مرتضی کریمی نیا

مرتضی کریمی نیا

مطالب
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدید‌ترین

فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۶۱ تا ۸۰ مورد از کل ۸۴ مورد.
۶۱.

نسخه شناسی مصاحف قرآنی 1 قرآن 1200 ، در موزه آستانه حضرت معصومه: قرآنی از عهد مأمون عباسی یا قرن پنجم هجری

نویسنده:
منبع: آینه پژوهش سال بیست و نهم مهر و آبان ۱۳۹۷ شماره ۴ (پیاپی ۱۷۲) 87 - 96

کلید واژه ها: قرآن 1200 موزه آستانه مقدس قم عثمان بن حسین وراق غزنوی کوفی ایرانی کوفی مشرقی قرائت ابوعمرو

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۹۸ تعداد دانلود : ۵۷۰
نسخه قرآنی شماره 1200 در موزه آستانه حضرت معصومه (س) حاوی جزو سی ام قرآن به خط کوفی متأخر و مشرقی است. قریب 60 سال پیش، هنگام مرمت نسخه، نوشته ای در آغاز آن یافت شد که تاریخ کتابت آن را به سال 198 هجری و در عهد مامون عباسی می رسانید. از همین رو، برخی آن را قدیم ترین قرآن تاریخ دار، و ترقیم آغازین آن را اصیل دانسته اند. مقاله حاضر ضمن مروری نسخه شناختی و متن شناسانه بر این اثر، نشان می دهد که تاریخ 198 برای کتابت این نسخه بر روی کاغذ، بسیار زودهنگام، و احتمالاً جعلی متأخر و افزوده شده به آغاز نسخه است. خط نسخه از سبک کوفی ایرانی و مکتب عثمان بن حسین وراق غزنوی پیروی می کند، اما در برخی جهات از دقت کافی برخوردار نیست؛ از جمله آنکه سهو و اشتباه کاتب در نگارش متن آیات بسیار زیاد است. همچنین رسم و هجای کلمات از املای قیاسی (رسم کامل و غیرعثمانی) پیروی می کند و قرائت نسخه نیز عمدتاً بر مبنای قرائت ابوعمرو بن علاء (قاری بصره) است. این ها همه ویژگی هایی است که تاریخ گذاری کتابت اصل نسخه را در اواخر قرن پنجم هجری موجّه و مقبول می سازد.
۶۲.

مصحف شناسی قرآنی (6): سه قرآن ایرانی از قرن پنجم و ششم هجری در کتابخانه حرم امام علی (ع) و بخش های مفقود آنها در دیگر نقاط جهان

نویسنده:
منبع: آینه پژوهش سال سی ام بهمن و اسفند ۱۳۹۸ شماره ۶ (پیاپی ۱۸۰) 143-155

کلید واژه ها: مصحف شناسی قرآن قرآن ایرانی کتابخانه حرم امام علی (ع) نسخ قرآن مصحف زنجانی کتابخانه حرم علوی مکتبه الروضه الحیدریه الخزانه الغرویه زید بن الرضا مصاحف قرآن محمد الزنجانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۷۸ تعداد دانلود : ۲۳۷
کتابخانه حرم علوی در نجف اشرف یکی از غنی ترین مجموعه های قرآنی و تفسیری را در خود جای داده است. نویسنده در نوشتار حاضر اشاره مختصری به برخی از قطعات قرآنی متعلق به این کتابخانه دارد که در سالها و دهه های اخیر بر اثر سهل انگاری از این کتابخانه سرقت شده و اکنون با شماره هایی مشخص در برخی موزه های جهان نگهداری می شوند. وی در راستای این هدف، به سه نمونه از نسخ قرآن اشاره دارد که هر سه را کاتبانی ایرانی طی قرون پنجم و ششم هجری و با سبک کوفی ایرانی کتابت کرده اند.
۶۳.

Šāh Ismāʻīl und seine zeitgleich mehreren Koranexemplare: eine Reflexion der Problematik der Signaturfälschung der schiitischen Imame in den Koranmanuskripten(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: Spektrum Iran, ۳۱.Jahrgang, nr ۲ ,۲۰۱۸
تعداد بازدید : ۴۶۴ تعداد دانلود : ۳۱۴
Nach Ermittlung alter kufischer Korane und darunter auch der Exemplare, die den schiitischen Imamen zugeschrieben werden, machten sich beachtenswerte Formen deutlich, wodurch viele notwendigen Perspektiven und Aspekte in Zukunft aufgegriffen werden können. Der Grund dafür ist, dass man nach einer gründlichen philologischen und historischen Erforschung dieser alten Koran-Fragmente viele wichtigen Punkte aufgrund des kalligrafischen Hintergrunds und der historischen Formveränderungen sowohl für Korankodikologen als auch für Koranforscher gewinnen kann.
۶۴.

نسخه شناسی مصاحف قرآنی (13): مصاحف قرآنی منسوب به خط ائمه علیهم السلام: واقعیت یا جعل؟

نویسنده:
منبع: آینه پژوهش سال ۳۲ خرداد و تیر ۱۴۰۰ شماره ۲ (پیاپی ۱۸۸) 67 - 106

کلید واژه ها: قرآنهای کوفی مصاحف منسوب به ائمه قرآن امام علی علیه السلام جعل امضا یا انجامه در نسخههای قرآن

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۵۹ تعداد دانلود : ۳۵۰
 نشانه هایی در دست است که از حدود قرن چهارم هجری، کتابت و دستخط برخی از نسخههای قرآنی به خط کوفی را به امام علی علیه السلام یا دیگر صحابه، چون خلیفه سوم، عثمان بن عفان نسبت دادهاند. از سوی دیگر جستجو در مجموعههای خصوصی، موزهها و کتابخانههای ایران و جهان نشان میدهد اکنون قریب به 200 نسخه کامل یا ناقص قرآن منتسب به دستخط امام علی علیه السلام یا یکی دیگر از امامان شیعه وجود دارد. مقاله حاضر دو دسته دلیل یا مدرک تاریخی بر غیرواقعی بودن این انتسابها ارائه میدهد. نخست بر اساس متون تاریخی قدیم میکوشد نشان دهد که کهنترین اسناد مکتوب تاریخی برجا مانده از سه قرن نخست همگی فاقد چنین نسبتهاییاند. به علاوه، ذکر نام کاتب در انتها یا میانه یک نسخه قرآن امری غیر رایج در سه قرن نخست است؛ لذا وجود ترقیمه یا انجامه کاتب در انتهای بخشی از قرآن، و انتساب آن قرآن به یکی از امامان شیعه در قرن نخست، مستلزم زمان پریشی تاریخی (anachronism) است. دومین دسته از دلایل و شواهد بر جعلی بودن این انتسابها، به جوانب نسخهشناختی این مصاحف منسوب به امامان شیعه بازمیگردد. در این بخش نویسنده، نشان میدهد که  برخی ویژگیهای موجود در خود این نسخهها، از جمله نوع خط (مثلاً بهکارگیری خط کوفی مشرقی)، جنس مصحف (مثلاً استفاده از کاغذ)، محتوای قرآنی (مثلاً استفاده از قرائات مختلف رسمی و شاذ)، وجود اشتباهات و سهو کاتب (که به اعتقاد شیعه، از جانب امام روی نمیدهد)، و نیز نشانههای واضحی از جعل امضا به خط کوفی، به روشنی ما را قانع میکنند که کتابت این مصاحف به دست امامان شیعه را نادرست و غیرواقعی بدانیم. 
۶۵.

نسخه شناسی مصاحف قرآنی (11)، قرآن نویسی منظم و باقاعده در ایران از قرن پنجم تا دهم هجری و تأثیر آن در کتابت قرآن از عصر عثمانی تا امروز

نویسنده:
منبع: آینه پژوهش سال ۳۱ آذر و دی ۱۳۹۹ شماره ۵ (پیاپی ۱۸۵) 45 - 73

کلید واژه ها: تاریخ کتابت قرآن قرآن نویسی منظّم و باقاعده قرآنِ زرّین قلم قرآن محمد زنجانی هنر خوشنوسی ایرانی قرآن نویسی ایرانی قرآن نویسی عثمانی قرآن نویسی صفویه قرآن های ایلخانی قرآن های سلجوقی عثمان طه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۳۷ تعداد دانلود : ۳۸۸
 کتابت مصاحف قرآنی امروزه از وِیژگی های هنری خاصی برخوردارند. یکی از مهم ترین این ویژگی ها کتابت منظم و باقاعده آیات قرآن در هر جزء، صفحه و سطر است. مشهورترین کتابت نام آشنای امروزی، قرآن های کتابت شده به دست عثمان طه، کاتب سوری است که در چند دهه اخیر با عنوان «مصحف المدینه المنوره» از سوی مُجمَّع ملک فهد در کشورهای اسلامی مختلف توزیع شده است. صفحات این قرآن، حاوی 15 سطر است، و پایان هر صفحه به انتهای آیه ای ختم می شود. همچنین هر یک از اجزای سی گانه این قرآن، به دقت در 20 صفحه یا 10 برگ طراحی و کتابت شده اند. اما درواقع این سبک از کتابت که با نام عثمان طه گره خورده است، خود نمونه های متعدد و فراوانی در میان کاتبان قرآن در دوره عثمانی، و پس از آن، طی یکصد سال اخیر داشته است. این مقاله با مروری بر پیشینه این سبک از کتابت قرآن، نشان می دهد که کاتبان عثمانی طی قرون دهم تا چهاردهم هجری خود مبدع این سبک هنرمندانه نبوده اند، بلکه سابقه این گونه از قرآن نویسی منظّم و باقاعده، به دورانی بسیار قدیم تر، و در ایران قرن پنجم هجری بازمی گردد. قرآن محمد زنجانی (مورَّخ 531 ق)، و قرآنِ زرّین قلم (مورَّخ 582 ق)، دو نمونه بسیار پیشرفته از این هنر در قرن ششم هجری اند. در آغاز، تعداد قواعد و الگوهای کاتبان ایرانی برای کتابت منظّم قرآن، تقریباً 30 تا بوده، اما به تدریج تا پیش از قرن دهم هجری به حدود 470 مورد بسط و تفصیل داده شده است. تقریباً اغلب کاتبان عثمانی در قرون اخیر، صرفاً به دو امر توجه کرده اند: نخست پایان دادن هر صفحه به انتهای آیه، و دوم، آغاز کردن هر جزء قرآن از ابتدای صفحه و پایان دادن آن به انتهای صفحه.
۶۷.

عناصر طبیعی و بصری در غزلیات بیدل دهلوی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات هنر اسلامی سال پانزدهم زمستان ۱۳۹۸ شماره ۳۶ 279 - 296

کلید واژه ها: بیدل دهلوی فرهنگ عامه غزلیات کنایه مثل

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۹۲ تعداد دانلود : ۶۳۱
فرهنگ و ادبیّات عامه با اعتقادات و باورهای کهن جوامع بشری پیوندی دیرپا دارد؛ بنابراین، سرمایه عظیمی است که یادگار ذوق هنری و احوال و روحیات مردم روزگاران گذشته است و سندی استوار در اثبات هویت ملی و فرهنگی اقوام بشری  به شمار می رود. یکی از عناصر فرهنگ و ادب عامه، باورها و عقاید عامیانه است که از گذشته های بسیار دور تاکنون در فرهنگ اغلب ملل وجود داشته و هر قومی متناسب با فرهنگ و باورها و اعتقادات خویش به بررسی آن می پردازد. از جمله شاعرانی که در شبه قاره هند به بررسی این باورها و عقاید عامیانه پرداخته، بیدل دهلوی است. دیوان غزلیات بیدل این قابلیت را دارد که مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد؛ بنابراین در این جستار که به روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از ابزار کتابخانه ایی انجام گرفته، نگارندگان بر آن هستند که به بررسی قلمرو این عقاید و باورهای جذاب و ابعاد و مصادیق عناصر ادب عامّه در دیوان بیدل بپردازند. نتیجه این پژوهش نشان می دهد که بیدل دهلوی با توانایی و مهارت های علمی، مذهبی و اجتماعی خود، عناصر فولکلوریک و عقاید عامه را در قالب صور خیال در غزلیاتش به کار بسته و در عین حالی که ریشه و بافت این صور بلاغی را از زبان مردم و فرهنگ مردم گرفته است و به سروده های خود در قالب آفرینش های بلاغی و هنرنمایی های ادبی، رنگ و صبغه باورمند بخشیده است و تا حدّی که ادب عامه را مورد قبول محققان قرار می دهد تا بتوان از آن خاستگاه های فکری شاعر را بازشناخت. اهداف تحقیق: 1-    بررسی عناصر طبیعی و بصری در غزلیات بیدل دهلوی. 2-    بررسی عقاید و باورهای عامیانه در قالب صور خیال در غزلیات بیدل دهلوی.   سؤالات تحقیق: 1-    عتاصر طبیعی و بصری چگونه در غزلیات بیدل دهلوی انعکاس یافته است؟ 2-    عقاید و باورهای عامیانه و ابعاد و مصادیق عناصر ادب عامه در دیوان بیدل دهلوی چگونه بیان شده است؟
۶۹.

نسخه شناسی مصاحف قرآنی (9)، یک عالم گمنام شیعی در قرن چهارم و پنجم هجری: ابوالبرکات الحسینی الجوری و کتابت قرآنی در 421 هجری در نیشابور

نویسنده:
منبع: آینه پژوهش سال ۳۱ مرداد و شهریور ۱۳۹۹ شماره ۳ (پیاپی ۱۸۳) 121 - 170

کلید واژه ها: ابوالبرکات علی بن الحسین الحسینی تاریخ کتابت قرآن قرآن نویسی شیعیان در قرن پنجم قرائات سبعه کتابخانه آستان قدس رضوی قرآن ابوالبرکات

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۷۰ تعداد دانلود : ۳۵۹
 ابوالبرکات علی بن الحسین الحسینی یکی از عالمان و ادیبان مهم شیعه در قرن چهارم و ربع اول قرن پنجم هجری در خراسان بوده است. از زادگاه و تاریخ حیات وی اطلاعات زیادی در دست نیست، اما جستجو در منابع تاریخی نشان می دهد که وی شیعه امامی اثناعشری، از عالمان و ادیبان خراسان، و ساکن نیشابور بوده است. علاوه بر ذکر نام و اشعارش در آثار ابومنصور ثعالبی (متوفای 429 ق)، و ذکر نامش در شمار شاگردان و راویان شیخ صدوق (م 381 ق)، اجزای مختلف یک قرآن سی پاره در میان موقوفات حرم رضوی در مشهد به کتابت و وقف وی، توجه ما را به او و حیات علمی اش بیشتر جلب می کند. این مقاله پس از مروری بر احوال و آثار وی، به معرفی قرآنی سی پاره می پردازد که وی آن را کتابت و در ماه رمضان سال 421 هجری، بر حرم رضوی در مشهد مقدس وقف کرده است 
۷۱.

نسخه شناسی مصاحف قرآنی (10)، قرآن کوفی 4289 در موزه ملی ایران و دیگر پاره مسروقه آن در موزه پارس (شیراز): طغیان علیه «کتابت پیوسته» در قرآن نویسی کوفی

نویسنده:
منبع: آینه پژوهش سال ۳۱ مهر و آبان ۱۳۹۹ شماره ۴ (پیاپی ۱۸۴) 111 - 177

کلید واژه ها: خط کوفی ایرانی قرآن نویسی ایرانی در قرن سوم موزه ملی ایران نسخه 4289؛ موزه پارس (شیراز) نسخه کوفی مفقود؛

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۴۵ تعداد دانلود : ۴۳۲
نسخه 4289 در موزه ملی ایران در اصل قرآنی 14 پاره بر روی پوست از قرن سوم هجری بوده که برخلاف دیگر نسخه های کهن کوفی، احتمالاً کاتبی ایرانی داشته است. مقاله حاضر با بررسی جوانب مختلف این نسخه، می کوشد سه هدف جداگانه را تأمین کند. نخست بیان ویژگی های کلی این نسخه کوفی مهم از قرن سوم هجری و تفاوت آن با دیگر نمونه های کوفی 7 سطری در قرن سوم، همراه با ارائه اطلاعاتی در خصوص دیگر اوراق و اجزای پراکنده ای که در اصل متعلّق به همین قرآن بوده اند. دوم آنکه نشان می دهد یک نسخه کوفی 7 سطری دیگر به شماره 548 که دو دهه پیش از موزه پارس (شیراز) به سرقت رفته، تکه ای دیگر از همین قرآن بوده که پس از سرقت، اوراق مختلف آن در فاصله سال های 2004 تا 2020 میلادی، در حراج های مختلف لندن (ساتبیز، کریستیز و بُنهامز) به فروش رسیده است. سوم آنکه نشان می دهد این قرآن کوفی بر خلاف تمام نمونه قرآن های حجازی و کوفی قرون نخست، از سنت «کتابت پیوسته» یا پیوسته نگاری در کتابت حروف و کلمات پیروی نکرده است. این امر احتمالاً برخاسته از سبک خاص کاتبان ایرانی (خراسان و ماوراء النهر) است که شکستن کلمات در انتهای سطر را زشت و ناپسند می دانسته اند، و در قرآن نویسی به سبک کوفی ایرانی (مشرقی) طی قرون سوم تا هفتم هجری همواره از کتابت گسسته بهره برده اند. مؤلف حدس می زند که این امر ناشی از پیوند فرهنگی مردم این مناطق با سنت کتابت به زبان های ایرانی و غیر ایرانی در خراسان، ماوراء النهر و ترکستان پیش از اسلام بوده است که بر خلاف مناطق غربی، از کتابت پیوسته پیروی نمی کرده اند.
۷۲.

نسخه شناسی مصاحف قرآنی (12): ابوجعفر محمّد بن موسی الموسوی، عالم و ادیب شیعه در قرن چهارم، و قرآن وقفی اش بر حرم رضوی در سال 402 هجری

نویسنده:
منبع: آینه پژوهش سال ۳۱ بهمن و اسفند ۱۳۹۹ شماره ۶ (پیاپی ۱۸۶) 75 - 105

کلید واژه ها: ابوجعفر محمد بن موسی موسوی نقابت شیعیان در طوس در قرن چهارم سادات موسوی وقف قرآن بر حرم امام رضا علیه السلام ابومنصور ثعالبی خط نسخ کهن قرائات سبعه قرآن نویسی شیعیان قرآن های دوره سامانی کتابت قرآن در خراسان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۲۲ تعداد دانلود : ۳۹۲
ابوجعفر محمد بن موسی الموسوی از نوادگان امام موسی کاظم علیه السلام، یکی از عالمان و ادیبان شیعه در نیشابور، و نقیب شیعیان در طوس در قرن چهارم هجری بوده که با امیران و حاکمان سامانی نیز ارتباطی نزدیک داشته است. هرچند نام وی در هیچ یک از مصادر رسمی فقه، حدیث، کلام، تفسیر و رجال شیعه ذکر نشده، بسیاری از ادیبان و مورّخان قرون چهارم و پنجم هجری چون ابومنصور ثعالبی، و ابونصر عُتبی مکرراً از او یاد کرده، و اقوال و ابیاتی را از او ذکر کرده اند که اغلب با تاریخ، ادبیات، فرهنگ و آداب ایرانیان در خراسان قرن چهارم پیوند دارد. مقاله حاضر ضمن بررسی منابع کهن و گردآوری اطلاعات پراکنده از زندگی و آثار ابوجعفر موسوی، به معرفی نسخه ای 30پاره از قرآن کریم می پردازد که وی آن را در سال 402 هجری، بر حرم امام رضا علیه السلام وقف کرده است. این نسخه یکی از قدیم ترین قرآن های وقفی و تاریخ دار شیعیان به شمار می آید که به خط نسخ بسیار کهن، و همراه با انبوهی علائم و نشان های مُذهَّب در خراسان کتابت شده است. رسم آن به شیوه قیاسی و مخالف با رسم عثمانی است، و قرائت آن در مجموع به قرائت ابوعمرو بصری و یعقوب حَضرمی بسیار نزدیک است.
۷۳.

نسخه شناسی مصاحف قرآنی (7)، قرآن ابوالحسن زنگی بن محمد بن علی الجشمی یا نسخه ابونعیم بن حمزه البیهقی: بررسی قرآنی از قرن ششم در کتابخانه آستان قدس رضوی و پاره جدا شده از آن در کتابخانه چستربیتی

نویسنده:
منبع: آینه پژوهش سال ۳۱ فروردین و اردیبهشت ۱۳۹۹ شماره ۱ (پیاپی ۱۸۱) 175 - 204

کلید واژه ها: کتابت قرآن در قرن ششم قرآن های سلجوقی ابوالحسن زنگی بن محمد بن علی الجشمی ابونعیم بن حمزه البیهقی فاطمه ستی بنت علی بن الحسن الجشمی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۲۰ تعداد دانلود : ۳۶۸
سخه قرآنی به شماره Is1435 در کتابخانه چستربیتی (ایرلند)، به سبب یادداشتی که در انتهای آن آمده است، در میان نسخه پژوهان غربی به «قرآنِ ابونعیم بیهقی» شناخته می شود. کسانی که این نسخه یا تصاویر آن را بررسی کرده اند، گمان برده اند که ابونعیم بیهقی کاتب این نسخه در سال 592 هجری بوده است. اما درواقع این نسخه یکی از هفت سُبْع از قرآنی 7پاره است که سایر بخش های آن اکنون در کتابخانه آستان قدس رضوی در مشهد نگه داری می شود. تمام این اجزای هفتگانه را ابوالحسن زنگی [زنکی] بن محمد بن علی الجِشُمی در سال 561 هجری بر حرم رضوی در مشهد مقدس وقف کرده بوده است. بررسی این نسخه ها نشان می دهد که ابونعیم بن حمزه البیهقی، دانشمند کمتر شناخته شده شیعی، هنگام اقامت در مشهد رضوی، در محرم سال 592 هجری، در انتهای یکی از این هفت جزء، یادداشتی کوتاه (دعای ختم قرآن به روایت امام علی علیه السلام) را نوشته، اما وی کاتب متن قرآن نبوده است. این قرآن افزون بر جایگاهش در شناخت تاریخ کتابت و تذهیب مصاحف دوران سلجوقی، اطلاعات مهمی از شیوه رسم کلمات قرآن و نوع قرائت رایج در خراسان قرن ششم هجری را به ما ارائه می دهد.
۷۴.

نسخه شناسی مصاحف قرآنی (14): «مصحف نجف اشرف»، قرآن کوفی شماره 1 منسوب به امام علی علیه السلام در نجف اشرف

نویسنده:
منبع: آینه پژوهش سال ۳۲ مرداد و شهریور ۱۴۰۰ شماره ۳ (پیاپی ۱۸۹) 119 - 162

کلید واژه ها: المکتبه الغرویه مکتبه الروضه الحیدریه کتابخانه حرم امام علی علیه السلام مُصحف نجف قرآنِ کوفی به خط امام علی علیه السلام اختلاف قرائات

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۰۸ تعداد دانلود : ۳۲۴
  یکی از معروف ترین نسخه های قرآن منسوب به دستخط امام علی علیه السلام، قرآن کوفی کاملی به شماره 1 در کتابخانه حرم امام علی علیه السلام در نجف اشرف است. انتساب قطعی این نسخه به دستخط امام علیه السلام پذیرفتنی نیست، اما این نسخه را می توان یکی از باارزش ترین نسخه های کوفی متعلق به سده دوم هجری به شمار آورد. مقاله حاضر برای نخستین بار، جوانب مختلف نسخه شناختی، خط، تذهیب، رسم و املا، قرائات، عد الآی، و سایر ویژگی های قرآن شناسانه این قرآن کوفی را بررسی می کند. در این نسخه که آن را «مُصحف نجف» می نامم، همانند اغلب نسخه های کوفی سده های دوم و سوم هجری، ویژگی های بَصْری در کتابت قرآن غلبه دارد: اغلب کلمات اختلافی در میان مصاحف نخستین شهرها، مطابق با مصحف بصره نوشته شده؛ نظام شمارش آیات (عد الآی) کاملاً بر نظام بَصْری منطبق است؛ و اختلاف قرائات ثبت شده در نسخه عمدتاً به قرائت قاریان بصره (ابوعمرو و یعقوب) و گاه کوفه (حمزه و کِسائی) نزدیک است.
۷۵.

نسخه شناسی مصاحف قرآنی (8)، الکافی فی التفسیر، اثر گمشده السید الامام ضیاءالدین ابوالرضا راوندی (م حدود 571 ق)، و نسخه قرآن 4129 کتابخانه مجلس شورای اسلامی

نویسنده:
منبع: آینه پژوهش سال ۳۱ فروردین و اردیبهشت ۱۳۹۹ شماره ۱ (پیاپی ۱۸۱) 107 - 149

کلید واژه ها: ضیاءالدین ابوالرضا فضل الله الراوندی الکافی فی التفسیر تفسیر شیعه در قرن ششم تفسیر کلامی شیعه کتابت شیعیان از قرآن معتزله قرائات عشره اختلاف قرائات کاشان مدرسه مجدیه السید الامام جمع و تدوین قرآن نسخه 4129 کتابخانه مجلس شورای اسلامی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۸۹ تعداد دانلود : ۳۸۴
نسخه قرآن به شماره 4129، مورَّخ 583 هجری در کتابخانه مجلس شورای اسلامی (تهران)، درواقع حاوی یکی از تفاسیر مهم شیعی است که تاکنون ناشناخته باقی مانده است. در برخورد اولیه با این نسخه، ظاهر آن را متفاوت از سایر نسخه های قرآنی می یابیم، اما در حقیقت، این نسخه را باید اثری مرکب از متن قرآن، اختلاف قرائات عشره و تفسیر قرآن به شمار آورد، هرچند فهرست نویس کتابخانه، آن را در شمار قرآن ها ثبت کرده و در معرفی اش به توصیفی ظاهری بسنده کرده است. از آنجا که این نسخه همواره در میان قرآن های کتابخانه مجلس جای گرفته، تاکنون کسی به اهمیت حواشی اطراف این نسخه قرآن که حاوی تفسیری بسیار مهم و مفقود از میراث شیعه در قرن ششم هجری است، توجه نکرده بود. در سال های اخیر کوشیده ام، با بازخوانی دقیق این حواشی، متنی مصحَّح و پژوهش شده از این تفسیر شیعی آماده کنم. بر این اساس، نوشته حاضر به معرفی نسخه و کشف هویت مؤلف احتمالی آن یعنی ضیاءالدین ابوالرضا، سیّد فضل الله راوندی (زنده در 571 ق) می پردازد. ازجمله ویژگی های منحصربه فرد این اثر آنکه در پایان آن و در میان شماری از ملحقات علوم قرآنی، قدیم ترین نقد از سوی یک دانشمند شیعی در قرن ششم هجری بر روایت رسمی جمع قرآن به دست زید بن ثابت و در زمان ابوبکر آمده است.
۷۶.

نسخه شناسی مصاحف قرآنی (15): قرآن ابن بواب یا نسخه ابوسعد محمد بن حسین بغدادی

نویسنده:
منبع: آینه پژوهش سال ۳۲ مهر و آبان ۱۴۰۰ شماره ۴ (پیاپی ۱۹۰) 5 - 30

کلید واژه ها: قرآن ابن بواب کوفی مشرقی در قرن پنجم ابوسعد محمد بن حسین بن علی بغدادی کتابخانه آیه الله مرعشی (ره) جعل و الحاق انجامه در نسخه های قرآن

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۷۹ تعداد دانلود : ۲۱۲
در کتابخانه بزرگ آیه الله مرعشی نجفی (ره) در قم، نسخه ای کوچک از قرآن کریم، حاوی دو جزء هشتم و هفدهم به خط کوفی مشرقی هست که در انتهای آن، امضایی منسوب به ابن بواب در سال 392 هجری آمده است. بر پایه این انجامه، برخی نسخه مذکور را به خط ابن بواب (م 413 ق) دانسته اند. این مقاله نشان می دهد که هرچند این انتساب نادرست، و انجامه نسخه جعلی و الحاقی است، اما خود نسخه بسیار کهن و متعلّق به اوایل سده پنجم هجری است. در آغاز اجزای مختلف این قرآن در کتابخانه های مختلف، نام ابوسعد محمد بن الحسین بغدادی (م 439 ق) از وزیران آل بویه در بغداد ذکر شده، و احتمالاً همین شخص آمِر به کتابت این قرآن یا مالک آن بوده است. نویسنده در این مقاله، دیگر پاره های باقی مانده از این قرآنِ 30 پاره در کتابخانه ها و موزه های ایران و جهان را در کنار هم گرد آورده و به بررسی کامل آنها از جهت متن، رسم المصحف، قرائت، و مانند آن پرداخته، و در پایان مقاله، دیگر قرآن های کوفی مشرقی را معرفی کرده که از حیث خط مشابه با قرآن ابوسعد بغدادی اند.
۷۷.

قرآن منسوب به خط امام رضا (ع) در آستان قدس رضوی و تکمله های آن: مقایسه ای میان نسخه 1586 و نسخه 4354الف و چند برگه قرآنی در حراج های لندن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: آینه میراث دوره ۱۵ بهار و تابستان ۱۳۹۶ شماره ۱ (پیاپی ۶۰) 31 - 70
تعداد بازدید : ۲۶۶ تعداد دانلود : ۱۰۶
قرآن های منسوب به دستخط امامان شیعه  (ع) مجموعه ای از قدیم ترین مصاحف قرآنی در جهان اسلام و به ویژه ایران را تشکیل می دهند. بیشتر این مصاحف اکنون در کتابخانه ها و موزه های ایران، و پس از آن در عراق، ترکیه، مصر، یمن، هند، و برخی کشورهای اروپایی چون انگلستان و آلمان نگهداری می شوند. مقاله حاضر به بررسی کلی ویژگی های یکی از نسخه های قرآن منسوب به امام علی بن موسی الرضا  (ع) به شماره 1586 می پردازد و نشان می دهد که پاره های دیگر این اثر که سال ها پیش از عراق به ایران منتقل، و وقف حرم رضوی شده، در نسخه ای دیگر در همان کتابخانه (به شماره 4354) و نیز در چند مجموعه شخصی در خارج از ایران (ارائه شده در حراج های لندن) وجود داشته است، و این آثار، در واقع، مکمّل یکدیگرند. همچنین شباهت هایی آشکار میان امضای الحاقی موجود در این قرآن و ترقیم 9 نسخه قرآنی دیگر در ایران و سایر کشورها وجود دارد. بررسی متن هر دو نسخه نشان می دهد که کاتب نسخه، متن قرآن را احتمالاً در نیمه دوم قرن دوم یا نیمه نخست قرن سوم مطابق مکتب بصری کتابت کرده است؛ چه، بررسی مواضع خاص مربوط به جدول اختلاف قرائات و نیز نظام عَدُّ الآی (شمارش آیات قرآن) در این نسخه بیشترین شباهت را به کتابت بصری نشان می دهد. این متن که در اصل بدون نقطه بوده، بعدها به دست افرادی دیگر نقطه گذاری و اعراب گذاری شده است، و همین نقطه گذاری منجر به راه یافتن برخی اشتباهات قرائتی و نیز شماری اختلاف قرائات در آن شده است.
۷۸.

نسخه شناسی مصاحف قرآنی (16)؛ قرآن کوفی 4251 موزه ملی ایران: منبعی برای شناخت قرائات معروف و شاذ قرآنی

نویسنده:
منبع: آینه پژوهش سال ۳۲ آذر و دی ۱۴۰۰ شماره ۵ (پیاپی ۱۹۱) 5 - 49

کلید واژه ها: موزه ملی ایران نسخه شماره 4251 قرآن های کوفی قرائات قرآنی قرائات شاذ تقسیمات قرآنی تذهیب در قرون نخست

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۳۶ تعداد دانلود : ۱۷۳
نسخه شماره 4251 موزه ملی ایران از کهن ترین قرآن های کوفی در ایران به شمار می رود که تقریباً تمامی اوراق آن در کنار هم باقی مانده و تاریخ کتابت آن را می توان به سده دوم هجری نسبت داد. این اثر حاوی 326 برگ 16 سطری، از جمله وقفیات شاه عباس صفوی بر آستانه شیخ صفی در اردبیل بوده، اما از سال 1316 به موزه ملی ایران انتقال یافته و در آنجا نگهداری می شود، اما تاکنون مطالعه یا پژوهش خاصی درباره آن صورت نگرفته است. مقاله حاضر ضمن معرفی کلی این نسخه کهن قرآنی و بررسی ویژگی های مختلف متنی و هنری آن، نشان می دهد که چند ویژگی در این نسخه وجود دارد که آن را از سایر نمونه های مشابه متمایز می کند: یکم ، ترسیم سرسوره های قرینه در صفحه آغازین هر سوره. دوم ، ذکر قرائات غیر معروف و شاذ. سوم ، اشاره به تک تک مواضع تقسیمات قرآنی (تقسیمات سه بخشی تا ده بخشی قرآن). چهارم ، نامگذاری های خاص برای سوره ها از جمله سوره موسی (به جای طه)، سوره سلیمان (به جای شعراء) و سوره داود (به جای ص). از این میان، یکی از ویژگی های خاص این نسخه، ذکر قرائات قرآنی خاص و غیر مشهور است که اصطلاحاً آن را شاذّ می نامیم. با آنکه اعراب گذاری اصلی نسخه با دوایر طلایی رنگ انجام یافته، کاتب یا اعراب گذار نسخه، با به کارگیری دوایر سبز رنگ در برخی کلمات قرآنی، به قرائت های دیگر نیز اشاره کرده که عموم این قرائات، غیر معروف، و گاه در میان آثار اسلامی ناشناخته اند. به نظر می رسد این شیوه از ذکر قرائات شاذ در بسیاری از قرآن های کوفی در قرن دوم و سوم هجری به ویژه در ایران رواج داشته است.  
۷۹.

کهن ترین مکتوب تاریخ دار فارسی: دست نوشتی فارسی از احمد بن ابی القاسم خَیقانی در پایان قرآنی از قرن سوم(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: آینه میراث دوره ۱۵پاییز و زمستان ۱۳۹۶ شماره ۲ (پیاپی ۶۱) 9 - 26
تعداد بازدید : ۲۱۰ تعداد دانلود : ۱۰۸
کهن ترین دست نویس فارسی که تا کنون شناخته شده، نسخه ای از کتاب الابنیه عن حقایق الأدویه متعلق به سال 447 هجری است؛ اما در میان نسخه های قرآنی قدیم تر، گاه یادداشت هایی می توان یافت که اطلاعات ما را در خصوص فارسی نویسی ایرانیان به زمانی بسیار قدیم تر می برد. یکی از این اسناد، مجموعه یادداشت های خَیقانی یا خایقانی (از اهالی طوس خراسان) به فارسی در تاریخ 292 هجری است که وی به هنگام تصحیح قرآنی سی پاره (جزء) در پایان هر یک از این اجزاء نوشته است. مقاله حاضر به معرفی پنج جزء کشف شده از این قرآن در دو کتابخانه چستربیتی و کتابخانه ملی اسرائیل و برگ نوشته هایی پراکنده از آن در موزه های مختلف جهان، و نیز به بررسی جوانب مختلف تاریخی و ادبی در نوشته های فارسی خَیقانی می پردازد و در پایان به دیگر نمونه یادداشت های کهن فارسی در نسخه های قرآنی اشاره می کند.
۸۰.

نسخه شناسی مصاحف قرآنی (17)؛ مصاحف به خط حجازی: کهن ترین دست نوشته های قرآنی

نویسنده:
منبع: آینه پژوهش سال ۳۴ آذر و دی ۱۴۰۲ شماره ۵ (پیاپی ۲۰۳) 31 - 60

کلید واژه ها: قرآن های حجازی قرآن های کوفی نسخه های کهن قرآن کتابت قرآن در سده نخست تاریخ قرآن

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۶ تعداد دانلود : ۵۰
نسخه های کهن قرآن عموماً با عنوان قرآن های کوفی شناخته می شوند. کتابت قرآن با انواع مختلف خط کوفی تا اوایل قرن هفتم هجری ادامه داشته است. در این میان، دسته ای از نسخه های کهن قرآنی حاوی ویژگی هایی اند که در سایر نسخه های کوفی بسیار کمتر دیده شده یا اصلاً دیده نشده است. این دسته از قرآن ها را که در ظاهر کلی آنها افتادگی و تمایل به سمت راست وجود دارد، حجازی می نامیم. مقاله حاضر به بررسی و معرفی مهم ترین ویژگی های قرآن نویسی به سبک حجازی در سده نخست و اوایل سده دوم هجری می پردازد. این ویژگی ها عموماً در کتابت قرآن به خط کوفی در سده های بعدی ادامه نیافته است. بنابراین وجود تمام یا اکثر این نشانه ها در یک نسخه کهن قرآنی به کتابت آن نسخه در در سده نخست یا اوایل سده دوم هجری اشاره دارد.

کلیدواژه‌های مرتبط

پدیدآورندگان همکار

تبلیغات

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان