محمد مشهدی نوش آبادی

کاشان ازجمله مناطقی است که در آن، انواع و اقسام باغ های تاریخی وجود دارد. یکی از این انواع، خانه باغ هاست که عموماً در داخل و یا حومه شهر قرار داشته و شامل عمارت حوضخانه ای است. در دهه های اخیر، بسیاری از این باغ ها تخریب شده است؛ اما خانه باغ لاجوردی که اکنون عنوان فرهنگ سرای فیض کاشانی را دارد، یکی از بازماندگان این نوع بناهاست و علی رغم تغییرات در بنا و باغ آرایی، هنوز ساختار اصلی خود را حفظ کرده است. این بنا در اواخر قاجار، توسط علی جان حاجی زاده بنا و به سید محمد لاجوردی فروخته شده و طی چندین دهه، مورداستفاده خاندان لاجوردی و مهمانان و همکاران صنعتی آنان بوده است. در سال1353، اکبر لاجوردیان این بنا را به فرح دیبا پیشکش و وی آن را به شهرداری کاشان واگذار می کند و کماکان نیز در تملک شهرداری است. در این مقاله با توجه به بررسی های میدانی و مصاحبه های شفاهی و مطالعات اسنادی و تهیه نقشه، به موضوعاتی چون موقعیت باغ، مالکان بنا، قدمت و تحولات تاریخی آن، اجزا و عناصر کالبدی باغ، منشأ و مسیر آب باغ، درختان و طرح کاشت پرداخته و به عنوان جمع بندی، اهمیت این باغ و ضرورت ثبت آن را موردتوجه قرار داده ایم. 

شهر آران و بیدگل واقع در شهرستانی بدین نام، در دهه های اخیر از ترکیب دو شهر آران و بیدگل تشکیل شده است. این شهر از قرن ها پیش مرکز مهم جمعیتی، اقتصادی و فرهنگی در منطقه کاشان بوده است. رد پای این شهر و مکان های وابسته به آن مانند آبادی هراسکان را می توان در منابع قرون اولیه اسلامی همچون تاریخ قم و کتاب ذکر  اخبار اصفهان یافت. قصیده نونیه راوندی نیز اطلاعاتی از این شهر در دوره سلجوقی به دست می دهد. در منابع دوره ایلخانی نیز به آبادی بیدگل و هراسکان اشاره شده است. در دوره صفوی، آران و بیدگل از رونق و اعتبار قابل ملاحظه ای برخوردار بوده و در آن هزاران کارگاه شعربافی مشغول به کار بوده است. اهمیت این شهر از برخی سفرنامه های دوره صفوی و اسناد آیینی این دوره به دست می آید. همچنین تصویری از آران و بیدگل در دوره زندیه از رساله شرح احوال ملاعلی آرانی آمده است. وضعیت این شهر در دوران قاجاری را نیز می توان از تاریخ کاشان ضرابی، کتابچه کیفیت بلده و بلوکات کاشان و کتاب جالب چراغان در جغرافیای قصبه بیدگل به دست آورد. درمجموع، این مقاله تلاشی است آغازین برای یافتن هویت تاریخی شهر آران و بیدگل.

باغ ایرانی یکی از مهم ترین عناصر معماری و تمدن ایرانی است و همچنان هویت خود را به عنوان گونه ای مهم از باغ های جهانی حفظ کرده است. امروزه در گوشه کنار ایران، باغ های تاریخی فراوانی به چشم می خورد که کمتر موردتوجه قرار گرفته و رو به ویرانی نهاده اند. یکی از باغ های زیبای تاریخی بازمانده از دوره قاجاری، باغ و عمارت مبارک آباد در نزدیکی روستای ورکان، از مناطق مهم باستانی و تاریخی بخش کوهستانی شهرستان کاشان واقع است. بنای اصلی این باغ، کوشک دوطبقه میانی است با طراحی بدیع که در دو طبقه و تقریباً به صورت متقارن ساخته شده است. در طبقه همکف حوضخانه ای هشت ضلعی است به علاوه دالان، راه پله، اتاق های جانبی و دو ایوانچه. طبقه اول بنا نیز شامل شاه نشین، دو اتاق نشیمن در طرفین و ایوان هایی متصل به هم در حول آن هاست. دیگر عناصر باغ به جز بستر طبیعی مشتمل است بر دیوارها و برج های کوچک، قنات و سلخ و بنای ضلع جنوبی. این مقاله ضمن معرفی این عناصر به تزیینات و اندودهای بنا، تغییرات ایجادشده در باغ و مرمت آن، سازمان باغ، نوع درختان باغ و نحوه آبیاری درختان آن ها پرداخته است. خوشبختانه به واسطه علاقه مندی و توجه و اهتمام مالک فعلی باغ به مرمت و حفظ آن، چشم انداز روشنی برای آینده آن متصور است.

یکی از اسطوره های مربوط به مکان های زیارتی در حوزه فرهنگ ایرانی اسطوره غیبت دختر در چشمه و یا چاه است که عمدتاً در باورهای عامیانه بازتاب دارد.شاید برخی داستان های ایرانی،از جمله داستان ربایش شهرناز و ارنواز، دختران جمشید به دست ضحاک و آزادی آنها به دست فریدون و همچنین ماجرای غیبت کی خسرو در چشمه، پیشینه ای برای اسطوره غیبت دختر باشد. برخی نیز ربایش دختر و یا گاو در فرهنگ آریایی را با فقدان باران مربوط می دانند. در بررسی هایی که به صورت میدانی و کتابخانه ای انجام گرفت معلوم شد که این اسطوره بر پنج رکن استوار است که عبارتند از: غیبت دختر در محل مورد توجه، مکان غیبت که معمولاً در ارتباط با عناصر مربوط به آب مانند چشمه و یا چاه است، وجود عنصر شر که دختر به خاطر خلاصی از دست آنان غایب شده است، رؤیایی که از طریق آن ماجرای غیبت و قداست محل گوشزد می شود و توجه به قداست محل و برگزاری آیین های زیارت. مکان های مربوط با این اسطورهشامل تمام پیران گاه های زرتشتی و تعدادقابل توجهی از موقعیت های زیارتی اسلامی به ویژه موقعیت های قدم گاهی است. در بررسی و تحلیل عناصر اسطوره، به ارتباط آن با موقعیت چشمه و آب، سنگ و صخره مقدس، شرارت نیروی اهریمنی و تازش بر نیروی قدسی، طلسم شدن آب و برکت و مسأله فقدان آب دقت شده است و با توجه به شواهد متعدد ارتباط این اسطوره با ناهید به اثبات رسیده است. با توجه به اینکه این اسطوره از طریق خواب ظاهر می شود،در پایان تحلیلی روان شناختی از آن ارائه شده است. در نتیجه می توان گفت که فقدان عنصر آب در چاه ها و چشمه های اعجاب انگیز که به غیبت ناهید در آن مربوط بوده است، در دوران اسلامی به غیبت دختر یکی از اولیا تغییر کرده است.

بحث اصلی این مقاله بررسی وضعیت و خوانش کتیبه توغ های تاریخی منطقه کاشان به عنوان اسنادی از تاریخ، فرهنگ و هنر این منطقه است. امروزه توغ هایی نفیس با پیشینه ای چندصدساله در بسیاری از حسینیه ها، تکیه ها، زیارتگاه ها و مساجد شهرها و آبادی های منطقه نگهداری شده و در ایام عزاداری در میان دسته های عزادار برافراشته می شود. تزیینات توغ به طور عمده شامل کتیبه ها و نقوش گل و بوته و اسلیمی است. این تزیینات بر اجزای مختلف آن، با ظرافت، مشبک کاری و کنده کاری شده است. کتیبه ها که به نقوش ظریف گل و بوته مزین است، شامل آیات قرآنی، احادیث، ادعیه و شعارهای شیعی و تاریخ ساخت توغ است. ساختار، محتوای عناصر رمزی و کتیبه های آن، در مجموع، تجلیگاه فرهنگ ایرانی است. در این پژوهش، بیش از پنجاه توغ در شهرها و آبادی های کاشان، آران وبیدگل، نطنز، نوش آباد، قمصر، ابوزیدآباد، جوشقان، قمصر، ابیانه، راوند، نصرآباد، ده آباد، ارمک و قه مورد بررسی قرار گرفته که عمده آن ها از دوران صفوی است؛ اما قدیمی ترین آن ها مربوط به علم حسینیه خانقاه عبدالصمد بیدگل از سال 1046 هجری و توغ مسجد چهار درخت جوشقان استرک به تاریخ 1077 و جدیدترین آن توغ شیخ رضای کاشان از سال 1242 است. به طور کلی، توغ به جز ارزش های هنری و آیینی و نشانه شناختی، دربردارنده اسناد تاریخی مهمی از دوران صفوی تا اوایل قاجاری کاشان هستند، اما تقریباً همه آن ها آسیب دیده و در وضعیتی نامناسب نگهداری می شوند.

«احوال» و «مقامات» از مفاهیم اساسی در عرفان اسلامی است. این دو اصطلاح کم و بیش در آثار صوفیه قرن سوم به بعد مطرح شده است. سؤال اساسی این است که مفهوم مقامات و احوال سلوک را چه کسی برای اولین بار مطرح کرد؟ برخی از محققان بر آنند که این مبحث، اولین بار در تعالیم امام صادق(ع) مطرح شده است. ادعای ما در این مقاله آن است که مناجات «خَمسَ عَشَرَه» که از امام علی بن حسین(ع) بر جای مانده است، اولین طرح مقامات و احوال در جهان اسلام است. بنابراین، پس از مقدمه ای درباره مفهوم حال و مقام، در سه محور به اثبات این مدعا می پردازیم. بخش اول به سابقه انتساب مبحث مقامات به ائمه شیعه- امام علی «ع» و امام جعفر صادق(ع)، اختصاص دارد؛ بخش دوم و اصلی نوشتار، به معرفی و تبیین مناجات خَمسَ عشره به عنوان مناجاتی واجد ساختار مقامات عرفانی پرداخته است و در سومین بخش، مقایسه بسامد واژگانی این مناجات با دیگر ادعیه عرفانی امامان شیعه و همچنین مقایسه اجمالی این واژگان با اصطلاحات به کار رفته توسط زهاد و صوفیه سده اول و دوم، مطرح شده است. ماحصل بررسی نگارنده این است که هم صحت انتساب مناجات «خَمسَ عَشَرَه» به امام، اطمینان بخش است و هم ساختار این مناجات، مبتنی بر ترقی روحی عارف و طی مقامات عرفانی است؛ در نتیجه امام علی بن حسین(ع) مقامات سلوک را برای نخستین بار در جهان اسلام تبیین نموده اند.

نظام وفا آرانی یکی از فعالان جنبش مشروطه ایران است که علاوه بر حضور فعال در این عرصه، در آثار و اشعار خود بسیاری از مشاهدات خود از وقایع مشروطه، به ویژه وقایع مربوط به کاشان را منعکس کرده است. وی کودکی خود را در آران گذراند و از نوجوانی برای ادامه تحصیل به کاشان آمد. 18 سال سن داشت که به تشویق علی نراقی از مبارزان مشروطه کاشان به جمع فعالان مشروطه و «انجمن تشویق» که هسته اولیه جنبش در کاشان بود، پیوست و در کنار مبارزان مشروطه هم با قوای استبداد و هم با یاغیگری نایب حسین کاشی و دارودسته اش مبارزه کرد. وی جزو محصلان اولین مدرسه به سبک جدید به نام مدرسه علمیه بود که مشروطه خواهان کاشان دایر کردند. پس از آن به تهران آمد و از فعالان نهضت در تهران بود؛ چنان که تا آخرین گلوله از مجلس مشروطه دفاع کرد و پس از اینکه مجلس به توپ بسته شد، به همراه دیگر مدافعان و رهبران مشروطه در زندان باغ شاه گرفتار آمد. پس از خلاصی از زندان، مدتی برای تحصیل علوم مختلف به نجف و عتبات عراق رفت. پس از بازگشت در واقعه جنگ جهانی اول و هجوم روس ها عهده دار ریاست دفتر کل حکومتی کاشان و اداره قشون بود، با اشغال شهر توسط روس ها و قزاق ها از راه دریاچه نمک به تهران گریخت. پس از آن، وی بیشتر به شغل معلمی و تعلیم و تربیت روی آورد و تا پایان عمر به شاعری و نویسندگی ادامه داد. گزارشات وی از جنبش مشروطه جالب و در برخی مواقع منحصربه فرد است. در این مقاله، ضمن پرداختن به نقش وی در جنبش مشروطه و تبیین گزارشات وی از این جنبش، ابهاماتی نیز که درباره مقاطع فعالیت های سیاسی اش وجود دارد رفع شده است.

ابیانه یکی از آبادی های تاریخی و شگفت ایران است که در آن، آثار متعددی از دوران مختلف برجای مانده است. ازجمله آثار قابل ملإحظه هنری و تاریخی ابیانه، درهای منازل و آثار تاریخی است که بر آن، نقوش و کتیبه های تاریخی زیبایی نقش شده است. در ابیانه، پنج در تاریخی از اماکن مذهبی برجای مانده که سه در متعلق به مسجد پرزله است که یکی از آن ها از دوره ایلخانی و دو تای دیگر از دوره صفوی است . همچنین دری از دوران صفوی در حسینیه جنب زیارتگاه آبادی، نیز در زیبایی از دوره قاجاری در ورودی مسجد جامع قرار دارد که ساخته صفرعلی بیدگلی است. همچنین حدود بیست عدد درِ یک لنگه ای از یادگارهای دوره صفوی بر خانه های ابیانه استوار است که از نوادر هنری و معماری منازل ایرانی است. کتیبه های درهای خانه ها که به صورت برجسته کتابت شده است، مشتمل بر عبارات توحیدی، اشعار فارسی و نام صاحب در و هنرمند و تاریخ ساخت است. محتوای اشعار فارسی و عبارات عربی، بیشتر نیایش و طلب گشایش و برکت و تأکید بر شعار توحید و استعانت از خداوند است . اسماء خدا به ویژه الله، و بعد از آن، نام علی(ع) بازتاب گسترده ای دارد که نشان دهنده تأثیرات مذهبی و فرهنگی دوران صفوی است. این کتیبه ها در قاب بندی هایی از طرح ها و نقوش اسلیمی در نیمه بالإیی و طرح شمسه ای زیبا در میانه در کتابت شده است. درهای منازل بخش مهمی از هویت تاریخی، فرهنگی و هنری ابیانه و عنصری مهم و هویت آفرین در بافت کالبدی این آبادی بی مثال است.

آیین ها و آداب طهارت زرتشتیان یکی از وجوه نمایان دین زرتشتی است که در متون مقدس اوستایی ریشه دارد. به نظر می رسد این آیین ها که در دورانی پیش از زرتشت برای حفظ اجتماعات بشری از گزند پلیدی ها و بیماری ها مورد توجه بودند، با گذشت زمان و پیوستن به تعالیم دینی زرتشتیان، رنگ و بوی دیگری گرفتند. در این مقاله سعی شده است ابتدا پیش زمینه ی تاریخی این آیین ها مطرح شود و سپس با مطالعه و بررسی متون مقدس اوستایی، همه ی آیین هایی که در ارتباط با این مسئله طرح و سفارش شده اند، به طور دقیق توصیف و تبیین شوند. البته به فراخور موضوع، خاستگاه و فلسفه ی این آیین ها و نظرات محققان موافق و مخالف نیز مورد بررسی قرار گرفته است. یافته های این پژوهش نشان می دهد در مجموع آنچه در این باره در اوستا و به ویژه وندیداد که بخش بزرگی از آن به مسئله ی طهارت می پردازد، درج شده، حکایت از آن دارد که پاکی و احکام مرتبط با آن، گستره ی وسیع حیات انسان و عناصر طبیعی را در بر می گیرد. این آیین ها با اصطلاحاتی چون برشنوم، پادیاب و سگ دید و... و در بعضی موارد بدون نام خاصی بیان شده اند. وجود آدابی چون استفاده از گمیز در دوران باستان نیز امری عادی به شمار می رود. با وجود تأکید فراوان بر طهارت، گرچه مبتنی بر ثنویت زرتشتی است، افراط های شدید در وندیداد با ماهیت پیام زرتشت ناسازگار به نظر می رسد.

این مقاله کوششی است در جهت معرفی آثار ابوالحسن نورالوری، یکی از خوشنویسان ناشناخته دوره صفوی و همچنین معرفی پسرش نورالوری. در بخش اول، ابتدا به خاندان نورالوری و اشارات به ابوالحسن و آثارش در کتاب های خاندانش می پردازیم و سپس سه اثر خوشنویسی بازمانده از وی را که در سال های 1032، 1042 و 1077هجری کتابت کرده است، معرفی می کنیم. اثر اول سنگ قبری است در آران و بیدگل؛ اثر دوم کتابت درب نفیسی است در نوش آباد و اثر سوم کتابی است به نام جامع القصص که توسط وی، تدوین و نگارش شده است. در بخش دوم نیز، مقاله به معرفی درب مسجد حاج عبدالصمد بیدگل که در سال 1114 توسط نورالوری پسر ابوالحسن کتابت شده، پرداخته است و ضمن رفع ابهامات در نسبت این درب با آثار قبلی چند تن از دیگر خوشنویسان این خاندان را به اجمال معرفی می کنیم.

برزک، از جمله شهرهای باستانی و تاریخی منطقه کوهستانی کاشان است. این مقاله در دو بخش، به بررسی تاریخ و آثار تاریخی برزک با توجه به اسناد و مدارک بر جای مانده، پرداخته است. چون اسناد صریح و روشنی از تاریخ پیش از اسلام برزک در دست نیست، بر اساس شواهد تاریخی و فرهنگی مانند زبان، ادبیات عامیانه، باورها و آیینها تصویری از گذشته آن فراهم آمده است. اهمیت تاریخی برزک در دوران اسلامی نیز با توجه به کتیبه های بر جای مانده از دوران ایلخانی و صفوی بررسی شده است. از وضعیت تاریخی دوره قاجاری، اطلاعات موثقی در دست است. اشاراتی که در کتب این دوره به برزک شده، قابل توجه است. از جمله شرح واقعه هجوم نایبیان به این خطه و دفاع جوانمردان برزکی از آبادی و قتل ناجوانمردانه برخی از آنان و مصایب وارد آمده بر شهروندان، واقعهای نیست که از حافظه تاریخی منطقه پاک شود.در بخش دوم مقاله، آثار تاریخی مورد بررسی قرار گرفته اند؛ این آثار عبارت اند از : کتیبه ها و نقوش بر جای مانده از دوره ایلخانی و صفوی، آثار باستانی تپه قلعه، بافتتاریخی شهر، زیارتگاههای برزک از جمله زیارتگاه چهل دختران (امامزاده احمد) و امامزاده احمد از دوره صفوی، زیارتگاه سراجالدین، خانههای تاریخی موسوی، کاردان و قادری (موزه مردمشناسی). همچنین اسناد و کتیبه های موجود در موزه مردم شناسی برزک که بازماندهای از دوران ایلخانی، صفوی و قاجاری است، در این مقاله بازخوانی و معرفی شده است. بررسیهای این مقاله نشان میدهد شهر برزک از جمله مناطق مهم تاریخی و فرهنگی منطقه و شایسته توجه و نگاه عمیق پژوهشگران است.

این مقاله نقش صوفیه در گسترش قصه گویی، نقالی و روضه خوانی را در سه بخش دنبال می کند. در بخش اول به قصه گویی به عنوان یکی از کارکردهای اجتماعی تصوف می پردازد و علل مخالفت علمای دوره صفوی با قصه گویی را بازگو می کند. در ادامه، موضوع قصه ها و ارتباط آن با واقعه کربلا و چگونگی تطور مقتل خوانی به قصه خوانی در روضه الشهداء کاشفی و عکس العمل متفاوت عالمان رسمی شیعه در این باره بررسی می شود. در بخش دوم، به معرفی نقالی و دو صورت فرعی آن یعنی پرده خوانی و سخنوری پرداخته و قصه گویی صوفیه در کسوت نقالان در دوران صفوی را در آیینه اسناد و گزارش های سیاحان غربی نشان می دهد. همچنان که در دوره قاجاری نیز نقالی یکی از کارکردهای اصلی دراویش خاکساری و به خصوص فرقه عجم مطرح می شود. در بخش سوم، به نقش اصلی نقالان صوفی در گسترش روضه خوانی در دوران صفوی و قاجاری اشاره شده و نشان داده شده که نقالی مذهبی و گرایش به نقل واقعه عاشورا هم در ماده و هم صورت، عنصری صوفیانه است. این آیین ها به رغم مخالفت اولیه متشرعان با اقبال عمده عوام و خواص مواجه شده و از مهم ترین سنت های عزاداری به شمار می رود.

در منابع سده های نخستین اسلامی، به آیین و پرستشگاهی با موقعیت طبیعی استثنایی در اردهار (اردهال) کاشان اشاره شده که زرتشتیان در روز سیزدهم تیرماه در آنجا آیینی برگزار می کردند. این آیین شامل کوفتن سنگ بر کوه و طلب آب از چشمه ای جاری برای شفابخشی بوده است. همچنین در یکی از منابع دوره ی قاجار نیز به قدمگاهی در منطقه ی اردهار با همان موقعیت طبیعی اشاره شده که در آن کم و بیش همان آیین توسط اهالی منطقه انجام می شده است. این موقعیت که اکنون شناسایی شده است، در کوهی معروف به کوه قدمگاه در روستای کله قرار دارد. در این موقعیت یک شکاف ایوان مانند قرار دارد که از سقف آن آب می تراود و همچنین چشمه ای که آب کمی دارد و مردم به آن آبجه کهره می گویند. همانندیهای موجود در دو گزارش متقدم و متأخر و تطبیق آن با موقعیت کنونی، نشان می دهد که به طور قطع، این دو گزارش به همین موقعیت اشاره دارند. بررسی ما نشان می دهد که این آیین در ابتدا به عنوان جشن تیرگان و آیین طلب باران در ارتباط با ایزد تیشتر انجام می گرفته است. همچنین از ایزد ناهید با عنوان بیدخت (بغدخت) درخواست آب و شفا می شده است. تقدس این مکان در دوره اسلامی نیز ماندگار شده اما با دگر کیشی، نامها و باورها، رنگی مطابق با باورهای اسلامی و شیعی گرفته است. این پدیدار شاید بتواند در مورد برخی دیگر از مناطق طبیعی که امروز در نزد مردم قداست دارند صادق باشد.

یکی از مباحث مهم درباره شعر و اندیشه حافظ، مبحث جبرگرایی است. گرچه محققان از جنبه های گوناگون این مسئله را مطالعه کرده اند؛ این موضوع نیز مانند بسیاری از موضوعات مربوط به حافظ محل مناقشه است. برخی از محققان، جبرانگاری حافظ را تأیید کرده اند، گرچه در اشعری گرایی او اتفاق ندارند؛ بیشتر آنان در این نکته تأمل کرده و اندیشه حافظ را ورای عقیده مجبره و اشاعره می دانند. در این مقاله ضمن طرح این گونه دیدگاه ها به این نکته توجه شده که موضوع اختلاف اشاعره و معتزله بر سر فعل ارادی انسان است و هر عقیده جبری را می توان دیدگاهی اشعری و حتی مؤمنانه تلقی کرد. سپس نگاه رندانه حافظ به جبر مطالعه و با شواهد متعدد از دیوان وی، نشان داده شده که حافظ این گونه اشعار را در جواب ملامتگرانی آورده که وی را به عشق و رندی متهم می کنند. سرانجام نیز دیدگاه محققانی که با این عقیده همسو هستند مطرح شده است. نتیجه پژوهش های مقاله نشان می دهد که بیشتر ابیات حافظ که ظاهری جبرگرا دارد، در مقام مجادله با ملامتگران و ناظر بر مهم ترین ایراد معتزله بر جبرگرایان است. بنابر این نه تنها جبری و اشعری مسلک بودن حافظ را اثبات نمی کند، بلکه دلیلی بر اختلاف فکری حافظ با آنان است.

جریده برداری و سقایی از آیین های عزاداری در ایام محرم است که پایه گذار آن قلندریه و اهل فتوت بوده اند. منابع تاریخی از رواج این آیین ها در میان اهل فتوت در دوره ایلخانی و سپس صفویه خبر می دهند. در فتوت نامه های موجود از این آیینه گزارش هایی در دست است که نشان می دهد این آیین ها در ایام محرم در میان طریقت های صوفی به ویژه قلندران به هنگام عزاداری اجرا می شده، و رواج عام در میان دسته های عزادار نداشته است. این آیین ها به تدریج به مثابه آیین های شیعی مورد توجه قرار گرفت و بن مایه صوفیانه آن به فراموشی سپرده شد، و از دوره قاجار و پهلوی از انحصار دراویش و قلندران خارج گشت و رواج عام یافت. با این اوصاف، هنوز صبغه و سابقه صوفیانه آن قابل شناسایی است. سقایی ذکر مصائب وارده بر عترت رسول خدا به ویژه امام حسین(ع) و یارانش به صورت نوحه سرایی دسته جمعی و هماهنگ بدون سینه زنی و زنجیرزنی و سنج و طبل زنی است. جریده، علم مخصوصی است که آن را در مقابل تکیه و حسینیه نصب می کردند، و در پیشاپیش دسته های عزادار حرکت می دادند. اسناد قابل اطمینانی در دست است که نشان می دهد در اواخر دوره قاجار در شهرهایی مانند کاشان هنوز جریده برداری مخصوص دسته های قلندران بوده، و حمل آن مستلزم اجازه بابای قلندران بوده است.