شادی نفیسی

شادی نفیسی

مدرک تحصیلی: دانشیار دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران

مطالب
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدید‌ترین

فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱ تا ۲۰ مورد از کل ۳۸ مورد.
۱.

تحلیل و بررسی دیدگاه غزالی در تأویل آیات الهی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی سال ۲۷ تابستان ۱۴۰۲ شماره ۲ (پیاپی ۹۵) 159 - 176

کلید واژه ها: غزالی تأویل جواهرالقرآن مشکوه احیاء علوم الدین

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵ تعداد دانلود : ۳
تأویل از دانشهای قابل توجه در علوم قرآنی، به خصوص تفسیر آیات الهی است و در بین مستشرقان با عنوان هرمنوتیک شناخته شده است. این دانش به خوانش عمیق و باطن گرایانه از متن قرآن منتج شده است. ابوحامد غزالی، اندیشمند و متفکر علوم اسلامی قرن پنجم(450 ق) کتاب مستقلی در حوزه علوم قرآنی تألیف نکرد، اما درآثارش به طور مکرر از آیات قرآن مدد جسته است. هدف: این نوشتار با بررسی آثار متعدد غزالی، رویکرد او را در تأویل آیات الهی همراه با نمونه هایی از مصادیق قرآنی، به خصوص آیه نور بیان کرده است. روش: جمع آوری مطالب در این پژوهش به صورت کتابخانه ای بوده و روش تحقیق به صورت توصیفی تحلیلی است. یافته ها: رویکرد غزالی در تأویل آیات الهی آنچنان که بایسته است، مورد توجه و عنایت مفسّران قرار نگرفته است. در این پژوهش، نظرات غزالی در حوزه تأویل، تحلیل و بررسی و نظر سایر مفسّران و اندیشمندان درآیات انتخابی طرح شد. برجسته ترین نظر تأویلی غزالی، مربوط به آیه نور است که این دیدگاه بر اساس نظرات سایر مفسّران بررسی شد. نتیجه گیری: فهم غزالی در تأویل آیات مبتنی بر دانش صوفیانه و سایر دانشها نیست، بلکه معقول وکاملاً منطقی و دور از گرایشهای مختلف است.
۲.

الگوی ایجاد نگرش مثبت به سبک زندگی ایمانی در دانش آموزان دوره متوسطه اول(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علوم تربیتی از دیدگاه اسلام سال ۱۱ پاییز ۱۴۰۲ شماره ۲۲ 51 - 80

کلید واژه ها: ایجاد نگرش تغییر نگرش سبک زندگی سبک زندگی ایمانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۳ تعداد دانلود : ۶۷
پژوهش حاضر با هدف کلی ارائه الگوی ایجاد نگرش مثبت به سبک زندگی ایمانی در دانش آموزان دوره متوسطه اول انجام شد. پژوهش از حیث هدف، اکتشافی و کاربردی و از حیث گردآوری داده ها و چارچوب حاکم بر فضای آن، کیفی محسوب می شود که برپایه رهیافت نظام مند اشتراوس و کوربین در روش داده بنیاد انجام شد. در زمینه مطالعات اسنادی، از امکان حداکثری و در دسترس بودن پژوهش ها، مطالعات، مقالات و کتاب های مرتبط به گونه ای هدفمند استفاده شد؛ و از بین صاحب نظران، متخصصان و صاحبان تجربه در زمینه تعلیم و تربیت، تعدادی به روش نمونه گیری هدفمند، نظری و گلوله برفی شناسایی، انتخاب و بر پایه قاعده اشباع نظری با عنوان اطلاع رسان در این پژوهش، مشارکت داده شدند. از ابزار مصاحبه عمیق نیمه ساختاریافته استفاده شد. متن مصاحبه ها طی سه مرحله کدگذاری باز، محوری و انتخابی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند و مفهوم پرداز دلالتی لازم انجام پذیرفت که در نتیجه، تعداد 406 جمله کلیدی، 30 خرده مقوله ، 40 بعد یا مقوله فرعی و 20 مقوله اصلی به دست آمد و الگو ارائه شد. پژوهش حاضر نشان داد که اگر نگرش افراد نسبت به دین و سبک زندگی ایمانی از سنین پایین تر به ویژه در دوره حساس نوجوانی، به گونه ای مناسب، مثبت و کارآمد شکل گیرد، احتمال انتخاب این نوع از سبک زندگی در دوره های سنی بعدی و میزان پایبندی به آن نیز بالا خواهد بود؛ به همین منظور، شرکای تربیتی در امر تربیت دینی بایستی در برنامه ریزی و فعالیت ها با آموزش و پرورش همسو و هم افزا باشند.
۳.

