سید کمال طباییان

امروزه نماد سیاست بهتر و هوشمندانه تر، پیش ارزیابی سیاست است که در قالب مدل ها، روش ها و ابزار ها منجر به آگاه سازی سیاستگذاران و ذی نفعان شده و در نتیجه سبب بهبود کیفیت سیاست عمومی می شوند.          در این مقاله مدل پیش ارزیابی سیاست برمبنای رویکرد آینده محوری با روش دلفی و با استفاده از نظر خبرگان در رشته ها و حوزه های مختلف در ایران طراحی شده است. این مدل به عنوان چارچوبی روش شناسانه می تواند مورد استفاده رشته های گوناگون قرار گیرد. این مدل به صورت علی شامل شش مرحله تعریف زمینه سیاستی، تعریف سناریوهای سیاستی ممکن و غربالگری، مدل منطقی سیاست های محتمل، تحلیل اثر سیاست های محتمل و مقایسه آنها، مشخص کردن شاخص ها و سنجه های کلید پیشرفت و توصیه و تأمین خوراک اطلاعاتی سیاستگذاران و ذی نفعان به منظور توسعه پاسخ های آینده می باشد و دارای کارکرد های: آگاه سازی، ابزار ارتباطی بین سیاستگذاران و ذی نفعان و بهبود ظرفیت های سیاستگذاری است که منجر به نتایج بهبود کیفیت سیاست و ارتقای همبستگی سیاستی می شود.

صنایع دفاعی در کشورهای متعددی در حال طی کردن فرآیند گذار به پارادایم نوآوری باز هستند. صنایع دفاعی کشور ما نیز به منظور بهره گیری هر چه بیشتر از ظرفیت های دانشی کشور و کاهش هزینه ها و زمان دست یابی به محصولات و خدمات، ناچار به طی این مسیر هستند. بنابراین، هدف اصلی این پژوهش شناسایی، دسته بندی و اولویت بندی چالش های پیش روی صنایع دفاعی کشور در گذار به پارادایم نوآوری باز است. بدین منظور، پس از مصاحبه با 12 نفر از خبرگان صنایع دفاعی 25 چالش کلیدی مورد شناسایی قرار گرفت. سپس با استفاده از نظرسنجی از 10 تن از خبرگان دانشگاه و صنعت چالش های شناسایی شده به شش دسته تقسیم شدند. در ادامه از طریق توزیع پرسشنامه میان 67 نفر از مدیران و کارشناسان صنایع دفاعی و اجرای آزمون فریدمن با 42 پرسشنامه تکمیل شده، چالش ها به صورت تک تک اولویت بندی شدند. از دیگر نتایج این پژوهش می توان به اولویت بندی چالش های شناسایی شده به صورت دسته ای اشاره کرد که بر حسب اولویت بدین ترتیب است: فرهنگی، انگیزشی، زمینه ای، فرآیندی، زیرساختی و قابلیتی. در پایان به مدیران و سیاست گذاران صنایع دفاعی پیشنهاد شده است که توجه و تمرکز بیشتری را به رفع چالش های نرم (فرهنگی، انگیزشی و زمینه ای) اختصاص دهند، زیرا رفع این چالش ها زمینه و فضا را برای رفع چالش های سخت (فرآیندی، زیرساختی و قابلیتی) فراهم می سازد.

تجربه نزدیک به 4 دهه آینده پژوهی و آینده نگاری کشورهای جهان در بخش های مختلف مانند بخش کشاورزی حکایت از کارکردهای آن در فرایند سیاست گذاری علم و فناوری دارد؛ مواردی مانند: «تغذیه اطلاعات فرایند سیاست گذاری، تسهیل پیاده سازی سیاست ها، ارتقای ظرفیت های آمادگی پذیرش سیاست ها، تسهیل مشارکت شهروندان در فرایند سیاست گذاری، پشتیبانی از تعریف دقیق تری از سیاست، تغییر ساختار نظام سیاست گذاری. رویکرد طرح تدوین نقشه جامع علمی کشاورزی ایران (1389) تحلیل نظام نوآوری بخش کشاورزی و معرفی اولویت های پژوهشی و فناوری در راستای تحقق چشم انداز بخش کشاورزی بوده است. در این طرح یک مطالعه جهت تدوین چشم انداز کشاورزی و یک مطالعه جهت بررسی نظام نوآوری و ارائه اولویت های علم و فناوری کشاورزی انجام شد. در مطالعه دوم یک فرایند دلفی برگزار و 5 حوزه تخصصی "شیلات و آبزیان، دام و طیور، تولیدات گیاهی، چنگل ها و مراتع، آب و خاک» پوشش داده شد و طی آن بیش از 1200 پرسشنامه برای 4 گروه «صنعت و کسب و کار، تحقیقات، کشاورزان و بخش های سیاست گذار حوزه های تحقیقات و اجرایی» توزیع شد که حدود 750 مورد آن ها دریافت شد. نتایج این طرح که در طول آن به بحث از عدم قطعیت ها و آینده های ممکن، محتمل و مطلوب در حوزه های مرتبط پرداخته شده است، به عنوان خوراک اطلاعاتی در فرایند سیاست گذاری علم، فناوری و نوآوری بخش مورد استفاده قرار می گیرند. در نتیجه انتظار می رود تا تنوع و گستردگی مشارکت کنندگان در پانل ها، حمایت گسترده تر مدیران از سیاست های استخراج شده را جلب کرده و این امر به ارتقای زمینه پذیرش سیاست ها و در نتیجه تسهیل در پیاده سازی آن ها منجر شود. از جمله نتایج غیر ملموس این طرح، تبادل اطلاعات میان اعضای پانل ها و آموزش آن ها درباره مباحث آینده پژوهی، برنامه ریزی راهبردی و سیاست گذاری بوده که موجب حصول اهداف فرایندی آینده نگاری کشاورزی شده است.

در این تحقیق سعی شد مدلی برای نوآوری خدمات بانکداری الکترونیک بر اساس قابلیت های پویا ارائه گردد. روش تحقیق پژوهش حاضر، روش پژوهش ترکیبی از نوع طرح متوالی- اکتشافی است. جامعه آماری پژوهش حاضر، کارشناسان و خبرگان حوزه بانکداری الکترونیک هستند. در تحقیق حاضر رویکرد هدفمند در انتخاب نمونه کیفی تحقیق استفاده می گردد. ابزار گردآوری داده ها در تحقیق حاضر، پرسشنامه دلفی و پرسشنامه تصمیم گیری چند معیاره بود. برای تحلیل داده ها از دو تکنیک دلفی فازی و دیمتل فازی کمک گرفته شد؛ به نحوی که با تکیه بر مبانی نظری و تحقیقات تجربی انجام گرفته در حوزه نوآوری و قابلیت های پویا، شاخص های مهم این دو حوزه در ارتباط با بانکداری الکترونیک استخراج شد. نتایج دلفی فازی در نهایت 13 شاخص برای نوآوری خدمات و 17 شاخص برای قابلیت های پویا به دست داد. شاخص های نوآوری خدمات و قابلیت های پویا بر اساس مبانی نظری، ذیل 11 معیار دسته بندی شده و در قالب مفهوم کلی وارد تحلیل دیمتل فازی شدند. نتایج دیمتل فازی، معیارها را در دو گروه اثرگذار و اثرپذیر دسته بندی کرد، به نحوی که 6 معیار در گروه معیارهای اثرگذار و 5 معیار به عنوان معیارهای اثرپذیر معرفی شدند. براین اساس، سازمان دهی مجدد سیستم ارائه خدمات، از بیشترین تاثیرگذاری، و مفهوم سازی، از میزان تاثیرپذیری بسیار زیادی برخوردار است.

تحقیق حاضر، در قالب یک الگو تحلیل کارکرد پویای نظام نوآوری فناورانه، ارائه شده توسط برگک و همکاران (2008) توان نظام نوآوری هوایی برای بهره گیری از توان اندیشگی، علمی- فناورانه و صنعتی ملی و بین المللی را مورد کندوکاو خود قرار دادهاست. این تحقیق با مرور ادبیات نظامهای نوآوری، با تاکید بر نظریات مالربا درباره ی نظام بخشی نوآوری و نظریه ی هنری چس براو در خصوص رویکرد نوآوری باز، سعی در تلفیق آن ها در قالب الگو نوآوری صنعت هوایی ایران کرد. سؤال تحقیق عبارت بود از: شرایط زمینهای ایران به چه میزان از اتخاذ رویکرد نوآوری باز در بخش هوایی حمایت میکند؟ در این راستا، شرایط زمینهای تاثیرگذار بر بخش هوایی و دلالتهای آنها نسبت به رویکرد نوآوری، در قالب پنج مولفهی اجتماعی، فناورانه، اقتصادی، زیستمحیطی، و سیاسی مورد سنجش قرار گرفت. نهایتا، ضمن حصول به این نتیجه که شرایط زمینهای ایران به میزان زیادی از اتخاذ رویکرد نوآوری باز در بخش هوایی حمایت میکند، رویکرد نوآوری باز را به عنوان یک راه حل برای ارتقای اثربخشی نوآوری در بخش هوایی ایران معرفی کرد. در پایان، سیاستها و راهکارهایی نیز جهت ارتقای شرایط زمینهای جهت تسهیل اتخاذ رویکرد نوآوری باز توسط بخش هوایی ارائه شدهاست.

مقاله ی حاضر، به شناسایی قابلیت های مدیریت طرح در فضای نوآوری باز می پردازد. هنگامی که سازمان ها برای اجرای طرح ها و پروژه های خود از راهبرد نوآوری باز و استفاده از شبکه و توانمندی های خارج از سازمان استفاده می نمایند، لازم است برای مدیریت طرح-ها، قابلیت هایی را کسب و یا برخی از قابلیت های موجود را تقویت نمایند تا بتوانند از طریق شبکه و نوآری باز موفقیت بیشتری را در طرح های توسعه ی محصول جدید کسب نمایند. بدون دست یابی به این قابلیت ها، این شرایط جدید اثر منفی بر عملکرد و موفقیت خواهد داشت. در این مقاله، نظریه پردازی داده بنیاد، برای شناسایی قابلیت های جامع و مانع مدیریت طرح، مورد استفاده قرار گرفته است و از مصاحبه نیمه ساختار یافته برای جمع آوری اطلاعات در صنعت فضایی و صنایع وابسته، پیمان کاران و نهادها استفاده شده است. برای تجزیه و تحلیل داده های حاصل از مصاحبه ها، تحلیل تم، طی سه مرحله کدگذاری باز، محوری و انتخابی، انجام شده است. تعداد هشت قابلیت، به عنوان مهم ترین قابلیت های شناسایی شده در این مطالعه که بر موفقیت طرح های توسعه ی محصول جدید در فضای نوآوری باز موثرند، عبارت اند از: مدیریت یکپارچگی و تغییرات؛ شکست، تعریف و تحویل گیری کار؛ مدیریت دانش و فن آوری؛ تدوین استراتژی مناسب همکاری و برون سپاری؛ مدیریت قرارداد و دعاوی؛ مدیریت شبکه؛ بودجه بندی و تامین به موقع منابع مالی و مدیریت ارتباطات. قابلیت های ذکر شده، قابلیت هایی هستند که علاوه بر قابلیت های عمومی مورد نیاز، برای مدیریت طرح های توسعه ی محصول، جدید بوده و بایستی این قابلیت ها در فضای نوآوری باز، توسعه و تقویت شوند و لازم است از آن ها برای تکمیل قابلیت های مورد نیاز صنعت فضایی کشور، با رویکرد نوآوری باز، استفاده شود.

زمینه و هدف: برغم وجود شواهدی مبنی برتاثیر ظرفیت جذب برعملکرد نوآورانه ی بنگاه ها در سطح جهان، سیاست گذاری خاصی برای ارتقای ظرفیت جذب ودوسوتوانی بنگاه های دفاعی کشورکه محرک و زمینه ساز عملکرد نوآورانه است، صورت نگرفته. بنابراین، سوالی مطرح می شود که ارتقای ظرفیت جذب بنگاه های دفاعی، چگونه می تواند به افزایش عملکرد نوآورانه آنها بیانجامد. نیاز مشتریان دفاعی، بنگاه های دفاعی را اغلب به سمت نوآوری های بهره بردارانه سوق داده است، امّا سیاستگذاری های نهادهای بالادستِ پیشران این بنگاه ها به سمت حرکت درمرزهای دانش و نوآوری های اکتشافی بوده است. هدف این پژوهش کمک به درک این دوگانگی وآگاهی از این است که ظرفیت جذب بنگاه ها چگونه بر حرکت دوگانه آنها به سمت عملکرد نوآورانه موثر می باشد. روش شناسی: این پژوهش از نظر هدف کاربردی و از نظر شیوه جمع آوری داده ها، آمیخته است. در بخش کیفی با استفاده از 12 مصاحبه مدل پژوهش بررسی و تایید شد. در بخش کمی نیز مدل مستخرج با کمک 10 فرضیه ارائه شده و از طریق پرسشنامه در 60 بنگاه دفاعی مورد بررسی قرار گرفته است. یافته ها: در بنگاه های دفاعی ظرفیت جذب تحقق یافته بر نوآوری اکتشافی و بهره بردارانه و دوسوتوانی موثر است و ظرفیت جذب بالقوه روابط آنها را تعدیل می کند. همچنین ظرفیت جذب بالقوه پیش نیاز ظرفیت جذب تحقق یافته بوده و بنگاه های دوسوتوان عملکرد نوآورانه بالاتری نسبت به سایر بنگاه های دفاعی دارند. نتیجه گیری: سیاست گذاران برای بنگاه هایی که دردوره رشدوبلوغ منحنی عمر هستند بایدروی نوآوری بهره بردارانه وظرفیت جذب تحقق یافته تمرکز کنند وبرای بنگاه هایی که دردوره بلوغ وافول منحنی عمر خود هستند باید روی نوآوری اکتشافی وظرفیت جذب بالقوه تمرکز کنند.

ارتباطات شبکه ای، از پایه های اساسی تشکیل اقتصادهای مبتنی بر نوآوری است. در این میان، رویکرد نوآوری باز با استفاده از مفهوم شبکه سازی دانشی، سعی در ایجاد ارتباطات تعاملی بین بازیگران دانشی و صنعتی برای تبادل ایده، فناوری و دانش در درون شبکه و کوتاه سازی مسیر توسعه محصول و نوآوری در محصولات دارد. این پژوهش تلاش می کند تا با استفاده از الگوی شایستگی های سازمانی برای نوآوری بازِ هافکبرینک و شرول، وضعیت راهبردهای نوآوری باز را در صنعت هوایی ایران بررسی و چالش های پیاده سازی آن را شناسایی کند. پژوهش حاضر از نوع پیمایشی و جامعه آماری آن شامل 66 نفر از کارشناسان و مدیران بخش های مختلف صنعت هوایی می باشند. جهت گردآوری داده ها، از ابزار پرسشنامه استفاده شد. در این پژوهش، آزمون تی برای بررسی وضعیت هر یک از متغیرها و روش تاپسیس فازی برای رتبه بندی عوامل مؤثر بر رویکرد نوآوری باز مورد استفاده قرار گرفت. نتایج نشان داد که عامل توانمندی شبکه سازی از بعُد توانمندی های مشارکتی و عوامل شناسایی فرصت های نوآورانه و فهم و تبادل از بعُد ظرفیت جذب در شرایط نامطلوب قرار دارند، اما بقیه عوامل دارای وضعیت قابل قبولی هستند. همچنین رتبه بندی عوامل مؤثر بر رویکرد نوآوری باز، نشان داد که عوامل فهم و تبادل، شناسایی فرصت های نوآورانه و توانمندی شبکه سازی دارای بیشترین اهمیت و عوامل طراحی خاص ساختار و فرآیند، همکاری از بیرون به درون و برعکس و همکاری داخلی دارای اولویت کمتری هستند. 

در سالیان اخیر مطالعات زیادی در سطح بنگاه جهت بهره برداری بیشتر از مزایا و کنترل چالش های نوآوری باز صورت پذیرفته است. مطالعه مدیریت سبد پروژه های نوآوری باز جهت ایجاد یکپارچگی در سطح پروژه و بنگاه مورد نیاز است. اما تحقیقات در سطح پروژه و سبد پروژه اندک بوده است. در این پژوهش با استفاده از مبانی نظری پیشین، روش مطالعه چندموردی در ۱۰ شرکت فناوری اطلاعات و ارتباطات، بهره برداری از روش تحلیل محتوای کیفی و اجرای ۲۳ مورد مصاحبه نیمه ساختاریافته به استخراج چارچوب مفهومی کیفی برای مدیریت سبد پروژه های نوآوری باز پرداخته شده است. یافته های پژوهش در پنج دسته اصلی که شامل مدیریت استراتژیک سبد پروژه نوآوری باز؛ مدیریت فرهنگ در سبد پروژه نوآوری باز؛ مدیریت فرآیندهای سبد پروژه نوآوری باز؛ مدیریت ذینفعان در سبد پروژه نوآوری باز و مدیریت فناوری در سبد پروژه نوآوری باز می باشد، ارائه شده است. در این پژوهش نقش مدیریت فناوری به عنوان یافته ای که تاکنون در ادبیات موضوعی به آن توجه نشده، مطرح شده است. همچنین در حوزه مدیریت فرهنگ نقش مدیریت کاریزماتیک، در حوزه مدیریت فرآیندها نقش مدیریت دانش، مدیریت یکپارچه بازار و ایجاد فرآیندهایی برای واحد تحقیق و توسعه سازمان را می توان به عنوان مفاهیمی که کمتر مورد توجه قرار گرفته اند نام برد.

سرمقاله حاضر ترجمه ای است از اثر هانگی سان و جاناتان دی لینتون، که در سال 2014 در نشریه تکنویشن به چاپ رسیده است. در این تحقیق به منظور شناسایی الگوی ساختاردهی مقالات علمی  پژوهشی پراستناد، ساختار 10 مقاله پراستناد و 50 مقاله رد شده قبل از ورود به فرآیند داوری، مورد مقایسه و تحلیل قرار گرفته است. در این راستا، نویسندگان نوشتار پیش رو با شواهدی تجربی مواجه شدند که نشان م یدهد مقالات پراستناد نه تنها از نظر محتوایی، بلکه از لحاظ ساختاری نیز با مقالات ناموفق متفاوت هستند. همچنان که برای موفقیت یک مقاله، داشتن محتوای عالی اهمیت زیادی دارد، ساختار مناسب نیز لازم است. رسیدن به ساختار مناسب، اولین و ساد هترین گام برای نگارش یک مقاله مناسب محسوب می شود. هدف مقاله حاضر این است که به نویسندگان کمک کند به این گام مهم پی ببرند و از آن عبور کنند.

این مقاله به بررسی نحوه شکل گیری قابلیت های فناورانه در یکی از سازمان های صنعتی حوزه صنایع دریایی ایران می پردازد. استراتژی پژوهش، مطالعه موردی یک سازمان بوده که به عنوان مورد مطالعه، انتخاب و در کنار مطالعه منابع علمی، اقدام به انجام مصاحبه عمیق با مسئولین، مدیران، مشاوران و کارشناسان ارشد مرتبط با آن سازمان گردید. نقطه شروع مطالعه استفاده از یافته های علمی پژوهش های قبلی بوده است ولی پیشینه موجود دارای دو خلاء مهم در این زمینه می باشد: اول اینکه الگوهای ارائه شده برای توسعه قابلیت های فناورانه بیشتر متمرکز بر تولید انبوه است (در صورتی که ماهیت اغلب محصولات سازمان مورد مطالعه از جنس محصولات پیچیده است) و پیش فرض اساسی دیگر برای الگوهای یادشده هم همکاری با کشورهای توسعه یافته می باشد که به دلیل وجود تحریم های مستمر علیه صنایع دارای کاربرد دوگانه، این همکاری میسر نمی باشد. در این مقاله سعی شده مراحل طی شده در سازمان مورد مطالعه جهت شکل گیری و توسعه قابلیت های فناورانه شناسایی و معرفی گردد. این مراحل در قالب سه گام شناسایی شد که عبارتند از: سرمایه گذاری و ایجاد زیرساخت های پایه، ارتقاء قابلیت ها به واسطه مهندسی معکوس با همکاری محدود و همچنین مهندسی معکوس محصولات پیچیده تر و گسترش طراحی و نوآوری. در نهایت مراحل شناسایی شده با مدل های متداول در این حوزه مقایسه شده است.