محسن نیازی

شیوه های تحقیق تلفیقی را جنبش سوم روش شناختی نامیده اند. این بدان معناست که اکنون برای ارتقای روش شناختی تحقیق، که با رویکردهای کمی و سپس کیفی آغاز شده است، لازم است رویکردهای تحقیق تلفیقی در تحقیقات اجتماعی دنبال شوند. رویکردهای عمده در تحقیقات انسانی- اجتماعی در طی جنبش¬های متعدد روش شناختی مسیر پیشرفت روش های تحقیق را پیموده اند. موج اول روش شناسی با کمیّت گرایی و تجربه گرایی آغاز گردید. پس از یک دوره غلبة کمّی گرایی، نقص روش های کمی در نشان دادن افکار و نیّات مردم دربارة فعالیت ها و وقایع خاص و پیچیده مشخص گردید. موج دوم روش شناختی تحت عنوان تحقیق کیفی در دهه های 80-1970 میلادی با تأکید بر ادراک فرآیندهایی که به نتایج مورد مطالعه منجر می شوند، گسترش یافت. در دهة اخیر، محدودیت های روش های کیفی در تعمیم یافته ها، درهم آمیزی یافته های تحقیق با ارزش های خاص محقق و مشکلات اعتبار و پایایی داده ها به عنوان چالش های مهم فراروی تحقیقات کیفی معرفی شده اند. از این رو، توجه به رویکرد تلفیقی به عنوان جنبش سوم روش شناختی از اهمیتی خاص برخوردار است. ایدة اصلی روش تلفیقی که از آن به رویکرد چندخصلتی، چندروشی یا شیوة آمیخته نیز یاد می شود، این است که ترکیب رویکردهای کمی و کیفی درک مناسب تر و جامع تری از موضوعات تحقیق به دست می دهد. در این رویکرد، ضعف ها و محدودیت های هریک از تحقیقات کمّی و کیفی جبران می شود. همچنین، این شیوه شواهد و مدارک جامع تری را برای پژوهش موضوع تحقیق ارائه می دهد و به محقق کمک می کند تا به سؤالاتی پاسخ دهد که رویکردهای کمّی یا کیفی به تنهایی نمی توانند پاسخگوی آن ها باشند. هدف اصلی این مطالعه بررسی تطبیقی روش شناسی کمّی و کیفی و شناسایی محدودیت های روش شناختی هریک از این دو رویکرد و ارائة مدل تلفیقی به عنوان راهکار اساسی روش شناختی در مطالعات انسانی- اجتماعی است.

بسیاری از متفکران اجتماعی مانند: وبر، آدلر، گیدنز و بوردیو بر رابطه بین سبک زندگی و هویت و نقش سبک زندگی بر شکل گیری هویت پرداخته اند. با توجه به موارد فوق، هدف اساسی این مطالعه، تبیین مفاهیم سبک زندگی و هویت ملی و چگونگی پیوند آن ها در جامعه مورد مطالعه می باشد. بر این مبنا، مطالعه حاضر به بررسی رابطه سبک زندگی و هویت ملی پرداخته است. این مطالعه از نوع پیمایش اجتماعی (social survey) بوده و داده های تحقیق با استفاده از تکنیک پرسش نامه توأم با مصاحبه جمع آوری گردیده است. جامعه آماری این تحقیق شامل کلیه شهروندان شهر کاشان در سال 1389 می باشد که با استفاده از فرمول کوکران تعداد 300 نفر به عنوان حجم نمونه تعیین و به صورت تصادفی ساده انتخاب گردیده اند. برای سنجش متغیر سبک زندگی از پرسش نامه سبک زندگی کریستین مایرز (2004) پژوهش رسولی (1383) و برای سنجش هویت ملی از شاخص های پرسش نامه آزاد و غفاری(1383) و علیخواه (1383) استفاده شده است. اعتبار و روایی مقیاس های سنجش دو متغیر سبک زندگی و هویت ملی با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ بررسی و با توجه با نتایج آزمون (سبک زندگی 941/0=a) و (هویت ملی 780/0=a) مورد تأیید قرار گرفته است. یافته های تحقیق و نتایج آزمون های آماری مربوطه، همبستگی معنادار بین دو متغیر سبک زندگی و هویت ملی (383/0=r) در سطح 99 درصد اطمینان را مورد تأیید قرار می دهد. همچنین، نتایج رگرسیون چندگانه و با توجه به بتای استاندارد شده در ارتباط با رابطه هر یک از مؤلفه های سبک زندگی بر متغیر هویت ملی بیانگر بیشترین رابطه مؤلفه های قانون گرایی و پایبندی به ارزش ها، شرایط محل زندگی و نحوه گذران اوقات فراغت بر متغیر هویت ملی می باشد. میزان تأثیرگذاری متغیرهای فوق بر میزان هویت ملی به ترتیب 18/0، 21/0- و 19/0- درصد نشان داده شده است.

در این مقاله، نقش ماهواره و برنامه های ماهواره ای در وضعیت و فرسایش هویت فردی، اجتماعی، ملی و دینی شهروندان مطالعه شده است. امروزه با رشد فناوری اطلاعات و ارتباطات، برنامه های ماهواره ای با نفوذ پذیری و فروریزی فزاینده مرزها و گسترش برخوردهای فرهنگی موجبات تزلزل عرصه های اجتماعی و فرهنگی به عنوان منبع هویت یابی سنتی جوامع را فراهم ساخته اند. با توجه به اهمیت خاص هویت در ابعاد فردی، اجتماعی، ملی و دینی آن به عنوان مؤلفه ی کلیدی فرهنگ و نقش وسایل ارتباط جمعی به ویژه ماهواره بر آن، در دهه های اخیر، نظریه ها و دیدگاه های مختلفی از سوی صاحب نظران علوم انسانی، ارتباطات و مطالعات فرهنگی در این زمینه رشد یافته است. این دیدگاه ها با ارایه رویکردهای خوش بینانه و بدبینانه و افراطی، تفریطی و بینابین، به تحلیل نقش و ابعاد اثرگذاری ماهواره بر هویت پرداخته اند. با توجه به مباحث نظری فوق، این مقاله با هدف شناسایی اثرات ماهواره بر هویت در سطوح و ابعاد فردی، اجتماعی، ملی و دینی آن تدوین یافته و به مطالعه رابطه بین میزان استفاده از ماهواره و وضعیت هویت پاسخگویان پرداخته شده است. این مطالعه از نوع پیمایش اجتماعی بوده و داده های تحقیق با استفاده از تکنیک پرسشنامه توأم با مصاحبه جمع آوری گردیده است. اعتبار و روایی مقیاس های تحقیق با توجه به نتایج از آزمون آلفای کرونباخ مورد تأیید قرار گرفته است. جامعه آماری تحقیق شامل کلیه شهروندان شهر کاشان در سال 1389 می باشند که با استفاده از فرمول نمونه گیری کوکران تعداد 456 نفر به عنوان حجم نمونه انتخاب گردیده اند. یافته های تحقیق رابطه بین میزان استفاده از ماهواره و وضعیت هویت را مورد تأیید قرار داده است. فعالیت های آماری مربوطه که با توجه به رتبه ای بودن متغیرهای تحقیق از ضریب همبستگی اسپیرمن استفاده شده است رابطه معنادار بین میزان استفاده از ماهواره و هویت را نشان می دهد. نتایج آزمون فوق بیانگر همبستگی میزان استفاده از ماهواره با هویت اجتماعی ( 39/0- =r s)، هویت ملی (69/0- =rs) و هویت  دینی (36/0- =rs) می باشد. نوع رابطه منفی بوده و رابطه معکوس بین متغیرهای تحقیق را نشان می دهد. بر این مبنا، با افزایش میزان استفاده از ماهواره شاهد کاهش میزان هویت اجتماعی، ملی و دینی خواهیم بود. همچنین، یافته های تحقیق رابطه معنی داری بین دو متغیر میزان استفاده از ماهواره و میزان هویت فردی را نشان    نمی دهد.

با مطالعه دقیق اشعار عرفانی ملا محسن فیض کاشانی، این نکته آشکار می شود که وی در کنار دقایق و ظرایف عرفانی، از تاریخ اجتماعی روزگار خود غافل نمانده است. در این میان، آسیب های انسانی و اجتماعی و جنبه های منفی شخصیت و رفتار انسانی، که زمینه ساز بی-اعتمادی در روابط اجتماعی است، مورد توجه قرار گرفته است. از نظر فیض، عناصری چون جهل، عیب جویی، نفاق و شکاف گفتار و عمل، بدبینی، ریا و تظاهرگرایی، عدم وفاداری و صداقت، خودبینی، غرور، تفرقه-جویی، دنیامداری و طعن دیگران از عوامل اساسی انحراف در شخصیت و بی اعتمادی در جامعه می گردند. هدف اصلی این مقاله، شناخت عناصر بی اعتمادی اجتماعی در دیوان فیض کاشانی است که در راستای آن، مؤلفه ها و عناصر فوق را بررسی کرده ایم.

با مطالعه دقیق اشعار عرفانی ملا محسن فیض کاشانی، این نکته آشکار می شود که وی در کنار دقایق و ظرایف عرفانی، از تاریخ اجتماعی روزگار خود غافل نمانده است. در این میان، آسیب های انسانی و اجتماعی و جنبه های منفی شخصیت و رفتار انسانی، که زمینه ساز بی اعتمادی در روابط اجتماعی است، مورد توجه قرار گرفته است. از نظر فیض، عناصری چون جهل، عیب جویی، نفاق و شکاف گفتار و عمل، بدبینی، ریا و تظاهرگرایی، عدم وفاداری و صداقت، خودبینی، غرور، تفرقه جویی، دنیامداری و طعن دیگران از عوامل اساسی انحراف در شخصیت و بی اعتمادی در جامعه می گردند. هدف اصلی این مقاله، شناخت عناصر بی اعتمادی اجتماعی در دیوان فیض کاشانی است که در راستای آن، مؤلفه ها و عناصر فوق را بررسی کرده ایم.

در رویکردهای علمی به نظام های آموزشی تاکید شده که فراگیران بایستی مطابق انتظارات جامعه تحول یابند و در فرایند تعلیم و تربیت باید چرخه تولید به گونه ای باشد که میزان عدم کارایی و اتلاف انرژی به حداقل برسد. افت تحصیلی به عنوان یکی از معضلات نظام های آموزشی در کشورهای جهان باعث به هدر رفتن بسیاری از منابع می شود این مساله در مقطع دانشگاه به طور محسوس مشاهده می شود. هدف این پژوهش بررسی عوامل موثر بر افت تحصیلی دانشجویان با مقایسه دانشجویان مشروط و ممتاز بوده است. به این منظور نمونه های از دانشجویان مشروط (با حداقل سه بار مشروطی متوالی یا چهار بار یا بیش تر مشروطی متناوب) شامل 60 دانشجو (39 پسر و 21 دختر) مورد بررسی قرار گرفت. همچنین به منظور مقایسه وضعیت تحصیلی این دانشجویان با وضعیت تحصیلی دانشجویان ممتاز، نمونه ای از دانشجویان ممتاز (52 دانشجو شامل 25 پسر و 27 دختر) مورد مطالعه قرار گرفت. ابزارهای مورد استفاده در این پژوهش عبارت بودند از: پرسشنامه مشخصات فردی، پرسشنامه عزت نفس کوپر اسمیت و آزمون هوشی ریون بزرگسالان. نتایج به دست آمده نشان داد که دانشجویان ممتاز در مقایسه با دانشجویان مشروط از بهره هوشی بالاتری برخوردارند. عزت نفس آنها قوی تر است و از پیشینه تحصیلی (معدل دیپلم) بهتری برخوردارند. همچنین معلوم شد اکثر دانشجویان دچار افت تحصیلی (88.8 درصد) غیربومی و اکثر دانشجویان ممتاز (53.8 درصد) بومی هستند. به علاوه، این یافته حاصل شد که دانشجویان دختر در مقایسه با دانشجویان پسر عملکرد تحصیلی بهتری دارند.

"در این مقاله، رابطه سرمایه فرهنگی خانواده با هویت اجتماعی جوانان مورد مطالعه قرار گرفته است. هدف اصلی این پژوهش، مطالعه ابعاد نظری سرمایه فرهنگی و هویت اجتماعی به عنوان متغیرهای اصلی مستقل و وابسته تحقیق و نیز مطالعه سرمایه فرهنگی و هویت اجتماعی جوانان و نیز چگونگی پیوند آن دو می باشد. سرمایه فرهنگی، به عنوان یکی از مفاهیم کلیدی جامعه شناسی، از اهمیت خاصی برخوردار است. سرمایه فرهنگی به تمرکز و انباشت انواع مختلف کالاهای ملموس فرهنگی و نیز قدرت و توانایی در اختیار گرفتن این کالاها و همچنین استعداد و ظرفیت فرد در شناخت و کاربرد این وسایل گفته می شود. از نظر صاحب نظران و متفکرین جامعه شناسی، سرمایه فرهنگی به سه مقوله فرهنگی درونی شده، سرمایه فرهنگی عینی و سرمایه فرهنگی نهادینه شده، قابل تفکیک است. مفهوم هویت نیز به دو معنی تشابه و تمایز معنی می شود. بعد تمایز آن در عرصه زندگی فردی و بعد تشابه آن در عرصه اجتماعی مطرح است. تمامی ابعاد دینی، خانوادگی، ملی، قومی و فرهنگی هویت در قالب هویت اجتماعی قرار می گیرند. جامعه آماری این تحقیق، دانشجویان شاغل به تحصیل دانشگاه کاشان در سال 1385 می باشند که با استفاده از فرمول کوکران، تعداد 350 نفر به عنوان نمونه انتخاب و مورد بررسی قرار گرفته اند. نتایج به دست آمده از این پژوهش، بیانگر وجود رابطه معنادار بین دو متغیر سرمایه فرهنگی و هویت اجتماعی در سطح اطمینان 95 درصد را نشان می دهند."

خانه های تاریخی کاشان، تجلّی تلاش انسان گذشته در زیستن هرچه مناسب تر تلقّی می گردد. امروزه سبک و هنر به کار رفته در خانه های تاریخی کاشان توجّه هنرمندان و صاحب نظران مطالعات فرهنگی و معماری را به خود جلب نموده و یکی از مهم ترین کانون های جهانگردی ایران به شمار می روند. در این مقاله، عناصر و بخش های اصلی معماری خانه های تاریخی کاشان و نقش عوامل اقلیمی در نوع معماری آنها مورد مطالعه قرار گرفته است. مطالعه سبک و هنر به کار رفته در بخش های مختلف خانه های تاریخی کاشان، ابعاد مختلف فرهنگی، هنری و زیبایی شناختی و معماری در منطقه کاشان را نشان می دهد. در واقع نوع معماری خانه های تاریخی کاشان را می توان پاسخ طبیعی انسان به اقلیم منطقه کاشان با زیست اقلیم خشک، تلقّی نمود.

در این مقاله وضعیت مشارکت اجتماعی مردم شهر کاشان تحلیل شده است . هدف این بررسی بیان خاستگاه نظری این مفهوم به منزله یکی از مفاهیم کلیدی در ادبیات علوم اجتماعی از جهات نظری و نیز چگونگی سنجش عملی آن و بررسی تجربی آن در حوزه مورد مطالعه است . علاوه بر آن ، شناسایی و تبیین میزان مشارکت اجتماعی و نیز شناسایی ابعاد و الگوهای مشارکت در جامعه مورد مطالعه از اهداف اصلی این مطالعه می باشد . با بیان مؤلفه های مربوط به مشارکت اجتماعی و تعیین سطوح و اجزای مربوط به آن تعریف و آزمون تجربی آن امکان پذیر و جمع آوری داده های لازم از حوزه مورد مطالعه وضعیت مشارکت اجتماعی مطالعه و بررسی شده است ...

"در این مقاله چگونگی پیوند بین ساختار خانواده و مشارکت اجتماعی بررسی و تحلیل شده است. هدف این بررسی بیان خاستگاه نظری این دو مفهوم به منزله مفاهیم کلیدی در ادبیات علوم اجتماعی از حیث نظری و نیز چگونگی سنجش علمی آنها و در نهایت آزمون تجربی ارتباط بین آن در حوزه مورد مطالعه است. در آغاز خاستگاه های نظری و جایگاه این دو مفهوم در اندیشه برخی از نظریه پرداران علوم اجتماعی ارایه گردیده است. سپس ابعاد نظری ساختار خانواده و مشارکت اجتماعی در ادبیات جامعه شناسی کاوش شده است. این ابعاد به وجود نوعی رابطه بین دو مفهوم دلالت دارند. با بیان مولفه های مربوط به ساختار خانواده در دو نوع شیوه تربیتی مبتنی بر اقناع گرایی و استبدادگرایی و نیز تعیین سطوح و اجرای مربوط به مشارکت اجتماعی تعریف عملی و آزمون تجربی آنها امکان پذیر و با جمع آوری داده های لازم از حوزه مورد مطالعه ارتباط بین آن دو اندازه گیری شده است. استنباط آماری از داده ها وجود نوعی همبستگی معنادار در سطح اطمینان 99 درصد بین دو متغیر ساختار خانواده و مشارکت اجتماعی را نشان می‌ دهد. "