شاخص های نور از دیدگاه غزالی: تفسیر آیه نور

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه نقد آراء تفسیری سال ۴ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۲ (پیاپی ۸) 277 - 300

کلید واژه ها: غزالی مشکات الانوار تفسیر آیه نور

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۹ تعداد دانلود : ۲۹
عالمان دینی بر اساس آموخته ها، تجارِب و دغدغه هایی که دارند خوانش های متفاوتی از آیات قرآن ارائه داده اند. امام محمد غزالی در سده پنجم هجری می زیسته از متقدمین در حوزه علوم قرآنی است. او موفق شده نظرات شاذ و بدیعی را در حوزه ی تفسیر آیات قرآنی تئوریزه نماید و افق نویی را به روی پژوهشگران بگشاید. غزالی در کتاب مشکات الانوار به تفسیر آیه نور پرداخته است. مفسران درتفسیر آیه سی وپنج سوره نور تعابیر مختلفی را بیان کرده اند اما غزالی در تفسیر این آیه انسان را محور قرار داده و به توصیف ارواح بشری پرداخته است. او هر یک از کلمات این آیه را نمادی از روح بشری می داند و برای شناخت نور حقیقی شاخص هایی معرفی می کند تا انسان بتواند نور حقیقی را بشناسد. جمع آوری داده ها در این پژوهش به شیوه کتابخانه ای بوده و روش تحقیق توصیفی و تحلیلی می باشد. یافته های این پژوهش در صدد بیان و تحلیل شاخص ها برای فهم و دریافت نور است. اوبرای رمز گشایی شاخص های نور را به انسان معرفی می کند. لازم بذکر است برداشت انسانی غزالی از آیه ی نور متفاوت از تفکر اومانیستی است که پس از رنسانس در غرب مطرح شده و انسان را محور و مرکز عالم قرار داده است.غزالی، مشکات الانوار، تفسیر آیه نور.
۴.

بررسی آیات تعاملات اجتماعی اسلام با اهل کتاب براساس نظریه کنش کلامی جان سرل با محوریت سوره آل عمران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش دینی دوره ۲۱ بهار و تابستان ۱۴۰۱ شماره ۴۴ ۲۳۷-۲۰۷

کلید واژه ها: تعاملات اجتماعی سوره آل عمران اهل کتاب کنش های کلامی جان سرل

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۵۸ تعداد دانلود : ۱۹۰
نظریه کنش کلامی یکی از نظریات مطرح در زمینه تحلیل گفتمان و متن شناسی است. این نظریه که شاخه ای از فلسفه زبان است به بررسی افعال و جملات در موقعیت های مختلف می پردازد. کاربست این نظریه جدید در تحلیل متون دینی، افق جدیدی را در برابر پژوهشگران این حوزه قرار می دهد. سوره آل عمران در رابطه با تعاملات اجتماعی اسلام با اهل کتاب موضوعات مختلفی را مطرح می کند. بسیاری از آیات این سوره به بررسی ویژگی های فکری و رفتاری نادرست اه ل کت اب در گذشته و حال می پردازد. رویکرد این پژوهش، توصیفی- تحلیلی است که از الگوی کنش کلامی جان سرل برای تحلیل جملات مربوط به این تعاملات استفاده می گردد. پیام اصلی آیات در قالب این کنش ها، نظام ارزشی جدیدی را بیان می کند. خداوند همه پیروان ادیان الهی را در تعامل با یکدیگر به سمت و سوی وحدت ادیان برای هرچه بهتر شدن جامعه، خواه به صورت توصیه، پیشنهاد یا حتی هشدار، ترغیب نماید. غالب این کنش ها به صورت غیرمستقیم است و به دلیل عمق معانی جملات، برای برخی آیات می توان چندین کنش را در نظر گرفت. نتایج تحقیق نشان دهنده آن است که از میان کنش های پنجگانه سرل، کنش ترغیبی و کنش عاطفی درآیات تعاملات اجتماعی اسلام با اهل کتاب به نسبت سایر کنش ها، وجه غالب است. دلیل این بسامد بالا، آن است که تعلیل توصیف آگاهی بخش از یک سو حاکی از آن است که اراده الهی منطبق بر گفتمان ارشاد و ارتقای فهم مخاطب است و از سوی دیگر نشان دهنده این است که گوینده قصد دارد تا مخاطب به بهترین نحو تعامل مسالمت آمیزی با سایر ادیان الهی داشته باشد. هدف این تحقیق، تحلیل آیات مرتبط با تعاملات اجتماعی مسلمانان با پیروان اهل کتاب در سوره آل عمران با تاکید بر الگوی کنش کلامی جان سرل می باشد.
۵.

بررسی روایات و آراء رجالیان دربارهعبد الله بن خداش (ضمن ارزیابی جایگاه او بین راویان متهم به غلو در رجال نجاشی)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تحقیقات علوم قرآن و حدیث سال نوزدهم بهار ۱۴۰۱ شماره ۱ (پیاپی ۵۳) 219 - 250

کلید واژه ها: عبد الله بن خِداش المَهری علم رجال غلو توثیقات عام

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۹۳ تعداد دانلود : ۱۳۲
عبدالله بن خِداش المَهری (البصری) یکی از راویان صاحب تألیف بوده که روایات او در الکافی، تهذیب الأحکام و سایر جوامع روایی انعکاس یافته است. این راوی از سوی نجاشی متهم به غلو گردیده، درحالی که از سوی شیخ کشی توثیق شده و همچنین از مشایخ حدیثی صفوان بن یحیی بوده و از این جهت نیز مشمول توثیقات عام است. در این تحقیق ضمن ارزیابی جایگاه ابن-خداش بین راویان متهم به غلو در رجال نجاشی، از طریق بررسی دقیق اقوال رجال شناسان درباره او و واکاوی اسناد و مضمون روایاتش، به این نتیجه دست می یابیم که اولاً ابن خداش جزء راویانی است که مستقیماً از سوی نجاشی، متهم به غلو شده، ثانیاً با تتبع و بررسی به عمل آمده در روایات موجود از ابن خداش، سخنی که دال برغلو باشد، مشاهده نشد و می توان گفت که روایات او، به فرض صحت انتساب او به غلو، بخوبی گزینش و پالایش شده اند. بعلاوه با توجه به وجود روایات فقهی از او که نقطه مقابل اباحی گری است، و نیز برخی روایات اعتقادی وی که در مخالفت با عقاید غلات می باشد، می توان در نسبت غلو به وی از جنبه هایی، تردید نمود. ثالثاً، روایات او دارای مویداتی نیز می باشد، لذا وجود ابن خداش در سند این روایات، باعث کنار گذاشتن این روایات نمی شود.
۶.

«لا یُسئلُ عمّا یَفعلُ»، توصیف یا توصیه؟ تحلیل انتقادی میراث تفسیری آیه 23 سوره انبیاء(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تحقیقات علوم قرآن و حدیث سال نوزدهم زمستان ۱۴۰۱ شماره ۴ (پیاپی ۵۶) 49 - 69
تعداد بازدید : ۲۲۴ تعداد دانلود : ۱۳۴
یکی از مواردی که در میراث تفسیری آیه لایسئل (آیه ۲۳ سوره انبیاء) مورد غفلت واقع شده عدم تمایزگذاری میان دو رویکرد هنجاری و توصیفی آیه است. مقاله حاضر برای تبیین دقیق تر مفاد آیه و در خلال مواجهه مسأله محور با آن، این پرسش اصلی را پی جویی می کند که آیا عبارت «لا یسئل عما یفعل» تنها در مقام توصیه و بیان بایدها و نبایدهای هنجاری برای «نهی» از سوال از فعل الهی بوده و یا می تواند دربردارنده پیامی اخباری و توصیفی برای حکایت از عالم واقع و «نفی» سوال از افعال خدا باشد؟ حل این مساله در گرو پاسخ به دو پرسش فرعی است: الف) مبنای سوال ناپذیری افعال خداوند چیست؟ برای یافت این مبنا از تحلیل مفهومی، سیستمی و گزاره ای بهره می بریم. ب) آیه با کدام غرض سوال ناپذیریِ فعل الهی را بیان می کند؟ که پاسخ آن را از مسیر بررسی سیاق آیه لایسئل در بافت معنایی سوره انبیاء پی جویی می کنیم. نتایج به دست آمده نشان می دهد سوال اعتراضی در عبارت «لا یسئل عما یفعل» فرایندی است که بر مراحل مختلف «محاسبه»، «سرزنش و اعتراض» و «مؤاخذه و عقاب» دلالت دارد. بنابراین آیه لایسئل می تواند در بستر رویکردی توصیفی شامل این پیام باشد که هیچ از بندگان خداوند نمی تواند (نه این که نباید) از فعل خدا مؤاخذه نماید. همچنین گزاره «لا یسئل عما یفعل» می تواند شامل نهی ارشادی از «سوالِ استفهامی» از کُنه غایت افعال الهی باشد. این نهی (در لباس خبر) ناظر به محدودیت قلمرو ادراکی بندگان در مقام پرسش گر و عدم احاطه آنان به علم الهی باز می گردد.  
۷.

نقدی بر ترجمه های ساختار شرط در آیه3 سوره نساء بر مبنای رویکرد ساختاری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات ترجمه قرآن و حدیث دوره ۹ پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۱۸ ۳۳-۱

کلید واژه ها: ساختار سوره تعدد زوجات آیه 3 سوره نساء نقد ترجمه ساختار شرط

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۲ تعداد دانلود : ۱۰۰
ارتباط میان شرط ﴿وَ إِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تُقْسِطُواْ فیِ الْیَتَامَی ﴾ و جوابِ ﴿فَانکِحُواْ مَا طَابَ لَکُم مِنَ النِّسَاءِ مَثْنیَ وَ ثُلَاثَ وَ رُبَاع ﴾ در سومین آیه از سوره نساء از چالش های تفسیری بوده که اثر خود را به صورت اختلافاتِ فراوانِ ترجمه ای برجای گذاشته است. ترجمه های ارائه شده پیرامون این ساختار شرط را می توان در 7گونه و با محوریت معادل یابی از «مِنَ النِّسَاءِ» به صورت های زنان، زنان دلخواه، زنان یتیم و غیریتیم، مادر آن ایتام، زنان بالغه، زنان متناسب با عدالت و نهایتاً زنان دیگری غیر از ایتام دسته بندی کرد. در این میان به معیاری جهت ترجیح و نقد ترجمه ها نیاز بوده که قدرت فهم و تحلیلِ آرای تفسیری را به دلیل وابستگی ترجمه به تفسیر دارا باشد. جهت انجام این بررسی روش مورداستفاده شیوه توصیفی- تحلیلی و به طور مشخص روش تحلیل ساختاری سوره ها بوده که در آن سوره به مثابه شبکه ای در هم تنیده از موضوعات مختلف با محوریت سیاق هاست. با این معیار گونه هفتم به عنوان ترجمه منتخب برگزیده شده و به صورت ذیل قابل ارائه است: «اگر می ترسید که در مورد یتیمان به قسط رفتار نکنید با زنانِ(دیگری غیر از ایتام) به تعداد دو تا، سه تا و چهار تا ازدواج کنید». از این رو می توان مهم ترین دستاورد این پژوهش را ارائه معیاری درون متنی جهت تنقیح ترجمه های پیشنهادی برای متن قرآن به شمار آورد. در نتیجه استفاده از ساختار آیه، ساختار سیاق، ساختار فصل، ساختار سوره و غرض آن مبنای ارزیابی ترجمه ها و ارائه ترجمه صحیح است. پیاده سازی این روشِ نقد ترجمه بر سوره طویل نساء در پژوهش پیش رو، نمونه ای جهت اثبات اثر ساختار در نقد و ترجیح ترجمه ها در سراسر قرآن خواهد بود.
۸.

معناشناسی "ضرّ" در قرآن کریم با تأکید بر روابط همنشینی و جانشینی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های زبان شناختی قرآن سال دهم بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۱ (پیاپی ۱۹) 79 - 102

کلید واژه ها: ضرّ قرآن کریم معناشناسی روابط همنشینی روابط جانشینی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۷۶ تعداد دانلود : ۳۶۰
"ضرّ" از واژگان کلیدی و پربسامد در آیات قرآن کریم است که در تبیین حوزه معنایی رنج و سختی در جهان بینی قرآنی نقش مهمی دارد. این پژوهش با استفاده از روش معناشناسی، مفهوم ضرّ را از دیدگاه قرآن کریم تبیین کرده است؛ زیرا معناشناسی با نگاه تحلیلی و دقیق به متن، روشی سودمند برای دستیابی به معنای حقیقی کلمه است. با بررسی واژه ضرّ با رویکرد هم زمانی مشخص شد ضرّ بر محور همنشینی فعلی با افعالی همچون مسّ و کشف و بر محور همنشینی اسمی با مفهوم بأس، نفع، نعمت، رحمت و سرّاء و بر محور جانشینی با واژه شرّ، عذاب و رجز در یک حوزه معنایی قرار می گیرد؛ ازاین رو "ضرّ" زیانی دنیوی و در حوزه آسیب های فردی و از سنن الهی است که وجود انسان را به کام خود می گیرد؛ همچون پرده اى بر چهره جان و تن انسان مى افتد و چهره سلامت، آسایش و آرامش را مى پوشاند. این ضرر در حدی است که شخص از دیگران قطع امید می کند و تنها خدا را می خواند و وسیله ای برای متنبه شدن، امتحان، رشد و رسیدن به مقام والا است؛ بنابراین، "ضرّ" لزوماً معنای منفی ندارد و ممکن است باوجود ظاهر ناخوشایند نتایج و آثار مثبت داشته باشد.
۹.

تفسیر علمی آیه مرج البحرین با رویکرد شبهه پژوهی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های علم و دین سال دوازدهم پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۲ (پیاپی ۲۴) 247 - 266

کلید واژه ها: تفسیر علمی مرج البحرین شبهه کتاب نقد قرآن سها

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۸۷ تعداد دانلود : ۱۸۴
در قرآن کریم سخن از دو دریاست که یکی شیرین و دیگری شور و تلخ بوده که این دو با هم تلاقی می کنند، اما بر هم غلبه پیدا نمی کنند و از آنها لولوء و مرجان نیز استخراج نیز می-شود. درباره اینکه مقصود از این دو دریا چیست و مصداق آن کدام است در میان مفسران آراء مختلفی وجود دارد که این آراء از جنبه های مختلف قابل نقد و بررسی هستند. در این میان عده دیگری تلاش می کنند این آیات را از جنبه علمی مورد نقد قرار داده و آن را خطای علمی قرآن کریم معرفی نمایند که شخصی به نام مستعار سها از جمله آنهاست. وی در کتابی با عنوان نقد قرآن دلایلی در نقد علمی این آیات ارائه کرده است. این پژوهش که به روش توصیفی- تحلیلی با گرایش انتقادی و بر اساس منابع کتابخانه ای انجام شده، قصد دارد با مراجعه به منابع معتبر علمی در حوزه زیست بوم شناسی، به نقد و بررسی ادعاهای مطرح شده پرداخته و ضمن بررسی آراء مفسران و محققان، عدم تعارض بین یافته های علمی با آیات مربوط به بحث را اثبات نماید. در این مقاله دلایلی ارائه می گردد که مقصود از واژه «البحرین» مصبهایی از نوع زبانه آب شور (Salt Wedge) می باشد که ویژگیهای آن، با همه اوصاف برشمرده از این دو دریا در قرآن کریم، در تطابق کامل است.
۱۰.

بررسی آراء رجالیان درباره احمد بن علی بن کلثوم و اعتبارسنجی احادیث وی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های قرآن و حدیث سال ۵۴ پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۲ 526 - 509

کلید واژه ها: احمدبن علی بن کلثوم اعتبارسنجی توثیقات روایات غلو

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۹۱ تعداد دانلود : ۱۳۹
احمد بن علی بن کلثوم از مشایخ مشترک عیّاشی و کشّی و از راویان متهم به غلوی است که درباره او آراء رجالی مختلفی وجود دارد. این راوی از سوی شیخ طوسی متهم به غلو گردیده، درحالی که از سوی کشی توثیق شده است. در این تحقیق از طریق بررسی اقوال رجال شناسان درباره احمدبن علی بن کلثوم و واکاوی اسناد و مضمون روایاتش، به این نتیجه دست می یابیم که قرائن موجود اتهام احمدبن علی بن کلثوم به غلو را تقویت می کند. ثانیاً مقصود از واژه «القوم» در عبارت شیخ کشی درباره ابن کلثوم (کان من القوم)، با توجه به قرائن موجود در کلام کشی، به معنای غالیان است. ثالثاً تأمل در روایات ابن کلثوم این نکته را خاطر نشان می سازد که سخنی که حاکی از اعتقادات غلوآمیز باشد، در روایات وی وجود ندارد و باید گفت که روایات غلوآمیز او، به فرض صحت انتساب او به غلو، به خوبی گزینش و پالایش شده اند. و رابعاً از بین روایات باقی مانده از احمد بن علی بن کلثوم، فقط 3 مورد از روایات او دارای مویداتی است که بر صحت مضمون اخبار او دلالت دارد. مابقی روایات او متفرد بوده و این روایات، با توجه به اینکه همه مشایخ احمدبن علی بن کلثوم به واسطه اتهام به غلو یا تخلیط تضعیف شده یا مجهول می باشند، قابل پذیرش نیستند.
۱۱.

اعتبار سنجی حدیث دال بر تطابق آیه «کهیعص» با واقعه عاشورا(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآن و حدیث سال سیزدهم بهار و تابستان ۱۳۹۹ شماره ۲ (پیاپی ۲۶) 25 - 51

کلید واژه ها: نقد حدیث کهیعص عاشورا امام حسین (ع) سعد بن عبدالله اشعری دلائل الامامه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۲۱۸ تعداد دانلود : ۴۷۹
حدیثی از حضرت ولی عصر(عج) در تفسیر آیه مبارکه «کهیعص» از قول خداوند ذکر شده است که طبق آن، کاف اشاره ای به کربلا، هاء، رمز هلاک عترت، یاء، اشاره به نام یزید ظالم، عین، اشاره به عطش و صاد، نشانه صبر امام حسین(ع) است. این حدیث در دو منبع حدیثی قرون 4 و۵ هجری با دو سند مختلف و در قالب سؤالی که سعد بن عبدالله قمی از حضرت ولی عصر(عج) پرسیده است، گزارش شده است. ابن شهرآشوب نیز حدیث را در قالب سؤال شخصی با نام اسحاق الاحمر از آن حضرت و بدون ذکر سند کامل روایت کرده است. اعتبار سنجی منابع حدیث گویای عدم اعتبار یکی از منابع است. بررسی سندی حدیث وجود راویان مجهول و یا منتسب به غلو را در آن نشان می دهد. بر متن حدیث، نقدهایی همچون تعارض با گزارشات تاریخی ، غرابت با شأن امام، عدم مناسبت واژگان ذکر شده در تفسیر آیه با فرهنگ قرآن و دیگر روایات تفسیری آیه مورد نظر و عدم ذکر حدیث در کتب تفسیری معتبر از متقدمین بر آن وارد است. نتیجه بررسی های انجام گرفته تا حد زیادی از اعتبار این حدیث می کاهد. عدم توجه به نقل احادیثی این چنین در بیان اهمیت حادثه روز عاشورا، بدون شک سبب کدورت آینه زلال عقاید پاک شیعه می گردد.
۱۲.

نقش مؤلفه های کاربردشناختی در تبیین آیات مشتمل بر تعاملات اجتماعی قرآن با اهل کتاب با تأکید بر آیه 93 سوره آل عمران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تحقیقات علوم قرآن و حدیث سال هفدهم زمستان ۱۳۹۹ شماره ۴ (پیاپی ۴۸) 213 - 241

کلید واژه ها: کاربردشناسی تعاملات اجتماعی اهل کتاب سوره آل عمران

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۹۶ تعداد دانلود : ۲۵۰
دانش کاربردشناسی از شاخه های زبان شناسی است که می تواند در حوزه تفسیر قرآن وارد شود و ابعاد معنایی این آیات را در سطح مراد جدی آشکار سازد و به تفسیر و تبیین معانی پاره گفت ها در هنگام کاربرد و بر اساس شرایط و موقعیت زمانی و مکانی تولید پاره گفت بپردازد.قرآن کریم بارها به موضوع طعام و حلّیت و حرمت آن توجه کرده است. این موضوع همواره با یکی از وجوه مربوط به امر نبوت و رسالت، به ویژه لزوم تبعیت از فرستاده و شخص برگزیده الهی برای جلوگیری از گمراه شدن در پیوند است. بر اساس آیه ۹۳ سوره آل عمران می توان گفت که در میان امتهای موحد قبل از نزول تورات نیز امر حلیت و حرمت به مقتدا و پیشوای دینی باز می گشته است. رویکرد کاربردشناسی در فهم این آیه نشان می دهد که موضوع خوراکیها و خوردن، موضوعی ذو ابعاد است که طرح آن در قرآن کریم با موضوعات و مفاهیم مختلف درآمیخته است و البته در این میان، مفهوم توحید و نبوت پیامبر اسلام و نیز برگزیدن و تبعیت از امام و مقتدا، از اصلی ترین مفاهیمی است که با این موضوع پیوند خورده است.
۱۳.

رویکرد محمد شحرور به سنّت و گستره حجیت روایات(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: حدیث پژوهی سال یازدهم پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۲۲ 7-42

کلید واژه ها: محمد شحرور سنت حجیت سنت نبوت رسالت طاعت تاریخمندی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۱۵ تعداد دانلود : ۳۵۹
محمد شحرور همچون غالب قرآنیون و نواندیشان معاصر عرب، به تحدید حجیت سنّت پرداخته است و سنّت را به عنوان منبع تشریع(پس از قرآن) نمی داند. وی با نفی عصمت تکوینی، علم به غیب و معجزات نبوی و نیز با بیان اجتهادی بودن کلام پیامبر 2 و عدم اتصال سنّت به وحی، به انکار مبانی اصلی حجیت سنّت اقدام کرده است؛ همچنین با تکیه بر نقد مصداقی و مجموعی موضوعات روایی به بررسی محتوایی روایات در این زمینه پرداخته است، اما در بررسی سندی روایات، فقط به نقد عدالت صحابه به عنوان یکی از مبانی مهم(نزد عامه) توجه کرده است. شحرور با تقسیمی که از روایات با تکیه بر مقام های پیامبر 2 ارائه می دهد، حجم گسترده ای از روایات را شخصی و غیرقابل تبعیت و تبعیت بخشی دیگر را تاریخمند دانسته است و تنها بخش اندکی از روایات که با تواتر عملی و نیز از طریق آیات قرآن به دست ما رسیده اند، قابل تبعیت می داند. در این جستار با توجه به اهمیت موضوع و نیز تفاوت فاحش دیدگاه شحرور با رأی مشهور در این زمینه، دیدگاه وی بررسی شده است.
۱۴.

بازشناسی ابودحداح در روایات تفسیری سوره اللیل(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علوم حدیث سال ۲۴ زمستان ۱۳۹۸ شماره ۴ (پیاپی ۹۴) 94 - 113

کلید واژه ها: ابودحداح روایات تفسیری سوره اللیل ثابت بن دحداح مدنی بودن سوره اللیل

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶ تعداد دانلود : ۵
به نظر اجماع اهل سنت سوره اللیل به سبب انفاق ابوبکر در مکه نازل شده است؛ اما روایات تفاسیر شیعی ماجرای انفاق ابودحداح در مدینه را ذیل آیات این سوره می آورد. در این مجال عدم قطعیت مکّی بودن سوره اللیل پس از بررسی روایات ترتیب نزول و خصائص سور مکّی و مدنی گزارش می شود و با تدقیق در منابع رجالی و تاریخی درمی یابیم که ابودحداح با ثابت بن دحداح متفاوت است. ابودحداح می تواند با توجه به شواهدی همچون شعر سفیان بن مصعب ثوری (از اصحاب راستین امام صادق علیه السلام)، معنای لغوی ابودحداح، سیاق آیات دیگر سوره، آیات انفاق در قرآن و سابقه جعل فضایل علی علیه السلام برای سایرین، شخص امام علی  علیه السلام باشد.
۱۵.

سدی در مواجهه با روایات اسرائیلی: شیوه، دلایل و انگیزه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های قرآن و حدیث سال ۵۲ بهار و تابستان ۱۳۹۸ شماره ۱ 175 - 194

کلید واژه ها: اسرائیلیات تفسیر تابعین سدی کبیر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۰۴ تعداد دانلود : ۳۰۹
سدی کبیر (م 127) در زمره تابعینی است که به رغم آنکه پرورش یافته کوفه و منتسب به تشیع است، در گسترش روایات اسرائیلی در تفاسیر پس از خود سهم قابل توجهی داشته تا جایی که اکثار در روایت از اهل کتاب جزء خصائص تفسیری وی محسوب می شود. در این پژوهه نمونه هایی از روایات اسرائیلی وی را با عرضه به قرآن و حدیث صحیح و عقل به نقد کشیده و روایات او را برآمده از تورات یا با زیرساختی از اساطیر عهدینی و فرهنگ یهود و عجین شده با خیال پردازی عربی یافته ایم که دلیل نقل این روایات توسط وی، شاگردی ابن عباس و هیمنه منقولات افواهی در میان عامه عرب در آن زمان بوده است. انگیزه سدی در نقل این روایات، روش تفسیری وی اعم از یافتن مصداق و ملموس ساختن آیات با توجه به مغازی، سیر، اسباب نزول و قصص بوده است.
۱۶.

تاریخ انگاره «کرم» در فرهنگ عصر نزول(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تحقیقات علوم قرآن و حدیث سال پانزدهم پاییز ۱۳۹۷ شماره ۳ (پیاپی ۳۹) 159 - 191

کلید واژه ها: انسان شناسی اقتصادی احترام بخشش مبادله هدیه ای

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۰۸ تعداد دانلود : ۵۶۸
در میان معانی متعدد ریشه«کرم»، معنای «بخشش» تنها در زبان های جنوبی حاشیه ای و دیگر معانی این ریشه، احترام، اعتبار و شرافت تنها در زبان عربی ملاحظه می شود. اما ظهور این معانی را در آخرین مراحل فرایند معناسازی «کرم» در فرهنگ عصر نزول، از لحاظ اجتماعی و فرهنگی چگونه می توان تحلیل نمود؟ و اینکه آیا فرایند معناسازی کرم، در قرآن نیز تداوم یافته و اصولا معانی ریشه «کرم»، پیش از نزول و پس از آن، چه ارتباطی بایکدیگر دارند و از حیث علل، انگیزه وکارکرد چگونه اند؟ بر مبنای مطالعه انسان شناسانه پدیده بخشش، مفهوم کرم را در فضای عربستان قبل از نزول دوگونه می توان تحلیل نمود:1) برپایه انگیزه ها و 2) از طریق کارکردهای بخشش. زیرا صاحبان قدرت با توجه به تغییر گفتمان اقتصادی شبه جزیره و با انگیزه کسب اعتبار، احترام و پرستیژ و به منظور پی ریزی مجدد قدرت اکتسابی به بخشش-روی می آوردند. بخشش، به آفرینش انگاره شرافت در میان مردم منجر می گردید و میان شرافت و بخشش وکسب و تثبیت قدرت بیشتر ارتباط برقرار می شد. صاحبان قدرت از طریق خلق انگاره بذل و بخشش های خویش و درافکندن آن خیال به اذهان مردمان، رفته رفته از مقبولیتی چشمگیر برخوردار می شدند. در مقابل از آنجا که مبدأ کرم در جهانبینی قرآنی خداوند است ونه انسانها، باید بر محور تقوای الهی باشد، به همین دلیل نیز این دو تحلیل تبیین دقیقی از باز تعریف انتقادی «کرم» در جهانبینی قرآن پیش روی ما می نهد که در مواجهه با پدیده بخشش جاهلی از نظر بستر شکل گیری، انگیزه ی جبران و نوع انجام آن متفاوت است.
۱۷.

تاثیر عرضه شواهد مادی بر گزارش ها و آراء موجود در زمینه منشاء و زمان ایجاد خط عربی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی سال دوم زمستان ۱۳۹۷ شماره ۴ (پیایی ۸) 91 - 120

کلید واژه ها: منشاء خط عربی زمان ایجاد خط عربی گزارش های اسلامی شواهد مادی خط نبطی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۳۱ تعداد دانلود : ۲۲۸
یکی از مسائل پایه ای تاریخ نگارش قرآن کریم، خط مورد استفاده  در زمان ظهور اسلام در مناطق عرب نشین است. یافتن منشاء و زمان ایجاد این خط در درک  میزان دسترسی مسلمانان به شیوه های مناسب کتابت، به منظور انتقال مکتوب متن مقدسشان بسیار تاثیرگذار است. گزارش های اسلامی، مطالب پراکنده و متناقضی را در زمینه نحوه ایجاد خط عربی نقل کرده اند. بر همین اساس آراء متفاوتی در زمینه منشاء خط عربی، زمان ایجاد آن و نحوه انتقال آن به حجاز از سوی محققان مسلمان و مستشرقان مطرح شده است. از سوی دیگر در دهه های اخیر با افزایش اکتشاف شواهد مادی در مناطق عرب نشین، شاهد اعلام نتایج مسلّمی از سوی کهن خط شناسان در زمینه خط عربی هستیم. از جمله این دستاوردها اثبات نشات گرفتن خط عربی از خط نبطی، نمایش تطور چند صد ساله این خط در انتقال به خط عربی و همچنین استفاده از این خط در بازه 200 ساله پیش از ظهور اسلام در مناطق مختلف شمالی شبه جزیره است. بنابراین مقایسه گزارش ها و آراء به وجود آمده با شواهد مادی، علاوه بر نشان دادن نقص گزارش ها در این زمینه، آرائی را که منشاء خط عربی را از خطوط جنوبی و یا سُریانی در نظر گرفته اند و یا عدم وجود خط مناسب و در دسترس مسلمانان در هنگام ظهور اسلام و همچنین احتمال نگارش قرآن به سایر خطوط را مطرح کرده اند، رد می کند.
۱۸.

شأن تعلیمی روایات تفسیری از دیدگاه علامه طباطبایی و اصول تفسیری برگرفته از آن در المیزان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تفسیری سال هشتم زمستان ۱۳۹۶ شماره ۳۲ 125-144

کلید واژه ها: روایات تفسیری شأن تعلیمی روایات اصول تفسیری تفسیر المیزان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۵۸ تعداد دانلود : ۵۱۳
یکی از مبانی علامه طباطبایی در تفسیر المیزان، نگاه تعلیمی به روایات تفسیری است. علامه برای اهل بیت ^ به دو شأن درباره تفسیر قرآن قائل است. شأن تفصیل احکام و بیان جزئیات شریعت و شأن تعلیمی روش فهم و تفسیر در خلال روایاتی که به نوعی به تفسیر قرآن مربوط می شود. توانمندی روایات تفسیری در ارائه روش مناسب تفسیر قرآن، آموزش روش تفسیری قرآن به قرآن، عرضه روایات به قرآن و اعتنا به روایات موافق قرآن، ارجاع متشابه به محکم، محور قرار دادن غرر آیات در تفسیر برخی از آیات، توسعه معنایی آیات، برداشت های متفاوت از آیات با در نظر گرفتن سیاق و تقطیع سیاق، معناداری فرازهای مستقل قرآنی، اعتبار نزول قرآن بر «إیاک أعنی و اسمعی یا جاره» و جری و تطبیق، ازجمله اصولی هستند که با نگاه تعلیمی به روایات تفسیری، به عنوان اصول تفسیری، در المیزان به کار گرفته شده است.
۱۹.

گونه شناسی تبیین های علمی از قرآن کریم

نویسنده:
منبع: پژوهش های میان رشته ای قرآن کریم سال هفتم پاییز و زمستان ۱۳۹۵ شماره ۲ (پیاپی ۱۵)

کلید واژه ها: تفسیر علمی گونه های تفسیر علمی رابطه علم و قرآن علم و آیات معاد

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۴۸ تعداد دانلود : ۱۲۹
تفسیر علمی یکی از روش های تفسیری است که در دوره معاصر با آثار متعدد به شکوفایی رسیده است . در این روش تفسیری از یافته های علم تجربی جهت تبیین بهتر آیات قرآن استفاده می شود. شناسایی این نقش تبیینی در فهم بهتر رابطه علم با قرآن تأثیرگذار است . در این تحقیق با استفاده از روش تحلیلی توصیفی، این نقش در سه سطح تبیین مفهوم مفردات آیات، تبیین مفهوم گزاره های قرآنی و ارائه مصادیق جدیدتر بررسی شده است . در عین آن که نقش تبیینی علم فراتر از این موارد ، می تواند صرفاً نزدیک ساختن برخی حقایق دینی به ذهن بشر باشد، تفسیرهای علمی ارائه شده در سطح تبیین مفهوم مفردات آیه بعضاً به توسعه معنای کلمه یا تضییق معنای آن می انجامد یا در ترجیح یک معنا از میان معانی چندگانه محتمل برای آیه، یکی را قوت می بخشد. نقش اطلاعات علمی در تبیین مفهوم گزاره ها در قالب هفت دسته قابل طبقه بندی است: تبیین مفهوم عبارت، تبیین وجه شبه، تبیین وجه تقسیم، تبیین چگونگی، تبیین علت اختصاص به ذکر، تبیین نسبت و نهایت ترجیح یک احتمال این طبقه بندی را شامل می شود. از طرف دیگر برخی تفسیرهای علمی با ظاهر آیه سازگارتر است و تفسیرهای تکلف آمیز گذشتگان را ناموجه می سازد، هم چنانکه برخی دیگر از تفسیرهای علمی با طرح یک تفسیر احتمالی در کنار احتمال های پیشین گستره معنایی آیه را وسعت می بخشد.
۲۰.

مبانی اختصاصی تفسیر علمی از قرآن کریم(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تفسیر و زبان قرآن سال پنجم پاییز و زمستان ۱۳۹۵ شماره ۱ (پیاپی ۹)

کلید واژه ها: تفسیر علمی مبانی تفسیر علمی قلمرو علم و قرآن زبان علم و قرآن

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی کلام دین پژوهی فلسفه دین
  2. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن تفسیر قرآن کلیات انواع تفسیر وتأویل
تعداد بازدید : ۱۵۲۰ تعداد دانلود : ۸۲۶
تفسیر علمی یکی از روش های تفسیری درازدامنی است که در دوره معاصر به یک جریان تفسیری جدی با نگاشته های متعدد تبدیل شده است. این جریان تفسیری، همواره موافقان و مخالفان سرسختی داشته است که از جهات گوناگون بر استواری یا نااستواری آن پای فشرده اند، اما در این نزاع هر یک از طرفین کمتر به مبانی توجه داشته اند. در این مقاله شش مبنای اختصاصی مفسران علمی شناسایی شده است. مفسران علمی به اشتراک قلمرو علم و قرآن حداقل در بخشی از آیات، هم سویی قرآن و علم در بیان اطلاعات هستی شناختی، پرداختن استطرادی قرآن به علم، واقع نما بودن زبان قرآن در گزاره های هستی شناختی در مقابل انگیزشی و عرفی بودن زبان آن، واقع نما بودن علم و لذا معتبر بودن آن برای تفسیر آیات الهی و دقیق تر بودن فهمی علمی از آیات قرآن که ضرورت این روش تفسیری را به دنبال دارد، باور دارند. این البته نگاهی حداقلی به تفسیر علمی است که شماری از مفسران علمی تلقی ای بس فراتر به آن دارند. در این مقاله با تبیین این مبانی، باورمندی مفسران علمی به آن نشان داده شده است؛ هم چنان که برخی اختلاف نظرها درخصوص آن نیز طرح شده است.

کلیدواژه‌های مرتبط

پدیدآورندگان همکار

تبلیغات

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان