سردار فتوحی

هر ساله به دلیل افت تحصیلی میزان زیادی از امکانات، منابع و استعدادهای بالقوه انسانی در سازمان آموزش و پرورش و خانواده ها هدر می-رود. بر همین اساس پژوهش حاضر با هدف شناسایی عوامل موثر بر افت تحصیلی دانش آموزان در شهر ایلام صورت گرفت. برای تحقق این هدف، از روش کمی- پیمایشی استفاده شد. جامعه آماری پژوهش، دانش آموزان مقطع متوسطه 1 و 2 در شهر ایلام و در سال تحصیلی 99-98 بوده که با استفاده از فرمول کوکران 152 نفر انتخاب شده و بر مبنای نمونه گیری تصادفی ساده در بین آنان پرسشنامه استاندارد توزیع شده است. بعد از جمع آوری داده ها، تجزیه و تحلیل بر مبنای spss و lisrel صورت گرفته است. یافته ها بیانگر آن است که عوامل درونی نظام آموزشی مانند نامناسب بودن محتوای برنامه ها با نیازها، استعدادها و علایق دانش آموزان؛ نامناسب بودن شرایط و فضای کلاس درس با نیازها و شرایط اجتماعی-روانی دانش آموزان؛ نامناسب بودن معلمان از نظر شایستگی ها و شیوه تدریس؛ تعامل معلم و شاگرد و همچنین عوامل بیرونی نظام آموزشی مانند فقر و محرومیت اقتصادی، وضعیت خانوادگی و فقر فرهنگی بر مساله افت تحصیلی دانش آموزان در شهر ایلام تاثیر معناداری دارد.

از دهه اول انقلاب اسلامی و بعد از آن، علوم انسانی در جبهه متخاصم جای گرفته و پروژه اسلامی سازی هدفش را کنترل و بازسازی علوم انسانی قرار داده است، ولی با وجود این، از ظرفیت های پذیرش دانشجویان علوم انسانی نه تنها کاسته نشده بلکه در مقایسه با سایر رشته ها رشد قابل توجهی نیز داشته است. از آن جا که توسعه و افزایش پذیرش دانشجویان تابع سیاست گذاری های دولتی است، این پرسش مطرح می شود که چنین جهت گیری های متفاوت چگونه باید درک شود؟ چگونه می توان با علوم انسانی مخالف بود ولی بیش از سایر رشته ها، ظرفیت پذیرش دانشجویان آن را افزایش داد؟ ما در این مقاله سیاست گذاری ها و عملکرد ها، روند افزایش پذیرش دانشجویان علوم انسانی را بررسی می کنیم. یافته های حاصل از پژوهش نشان می دهد که این گسترش را باید ذیل سه گفتمان درک کرد: گفتمان بهنجارسازی که بر مدار تولید سوژه دیندار شکل می گیرد ، گفتمان خودکفائی که بر حول تامین منابع مالی استوار می شود، و در نهایت گفتمان توسعه محور که کمیت رشد دانشگاهها و نیروی انسانی در آن هدف می شود. در نهایت نشان خواهیم داد که چگونه علیرغم گسترش رشته ای(به ویژه از لحاظ افزایش پذیرش دانشجو)، علوم انسانی موقعیت متزلزل و بدبینانه اش را از چشم انداز حاکمیتی از دست نداده است.

در دهه نخست پیروزی انقلاب اسلامی ایران، موجی عظیم در مخالفت با علوم انسانی ایجاد شده بود و به سه سال تعطیلی علوم انسانی منتهی شد. این مخالفان معتقد بودند این علوم مبنای مادّی اندیشی دارند؛ اما امروزه بعد از 35 سال از بازگشایی آن، این علوم بیش از هر دوره تاریخی در ایران به سمت مادّی اندیشی حرکت کرده اند و خود علوم انسانی به کالا تبدیل شده یا به عبارتی بازاری شده است. این پژوهش به دنبال این پرسش است که: «وضعیت بازاری شدن علوم انسانی چگونه است و چه سیاست هایی دراین خصوص عملیاتی شده اند؟» ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺎﻫﯿﺖ ﻣﻮﺿﻮع، روش ﺗﺤﻘﯿﻖ در اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ، تحلیل تاریخی و شیوه گردآوری داده ها، اسنادی است . این پژوهش به صورت روﺷﻤﻨﺪ و ﻣﻨﺴﺠﻢ، وضعیت بازاری شدن علوم انسانی و سیاست های مرتبط با آن را با دقت بحث و بررسی کرده است. یافته های پژوهش نشان می دهند که بازاری شدن، در قالب های مختلفی همچون افزایش پذیرش دانشجوی پولی به ویژه در مقطع تحصیلات تکمیلی، افزایش استادان حق التدریس، تبصره ها و شروط منتهی به درآمد و همچنین پژوهش های پولی رخ داده که در این پژوهش، به تفکیک درباره آنها بحث شده است. همچنین نتایج کلی نشان می دهند که سیاست های بازاری شدن علوم انسانی، تابع سیاست های دولت های مختلفِ بعد از انقلاب(چپ و راست) نبوده اند.

هدف پژوهش حاضر بررسی وضعیت کمی و دموگرافیک طلاق در استان ایلام طی روندی 5 ساله از سال 1392 تا 1396 می باشد. روش پژوهش کمی و طرح تحقیق توصیفی است که مبتنی بر داده های سرشماری و مطالعه آماری اسناد موجود در سازمان ثبت احوال استان ایلام می باشد. در طی سال های ذکر شده، در مجموع 3624 واقعه طلاق در استان ایلام ثبت شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد که میزان طلاق طی این سال ها روندی افزایشی داشته است به طوری که از 17 درصد در سال 92 به 24 درصد در سال 96 رسیده است. سایر نتایج نیز بدین شرح بوده است: فراوانی تعداد طلاق های ثبت شده در نقاط شهری نسبت به نقاط روستایی؛ فراوانی تعداد طلاق ها در شهرستان ایلام نسبت به سایر شهرستان ها؛ فراوانی تعداد طلاق ها در سطح تحصیلی دیپلم و در گروه های سنی 25-29 ساله و 20-24 ساله؛ فراوانی تعداد طلاق ها در 6 سال اول زندگی. همچنین از لحاظ اختلاف سنی نیز، بیشترین تعداد طلاق های ثبت شده مربوط به مواردی بوده که در آن مرد، 0تا 5 سال بزرگتر از زن بوده است.

در جوامع سنتی، مرزها بیشتر مبتنی بر ویژگی های زبانی، مذهبی، و فرهنگی بودند، ولی در عصر مدرن، مرز در چارچوب دولت معنادار است. درواقع، تا یک دهه پیش، رویکردهای جهانی شدن و دوره پسامرزی مطرح می شد، ولی امروزه به دلایل مختلف، ازجمله ناامنی، مرزها بیش از پیش مستحکم شده اند و نظارت و کنترل بیشتری بر آنان اعمال می شود. در این شرایطی، تقریباً نیمی از محیط پیرامون کسانی که در نزدیکی مرز زندگی می کنند، تحت این نظارت و کنترل قرار می گیرد؛ ازاین رو، به نظر می رسد که تجربه های این افراد از مرز، با کسانی که در مرکز نقاط غیرمرزی ساکن هستند، متفاوت است، زیرا این افراد، از هر چهار جهت، فاقد نظارت و کنترل هستند. پژوهش حاضر، در راستای درک بهتر این موضوع، با استفاده از روش پدیدارشناسی، تجربه های زیسته مردم شهر نودشه را (به عنوان نمونه موردی) بررسی کرده است. دراین راستا، برپایه روش تحلیل تماتیک، چهار بُعد نگرش فرهنگی، زیست محیطی، اقتصادی، و سیاسی در مورد مرز، شناسایی شد. در رویکرد فرهنگی و محیطی، مرز به عنوان دیوار محدودکننده و عامل سلب ارتباط انسانی قلمداد شده است، ولی از بُعد سیاسی، مرز، رهایی بخش تلقی می شود. از بعد اقتصادی، وضعیت پیچیده تر است و سه دیدگاه متفاوت به پدیده مرز، مطرح است. براساس دیدگاه نخست، مرز، «محدودکننده حیات بخش» است، در این معنا، مرز، مانعی در برابر روابط اقتصادی است، ولی این موانع، بیش از نبود آن برای گذران زندگی، اهمیت دارد. در دیدگاه دوم، مرز، «آزادی بخشِ بازار» است، در این معنا، مرز، عامل پیوند دست کم اقتصاد دو کشور با هم است و مبادله دوسویه بین آنان رواج می یابد که این ظرفیت، برای شهرهای غیرمرزی فراهم نیست. در رویکرد سوم، مرز، عاملی برای «محرومیت از مرکز» تلقی می شود که براین اساس، مرز به عنوان مانعی در برابر توسعه و پیشرفت و حتی دریافت امکانات رفاهی به شمار می آید.

هدف: هدف از پژوهش حاضر بررسی چگونگی اخذ علوم انسانی بومی در نزد متفکران ایرانی با توجه به آبشخور فکری آنان بوده است. روش: روش پژوهش حاضر تحلیل محتوای کیفی بود و همچنین این پژوهش به لحاظ متغیر غایت، بنیادین نظری و  از حیث ماهیت، اکتشافی-توصیفی بوده است. یافته ها: برخی از سنّتهای فکریِ علوم انسانی از جمله سنّت فوکویی، پدیدارشناسی، فرانکفورتی، هگلی و پوپری دروازه ای برای بومی کردن علوم انسانی در ایران بوده است و برخی از این سنّتهای فکری(پدیدارشناسی و فوکویی) به عنوان ردّیه ای برای علوم انسانی جدید، و اخذ علومِ بومی بوده است. همچنین یافته ها بیانگر آن است که نقطه آغازین علوم انسانی بومی آنجاست که نظریه پردازان ایرانی متوجه انتقادهای سنّت آبشخوری اشان، به سایر رویکردهای علوم انسانی بوده اند و این انتقادها را نوعی تردید و خلأهای موجود در علوم انسانی دانسته اند و دانش بومی را برای علاج و بهبود این خلأها و انتقادها مفهوم پردازی کرده اند. نتیجه گیری: امروزه علوم انسانی به حدی در سطح انضمامی و انتزاعی غلبه پیدا کرده است که حتی اگر متفکران ایرانی درصدد تحقق علوم بومی(نه علوم انسانی بومی) بوده اند، راهی جز گلاویز شدن و نقد علوم انسانی نداشته اند. متفکران ایرانی در رویکردهای خود نشان داده اند که از مجرای علوم انسانی است که می توان علوم انسانی بومی را ایجاد کرد.

امروزه روابط اجتماعی به دلیل ظهور ابزارهای نوینی چون رسانه های ارتباطی، دانشگاه و ...  از لحاظ کمیت و کیفیت تغییر کرده است. کمیت رابطه بر کیفیت روابط فرد با دیگران ازجمله دوستان تأثیرگذار است. بر این اساس، هدف این پژوهش بررسی تأثیر انزوای اجتماعی بر کیفیت دوستی بین دانشجویان دانشگاه کردستان مبتنی بر نظریه شبکه است. این پژوهش به صورت پیمایشی اجرا شده و با استفاده از روش نمونه گیری غیراحتمالی آسان، 375 نفر از دانشجویان دانشگاه کردستان انتخاب و سپس با بهره گیری از پرسشنامه محقق ساخته، یافته ها جمع آوری شدند. پس از استخراج نتایج پرسشنامه ها، محاسبات آماری برای توصیف و آزمون فرضیه ها با استفاده از نرم افزارهای SPSS و Lisrel انجام شدند. نتایج حاکی از آنند که انزوای اجتماعی بر یأس از تداوم روابط، احساس بی قدرتی، مطیع بودن و وابستگی در روابط دوستانه دانشجویان تأثیر معناداری دارد؛ امّا انزوای اجتماعی بر تنفر و بی اعتمادی به دیگران فاقد تأثیر معنادار است . در نتیجه آن باید بگوییم زمانی که دانشجویان تماس با همنوعشان را از دست داده باشند، استعداد کسب تجربه و اندیشه را نیز از دست می دهند که با ازدست دادن اندیشه و عمل، احساس ناتوانی و بی قدرتی می کنند و در نتیجه آن مطیع دیگران می شوند.

با پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال 1357، انقلابی در علوم انسانی و جایگاه متولیان این علوم نیز رخ داد و بر تصفیه اساتید دانشگاه تأکید شد. در دروس دانشگاهی رشته های علوم انسانی نیز تغییر و تحولاتی در راستای اسلامی سازی و بومی سازی رخ داد که به نظر می رسد انقلاب در علوم انسانی مبتنی بر هویت ملی، سیاسی و دینی مدیران سیاسی بوده است. سؤال این پژوهش آن بود که نقش این هویت ها در بین متولیان علوم انسانی چگونه است؟ برای پاسخ به این سؤال بر روش کمی- پیمایشی متمرکز شد. جامعه آماری مورد مطالعه نیز اساتید حق التدریس و هیئت علمی دانشکده علوم انسانی و اجتماعیِ دانشگاه ایلام به تعداد 76 نفر بودند که با استفاده از فرمول کوکران، 64 نفر از آنان به روش نمونه گیری غیراحتمالی اتفاقی انتخاب شد و پرسشنامه استاندارد در بین آنها توزیع گردید. تجزیه و تحلیل داده ها هم با توجه به توزیع غیرنرمال بودن داده ها، از طریق نرم افزار spss و smart PLS انجام شد. یافته ها بیانگر آن بود که هویت ملی و هویت دینی به واسطه اخلاق پژوهشی و اخلاق حرفه ای بر گرایش به بومی کردن مؤثر هستند؛ ولی هویت سیاسی نه به واسطه اخلاق پژوهشی؛ بلکه به واسطه اخلاق حرفه ای بر گرایش به بومی کردن علوم انسانی تأثیر دارد. هویت ها پایبندی به اخلاق پژوهشی را کاهش می دهند و اساتیدی که گرایش به هویت دینی و ملی بیشتری دارند، با وجود اعتقاد به کارآمدی و حقیقت یابیِ پژوهش های علمی، بر اخلاق حاکم بر این پژوهش ها پایبند نیستند.

هدف از پژوهش حاضر بررسی تفاوت های جنسیتی زنان و مردان در انزوای اجتماعی بوده و در پی تبیین عوامل مؤثر بر این تفاوت هاست. روش پژوهش به کار گرفته شده پیمایشی بوده و نمونه ی جامعه ی آماری شامل 300 نفر (181 نفر مرد، 119 نفر زن) از ساکن در شهر تهران، که 6 منطقه (مناطق 2، 6، 10، 14، 18، 22) با استفاده از نمونه گیری تصادفی طبقه ای و از هر منطقه 50 نفر به عنوان نمونه انتخاب شدند. برای گردآوری اطلاعات در این پژوهش از پرسشنامه ی استاندارد در قالب 27 گویه استفاده شد که اعتبار آن با استفاده از اعتبار صوری و اعتبار محتوایی و پایایی آن با استفاده از آلفای کرونباخ مورد سنجش قرار گرفت. پس از استخراج نتایج پرسشنامه ها، با استفاده از نرم افزار SPSS، محاسبات آماری برای یافتن رابطه ها، تفاوت ها و تبیین میان متغیرها با استفاده از آزمون های همبستگی پیرسون، تحلیل واریانس دوطرفه، رگرسیون چند متغیره و آزمون T انجام گردید. نتایج حاصل از پژوهش نشان داد که جنسیت با برخی از مؤلفه های انزوای اجتماعی(تنوع در روابط و منابع حمایتی در روابط) رابطه ی معناداری داشته، ولی با شاخص کل انزوای اجتماعی که از مجموع این مؤلفه ها به دست آمده؛ رابطه ی معناداری نداشته است. همچنین وضعیت اشتغال، سطح تحصیلات، وضعیت تأهل (دانشجو بودن یا شاغل بودن، تحصیلات بالا و مجرد بودن) عوامل مؤثری بر کاهش انزوای اجتماعی بودند.

بسیاری از صاحب نظران علوم اجتماعی؛ به ویژه جمعیت شناسان معتقدند که رشد جمعیت، حاصل سه عامل مهم جمعیت شناختی (مهاجرت، مرگ و میر و باروری) است که خود این عوامل نیز تحت تأثیر مؤلفه های اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و ... می باشند. هدف این تحقیق، بررسی عوامل فرهنگی و اجتماعی مؤثر بر رفتار باروری در بین زنان شهر ایلام است. جامعه آماری این مطالعه را زنانِ حداقل یکبار ازدواج کرده 15-49 ساله ساکن شهر ایلام تشکیل می دهند که 370 نفر از آنان بر اساس فرمول کوکران به عنوان حجم نمونه انتخاب شد. برای گردآوری داده ها از ابزار پرسشنامه محقق ساخته و برای تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزار spss و روش های آماری ضریب همبستگی تااوبی کندال و رگرسیون استفاده شد. یافته ها نشان می دهد که قدرت تبیین کننده متغیرهای مستقل برابر با 546/0 و مقدار (بتا) ضرایب استاندارد متغیر «نگرش در مورد استفاده از وسایل پیشگیری» برابر با 270/0، «طول مدت ازدواج» برابر 211/0، «سن ازدواج» برابر با 232/0، «سن» برابر با 081/0، استفاده از وسایل پیشگیری برابر با 082/0 و «رضایت از زندگی زناشویی» برابر با 063/0 بوده است؛ امّا تحصیلات، درآمد خانواده، ترجیح جنسی و تقدیرگرایی، چهار متغیری هستند که در سطح 95 و 99 درصد معنادار نشده بودند و در روش گام به گام در مدل حذف شدند.

پژوهش حاضر بر این فرض بنا شده است که حوزه اجتماعی فرد یا شبکه های ارتباطی، اطلاعات و منابعی برای آگاهی، نیاز، تخیل و... فراهم می کند و به شخصیت و ویژگی کارآفرین سمت وسو می دهد. هدف پژوهش بررسی تأثیر ساختارِ شبکه های اجتماعی بر ویژگی های کارآفرینانه است. روش پژوهش پیمایش است و جامعه آماری را دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه ایلام در سال تحصیلی 1396-1397 تشکیل داده اند که تعداد آنها 586 دانشجو بوده است. 250 نفر ازمیان جامعة آماری با روش نمونه گیری غیراحتمالی هدفمند انتخاب شده اند. یافته ها مبین آن است 50 درصد دانشجویان در شبکه های روابط کوچک قرار دارند که دارای تنوع زیاد (44/0)، تراکم زیاد (0/60 )، ولی قدمت تقریباً کم (0/18) است. 58 درصد دانشجویان کمترین ارتباط را با کارآفرینان داشته اند و 32 درصد دانشجویان نیز کمترین ارتباط را با شاغلان داشته اند. این وضعیت از ساختارِ شبکه روابط بر کارآفرینی دانشجویان تأثیر گذاشته است. به عبارتی، ساختار شبکه اجتماعی بر همة ویژگی های کارآفرینانه (خطرپذیری متعادل، کانون کنترل، نیاز به موفقیت، سلاست فکری، عمل گرایی، تحمل ابهام، رؤیاپردازی و چالش طلبی) دارای تأثیر معنادار است. نتیجه کلی نشان می دهد کارآفرین بودن اتفاقی نیست و کارآفرینی افراد منوط به ویژگی هایی است که در موقعیت های مختلف و با توجه به نحوة قرارگرفتن در گروه های اجتماعی، متفاوت خواهد بود.

سرمایه اجتماعی به پیوندها، ارتباطات میان اعضای یک شبکه به عنوان منبع باارزش اشاره دارد که با خلق هنجارها و اعتماد متقابل موجب تحقق اهداف اعضاء می شود. اما از آنجا که افراد جامعه در برقراری ارتباط و کمّیت و کیفیّت آن یکسان نبوده، تفاوت هایی ازجنبه های مختلف از جمله تفاوت های جنسیّتی بین آن ها وجود دارد. بدین سان هدف از پژوهش حاضر بررسی جنسیّت به عنوان عاملی در تبیین تفاوت های سرمایه اجتماعی است. پژوهش حاضر با روش پیمایش و با استفاده از ابزار پرسشنامه انجام شد. نمونه آماری شامل 160 نفر از دانشجویان رشته علوم اجتماعی دانشگاه خوارزمی بود، که 80 نفر از آن ها مرد و 80 نفر دیگر زن بودند. پس از استخراج نتایج پرسشنامه ها، داده ها به وسیله آزمون تی( t) و با استفاده از نرم افزار spss تحلیل شدند. نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد که «اعتماد اجتماعی»، «هنجارهای همیاری و کمک متقابل» و «آگاهی و توجه به حوزه های عمومی» به عنوان سه بُعد از سرمایه اجتماعی، در بین مردان و زنان تفاوت معناداری ندارد و زنان و مردان تنها از لحاظ مشارکت های رسمی با هم تفاوت معناداری در سطح 05/0دارند. طبق یافته های پژوهش موقعیت ها و ساختار هایی مانند سطح تحصیلات و پایگاه اجتماعی- اقتصادی شکل دهنده میزان سرمایه اجتماعی هستند، که جنسیّت نیز تحت تأثیر این موقعیت ها و ساختارها قرار می گیرد.