخش بزرگی از اسناد و مدارک فرهنگی ایران طی هزارۀ اخیر به هند انتقال یافت. شناسایی و معرفی این اسناد نقش مهمی در روشن‌کردن زوایای تاریک تاریخ کیش زردشتی دارد. در مقالۀ پیش‌ِرو یکی از این اسناد، سروده‌ای از ادهارو کرساسپ
۹.

حاشیه های مهم تر از متن ارزش های تاریخ نگارانه ی پرنوشت ها، یادگارنامه ها و انجامه ی نسخه های خطی در سنت زردشتی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: زردشتیان سنت زردشتی نسخه های خطی انجامه ها یادگارنامه ها پَرنوشت ها و حواشی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 899 تعداد دانلود : 164
در سنت زردشتی مهم ترین و پُرابهام ترین مسئله، ابهام در تاریخ و بی توجهی به زمان و وقایع نگاری است. شاید ضبط زمان در مفهومِ کران مندی آن، به اعتبار روشنی آغاز و انجام محتوم آن و نیز نابودی شر به عنوان حکمت و مشیت نهفته در پسِ کران مندشدگی زمان، سبب شده تا هیچ گاه در سنتِ زردشتی به ضبط و ثبت رخدادها و بررسی آنها در فرایندی تاریخ نگارانه توجه نشود. کیش زردشتی، از زمان پیامبر تا روزگار اخیر، هرگز متن مشخص تاریخ نگارانه ای پدید نیاورده است. تاریخ در سنتِ زردشتی روایتی از پیش تعیین شده است که بنا بر ضرورتِ نبرد خیر و شر، به اراده ی اهورا و معاونت انسان، به تدریج و در گذر زمان به وقوع می پیوندد؛ از این رو، نه زمان گذشته و حال، بلکه زمان آینده و روزگار آمدنِ نجات بخش و پیروزی خیر است که اهمیت دارد. در کنار اسناد پراکنده، به ویژه روایت های تاریخی بیرون از سنت زردشتی، اغلب روایت همسایگان و دشمنان کیش زردشتی، بعضی متن های درونِ سنت نیز ارزش تاریخی دارند. درست است که متن های دینی جملگی بی زمان و ناظر بر مسائل شرعی و عقیدتی اند، ولی پَرنوشت ها، یادگارنامه ها و انجامه ها و افزوده های ارزشمندی در لابه لای اوراق خود حفظ کرده اند که تا حدودی خلأ متون تاریخی به ویژه در وجه گاه نگارانه ی آن را پر می کنند. در گفتار پیشِ رو به بررسی، شناسایی، طبقه بندی و یادکرد ارزش های حواشی متون دینی سنت زردشتی، به عنوان ابزار و چارچوبی برای گاه نگاری تاریخ کیش یادشده، پرداخته می شود.
۱۰.

کانونهای زردشتی فارس و سرانجام آنها در آغاز سده پنجم هجری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: زردشتیان زردشتیان فارس صوفیه فارس فارس یزد

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 193 تعداد دانلود : 306
فارس هم به سبب پیشینه آن وهم به عنوان خاستگاه ساسانیان مهم ترین بخش از سرزمین ایران بود که سده ها پس از فروپاشی پادشاهی ساسانی رهبری جامعه زردشتیان ایران را در دست داشت. شواهد تاریخی و اسناد و مدارک درون جامعه زردشتی نشان می دهند که تا اوایل سده پنجم هجری، کانون های زردشتی فارس از رونق و شکوه لازم برخوردار بودند و حکومت اسلامی نیز وجود آنها را به رسمیت شناخته بود. اما ناگهان از سده پنجم هجری به بعد حضور تاریخی شان در فارس کم رنگ می شود، به گونه ای که تا روزگار ما هیچ گزارش و سند موثقی، چه درون و چه بیرون از جامعه زردشتیان، مبنی بر حضور مؤثرشان در سرزمین یادشده وجود ندارد. آنچه در این گفتار بررسی شده است، بیان وضعیت زردشتیان فارس تا آغاز سده  پنجم هجری و پژوهش در چگونگی رویارویی شان با دین اسلام است. همچنین، تلاش شده تا پاسخی منطقی برای سرانجام کار کانون های زردشتی سرزمین یادشده فراهم گردد، پاسخی که بنابر دلایل مختلف، دامنه های شیرکوه در یزد را گزینه محتمل برای مهاجرت تشکیلات زردشتی منطقه فارس پیشنهاد می کند.  
۱۱.

میراث شیز در سنت زردشتی روزگار اسلامی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: آذربایجان زردشتیان شیز تخت سلیمان آتشکده آذرگشسب قم آتشکده فردجان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 968 تعداد دانلود : 414
شیز و آتشکده آن چنان نقش و جایگاهی در تاریخ دیانت زردشتی دارد که بنابر شواهد باستانشناختی از روزگار هخامنشی به این سو، به ویژه به روزگار ساسانیان و حتی سده چهارم هجری یکی از کانون های عبادی و فکری آن دین به شمار می آمده است. علی رغم این، چه به روزگار ساسانی و چه پس از آن، نه در متون دینی درون جامعه زردشتی و نه در منابع پدیدآمده در بیرون آن، اطلاعات روشنی در باره حیات فکری و هیربدستانی آذرگشسب دیده نمی شود. آنچه تاکنون در باره آن نوشته اند، اغلب جمع بندی پژوهش های باستان شناسی و گزارش های تاریخی است. به فرض پذیرش جایگاه تاریخی شیز و تصدیق میراث فکری آن، پرسش مهم درباره سرنوشت و سرانجام میراث یادشده است و این که پس از فروپاشی ساسانیان و خاموشی احتمالی آتشکده آن در پایان سده چهارم هجری، میراث آذرگشسب به کجا رفت و آتش مقدس آن به کدام آتشکده پیوست. این مقاله برآن است تا بر مبنای شواهد تاریخی پاسخ هایی برای پرسشی به این مهمی پیشنهاد کند.
۱۲.

بازآرایی و بازشناسی سه مجموعه فارسی زردشتی در کتابخانه مجلس شورای اسلامی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
تعداد بازدید : 228 تعداد دانلود : 435
دستنویس ها و میراث مکتوب زردشتیان برای درک تحولات آیین زردشتی در بستر تاریخِ فرهنگیِ جامعه اسلامی ایران از اهمیت ویژه ای برخوردارند. به سبب پراکندگی این میراث و نبود مرکزی واحد برای گردآوری و نگهداری آن و نیز خاص بودن متون زردشتی و ناآشنایی پژوهشگران و فهرست نویسان با آن ها، میراث یادشده به درستی شناسایی و معرفی نشده است. آنچه هم تاکنون فهرست نگاران فرزانه و سخت کوش مراکز خطی کتابخانه های بزرگ بدان پرداخته اند، اغلب با نقایص و کاستی هایی همراه بوده است. کتابخانه مجلس شورای اسلامی ایران در زمره کتابخانه هایی است که گنجینه ارزشمندی از دستنوشته های زردشتی را به اوستایی، پهلوی و فارسی نگهداری می کند. سه مجموعه زردشتیِ آن کتابخانه (به شماره های 13522، 12604 و 13589) نمونه هایی از معرفی ناقص و مرمت ناآگاهانه در این زمینه است. این پژوهش بر آن است تا با بازشناسی و بازآرایی این سه مجموعه به ظاهر متفاوت، آنها را به عنوان مجموعه ای واحد معرفی کند.
۱۳.

روایت ایتهوتر دست نویس نویافته کتاب خانه ملی و چاپ ماریو ویتالونه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: نسخه های خطی روایات زرتشتی روایت ایتهوتر کتاب خانه ملی جمهوری اسلامی ایران ماریو ویتالونه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 265 تعداد دانلود : 883
روایت ایتهوتر واپسین روایت ایرانی است که زرتشتیان ایران در سده 12ی، در پاسخ به هفتاد و هشت پرسش فقهی پارسیان، روانه هند ساختند. در 1996م، ماریو ویتالونه این روایت را بر اساس سه دست نویس در ناپل ایتالیا منتشر کرد. به تازگی دست نویس کهن تری، مورخ 1152ی، در کتاب خانه ملی جمهوری اسلامی ایران فهرست شد که معرفی و سنجش آن دست نویس با متن چاپ ویتالونه و تصحیح مجدد چاپ مذکور موضوع این مقاله است.
۱۴.

رسالة علمای اسلام؛ یک متن و چند روایت(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: کلام ادبیات فارسی زردشتیان رسالة علمای اسلام کلام زردشتی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 806 تعداد دانلود : 703
میراث مکتوب زردشتیان به فارسی نوگنجینه ای از آثار دینی ادبیات فارسی است که کم تر بدان توجه شده است. این متون به تدریج از سده های چهارم از بازتولید متون اوستایی و پهلوی پدید آمدند. امروزه، صدها رساله در حوزه های فقه، آیین، تفسیر، اسطوره، تاریخ، کلام، ادبیات، روایت، زبان شناسی، نجوم، و ... از دستوران کیش زردشتی برجای مانده است. کلام و مباحث کلامی، به ضرورت روابط زردشتیان و جامعة اسلامی، از دیرینه ترین موضوعات ادبیات فارسی زردشتی است. مهم ترین متن کلامی زردشتی به فارسی نو رسالة علمای اسلام است. هرچند از نخستین دهه های سدة نوزدهم پژوهشگران به این اثر توجه کرده اند، تا کنون شناخت درستی از بازمانده های آن صورت نگرفته است. آن چه شهرت دارد، از این رساله دو تحریر موجود است. این گفتار، با سنجش آن چه از رسالة یادشده برجای مانده، در پی آن است تا بر مبنای شواهد متنی و موضوعی برای بازسازی و تدوین مجدد قطعات پراکنده و گزیده های مختلف آن پیشنهادی به دست دهد.
۱۵.

وندیداد ساده (دست نویس اوستایی کتاب خانة ملی ملک تهران*)

کلید واژه ها: اوستا وندیداد ساده دست نویس ها دست نویس کتابخانه ملی ملک سمیوئل گایزه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 559 تعداد دانلود : 930
دست نویس اوستایی کتاب خانة ملی ملک یکی از نادر دست نوشته هایی است که گلدنر نیز در تصحیح اثر معروف خود از آن استفاده نکرده است. دست نویسی است با ویژگی های خاص گروه هندی که به دست هیربدی هیربدزاده از پارسیان هند به نام داراب پسر رستم در 1102 ی/1732 م پدید آمده است. پزشک و مجموعه دار انگلیسی سمیوئل گایزه (Samuel Guise) سدة 19م آن را از هند به لندن برد. در حراج سال 1812 م به فروش رفت و تا سال 1998 م/ 1377 خ میان مجموعه داران مختلف دست به دست شد و از دسترس پژوهش گران دور بود تا این که در این سال کتاب خانة ملی ملک آن را خرید. مقالة پیش رو با هدف شناخت و معرفی اهمیت این دست نویس و نیز توضیح و تحلیل ساختار وندیداد ساده فراهم آمده است.

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان