ندا رضوی زاده

با وجود رشد چشمگیر سفرهای زیارتی بین مقامات مذهبی، سیاسی، اجرایی و محققان دانشگاهی در ایران و جهان مناقشاتی در مورد تهدید زیارت از سوی الزامات بازار و شکلهای دیگر گردشگری وجود دارد. مقاله حاضر در صدد پاسخ به این پرسش است که آیا توسعه زیرساختها و جاذبه های تجاری اعم از مراکز اقامتی مدرنتر، مراکز تجاری و تفریحی شهر مشهد موجب زوال هویت زیارتی مشهد و تغییر انگیزه و رفتار مسافران مشهد شده یا خواهد شد؟ این پژوهش با رجوع به نظر خبرگان (شامل 23 پژوهشگر و صاحبنظر ایرانی حوزه های مرتبط)، تحلیلهایشان را به روش تحلیل مضمون، انتزاع، طبقه بندی و در قالب هفت مضمون توصیف کرده است. این نظرات با یافته های پژوهشهای تجربی و آرای نظریه پردازان این حوزه مقابله شده و در نهایت این نتیجه استنتاج شده است که اگرچه سازگاری کالبدی و زیبایی شناختی محدوده مشخصی در اطراف حرم امام رضا با هویت و کارکرد زیارتی منطقه باید در نظر گرفته شود، اما نه تنها نگاه ناب گرایانه به زیارت و زایر با واقعیتهای تاریخی و امروزین تطابق ندارد، بلکه شاهد تکثریابی کنشگران دینی و زایران هستیم. اغلب خبرگان حامی نوعی رویکرد کارکردگرا در توسعه فعالیتهای تجاری و تفریحی در مشهد بودند، بعضی مناقشه زیارت-گردشگری را اساسا مناقشه ای سیاسی دانستند و زیارت را به مثابه هویت پایه و مزیت رقابتی مشهد نسبت به سایر مقاصد میدانستند و از این رو خدشه بر هویت زیارتی مشهد در اثر توسعه فعالیتهای سوداگرانه و فراغتی را بعید می دانستند.

این پژوهش با هدف بررسی چالش ها و موانع فرایند هدایت تحصیلی دانش آموزان مقطع متوسطه اول در استان خراسان رضوی انجام شده است که با رجوع مستقیم به تجربه زیسته ذینفعان این طرح، درصدد واکاوی چالش های عملی اجرای شیوه نامه هدایت تحصیلی (ابلاغ شده 1395) بوده است. با اتخاذ رویکرد کیفی با 52 مطلع کلیدی (مجریان و جمعیت هدف و والدین) مصاحبه عمیق نیمه ساختاریافته انجام شد. داده های کیفی طی دو مرحله انتزاع تحلیل مضمون شد، و در نهایت، چالش ها و موانع اجرای شیوه نامه ذیل 11 مقوله طبقه بندی شد که عبارت بودند از چالش های ماهیت و چالش های عملیات اجرای آزمون های آنلاین، ناسازه های توسعه متوازن رشته ای، توزیع نامتوازن تقاضا در رشته ها، نگرش ها و جهت گیری های عملی والدین، نگرش ها و جهت گیری های عملی دانش آموزان، موانع فعالیت مؤثر مشاوران، اثر مدیران مدارس، ضعف همکاری دبیران، اجرای ناهمسان شیوه نامه در مدارس مختلف، محدودیت ها و ناکارآمدی بازدیدهای شغلی و نواقص اطلاع رسانی. به نظر می رسد فرایند هدایت تحصیلی هم کمبودهایی در عملیات اجرایی و شرایط سخت افزارانه دارد و هم کارگزاران و ذینفعان آن، کمبودها و تناقض هایی از لحاظ شناخت، باور، انگیزه و رفتار دارند. این موارد همسو با اهداف تصریح شده فرایند هدایت تحصیلی نیست. به منظور کاهش چالش ها و موانع اجرا، موارد زیر پیشنهاد می شود: فرم کارگاهی جلسات، اشاعه اجتماعی و استفاده از داوطلبان، درگیرکردن دبیران، تأکید بر منافع و پیامد های فردی انتخاب ها، تناسب محتوای پیام ها با پایگاه اجتماعی-اقتصادی دانش آموزان مدارس، پیش آگهی به مخاطب و پذیرش فروتنانه مشکلات فنی، مستندسازی تجارب و اخذ بازخورد مکتوب.

بیش از دو دهه است که پژوهشگران گردشگری به موضوع جنسیت توجه نشان داده اند و به تدریج مسئلۀ نابرابری، محدودیت ها، و ادراک زنان از محدودیت، ترس، خطر، تهدید، و امنیت، وارد حوزۀ مطالعات اجتماعی و گردشگری شده است. پژوهش حاضر با هدف بررسی ترس های زنان در سفر و راهبرد های رویارویی آنان با این ترس ها انجام شده است. رویکرد کیفی با اتکا به 19 مصاحبۀ عمیق نیمه ساخت یافته اتخاذ شد. مشارکت کنندگان، زنان متعلق به پایگاه اجتماعی اقتصادی متوسط ساکن شهر مشهد بودند. یافته ها در چارچوب سه نوع ترس (ساختاری، اجتماعی، و شخصی) و سه نوع شیوۀ رویارویی با این ترس ها مقوله بندی شد. در این طبقه بندی، منظور از ترس ها یا راهبردهای «ساختاری»، منابع ترس یا راهبرد های مواجهه ای است که به ساختار اجتماعی، کالبدی، و طبیعی مقصد گردشگری مربوط می شود. کاربرد صفت «اجتماعی» برای ترس ها و راهبردها، ناظر به اموری است که در فرایند کنش متقابل رخ می دهد. ترس ها و راهبرد های «شخصی» نیز به اموری مربوط است که بیشتر در محدودۀ انتخاب ها، ترجیحات، قابلیت ها، و ابتکارات شخصی و شناختی می گنجد. یافته های این پژوهش نشان می دهد که اگرچه زنان به سبب شرایط ذهنی خود، شرایط عینی محیط های گردشگری، و برساخت اجتماعی ترس در زنان، ترس هایی را تجربه می کنند، اما در برابر آن، انواع مقاومت فعالانه یا انفعالی را درپیش می گیرند و از آن به عنوان ابزاری برای توانمندسازی خود بهره می گیرند. اگرچه این تجربه ها به لحاظ کیفیت و عمق با تجربه های زنان کشورهای توسعه یافته متفاوت است، اما با وجود تمهیدات محافظه کارانه تر، مسیر مشابهی را می پیماید.

با شیوع کووید-19 در اواخر سال 1398، برای جلوگیری از شیوع بیماری، اماکن مقدس و مناسک جمعی در اکثر نقاط دنیا، و نیز ایران، برای مدتی نامعلوم تعطیل شد. از جمله مقاصد زیارتی همچون مشهد که از محبوب‌ترین زیارتگاه‌های ایرانیان بودند دسترس‌ناپذیر شدند. این وضعیت تجربه‌ای را برای زائران ایرانی ایجاد کرد که پیش‌تر در حافظۀ جمعی و دین زیستۀ ایرانیان معاصر بی‌سابقه بود. این شرایط، مرزهای امر قدسی و عرفی، و محدودۀ عاملیت امر قدسی و عرفی را به‌شدت مسئله‌مند کرد. با توجه به اینکه چنین رخداد و تجربه‌ای در مطالعات جامعه‌شناسی دین در ایران تا کنون مورد بررسی قرار نگرفته، در پژوهش حاضر، ضمن تحلیل 14 مصاحبۀ نیمه‌ساخت‌یافته، تجربۀ زائران مستمر از امر قدسیِ تجسدیافته در مکان مقدس در زمانی واکاوی شد که مکان مقدس به دلیل شیوع بلای طبیعی تهدیدکنندۀ بقا به مدت نامعلومی رسماً از دسترس خارج شده بود. در این پژوهش سه موضع متفاوت در برابر تعطیلی حرم در بین مشارکت‌کنندگان شناسایی شد: موافقان، مخالفان، و مخالفان محافظه‌کار. بررسی تجربۀ عاطفی مشارکت‌کنندگان حاکی است آنها عواطف متناقضی را تجربه کردند. در بررسی مواجهۀ شناختی مشارکت‌کنندگانمشخص شدموافقان تعطیلی حرم در برخورد با ناهماهنگی شناختی و تهدید هویت دیندارانه‌شان راهبردهایی را اتخاذ کردند که عمدتاً بر بازتعریف، بازتفسیر، گزینش، و برجسته‌سازی بعضی خوانش‌های الهیاتی و فقهی در مقابل برخی دیگر از خوانش‌ها و فهم‌ها بود به طوری که بتوانند چالش‌های فوق برای دینداری‌شان را حل و فصل و تعدیل کنند. اقلیت مخالفان، با تفسیری تقدیرگرایانه، حکومت و موافقان تعطیلی را به اصیل و صادق نبودن در ارادت به امام و محافظه‌کاری / مصلحت‌اندیشی سیاسی متهم می‌کردند. معدود مخالفان محافظه‌کار نیز به دلیل اهمیت و جهۀ جهانی و سیاسی حکومت شیعی، به رغم نارضایتی، این مصلحت‌اندیشی را درک می‌کردند. در نهایت، مواجهۀ عملی زائران با این ممنوعیت توصیف شده است.

با ظهور شبکه های اجتماعی آنلاین در سال های اخیر با پدیده حضور فراگیر سلبریتی ها در این شبکه ها مواجه هستیم. سلبریتی ها در این شبکه ها بدون واسطه رسانه های رسمی مانند مطبوعات خود را بازنمایی می کنند. بر اساس نظریه گافمن سلبریتی ها از شبکه های اجتماعی به عنوان ابزار جلوی صحنه استفاده می کنند تا خودِ مطلوب و موردنظرشان را به مخاطبان شبکه های اجتماعی عرضه کنند. ازآنجاکه این اشخاص مورد اقبال و توجه افراد زیادی در جامعه هستند، این تحقیق نحوه خودبازنمایی های آن ها را در شبکه اجتماعی اینستاگرام به عنوان افراد مورد رجوع و پربیننده موردمطالعه قرار داده است. برای این منظور از طریق استخراج الگوهای خودبازنمایی و تکنیک ها و استراتژی های آن به ارائه مدلی جامع از نحوه خودبازنمایی سلبریتی ها در این شبکه پرداخته است. 391 پست اینستاگرامی از صفحات 5 نفر از سلبریتی های ایرانی که بیشترین تعداد دنبال کننده را دارند به روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شده است. نتایج تحلیل محتوای کیفی روی نمونه ها که شامل مهناز افشار، رامبدجوان، بهنوش بختیاری، ترانه علیدوستی و محمدرضا گلزار می باشد، پنج الگوی خودبازنمایی را در صفحات آن ها به دست داد. این پنج الگو شامل الگوی بازنمایی هویت حرفه ای، الگوی بازنمایی کنشگری اجتماعی، الگوهای تعامل گرایانه با مخاطبان، الگوی بازنمایی کنشگری سیاسی و الگوی بازنمایی زندگی شخصی روزمره می باشد. با استفاده از تفسیرهای نشانه شناختی و استخراج دلالت های ضمنی این الگوها، مؤلفه های پنجگانه خاص و محبوب بودگی، عادی و از جنس جامعه بودگی، فعال و مسئولیت پذیر بودگی، مورد تأیید و خیرخواه بودگی و صمیمی و مردمی بودگی به دست آمد که در کلیت سلبریتی ها را به مثابه گروه مرجع بازنمایی می کند.

امروزه انتخاب های مصرفی برای مدیریت بدن بویژه در بین زنان ، دلالت های نمادین متنوعی یافته وعرصه ای برای ابراز هویت و معناسازی اجتماعی گردیده است. هم دربافت های کلان شهری که رکن آن گمنامی و روابط زودگذر است، «بدن» از مهم ترین حامل های هویت است، و هم در بافت های اجتماعی که در آنها پیوندها و انتساب های خانوادگی اهمیت ویژه دارند. چنانکه در جامعه ایران بخش مهمی از مصارف تظاهری در چارچوب مناسبات خانوادگی و خویشاوندی ظهور پیدا می کند. هدف پژوهش حاضر این است که نشان دهد زنان متأهل ایرانی ساکن یک کلان شهر، در مواجهه با نقش و هویت همسری خود، از خلال مصارف تظاهری مدیریت بدن چه چیز را تجربه ی می کنند، و چه معانی ای را بر می سازند و مبادله می کنند. پژوهش با رویکرد کیفی انجام شده که طی آن ۳۸ مصاحبه عمیق با زنان ساکن مشهد در سال های ۹۴ و ۹۵ صورت گرفته است. متن مکتوب مصاحبه ها به روش تحلیل تماتیک تحلیل شده است. در نهایت سه معنای اساسی در مصرف تظاهری زنان در نقش همسری حاصل شده است: تسری منزلت ، کالانَمایی عشق، خود ابرازی مناسکی. به مدد مصرف تظاهری، منزلت بین زنان و همسران و حتی خانواده همسران شان و نیز سایر خویشاوندان تسری می یابد. مصرف تظاهری همچنین محمل نمایش مطلوبیت و محبوبیت زن در نقش خانوادگی خود است. مناسک و روابط ازدواجی نیز فرصتی مهم است که زنان همزمان خودابرازی و الزام را در قالب مصرف تظاهری در چارچوب امکان های آن تجربه می کنند. یافته های این پژوهش دلالت های تازه ای درباره ی تعامل بستر اقتصادی-اجتماعی ایرانی معاصر و معانی رفتارهای مصرفی

گردشگری به منزله یک فعالیت فراغتی مدرن در جوامع معاصر شناخته می شود. با این حال، همچون بسیاری از فعالیت های فراغتی، دسترسی به سفر و گردشگری توزیع برابری در میان دسته های مختلف اجتماعی از جمله طبقات و جنسیت های مختلف (زنان و مردان) ندارد. از سوی دیگر، طبقه متوسط در جامعه ایران دگرگونی های وسیعی را در ارزش ها، الگوهای رفتاری و انتخاب ها در دهه های اخیر تجربه می کند. از همین رو، هدف پژوهش حاضر پاسخ به دو پرسش ذیل است: نخست اینکه زنان امروز طبقه متوسط در کلان شهرهای ایران چه کارکردهایی برای سفرهای تک جنسیتی ادراک می کنند؟ و دوم اینکه زنان مذکور در سفرهای تک جنسیتی پیش، حین و پس از سفر چه چالش هایی را ادراک می کنند و برای مواجهه با این چالش ها چه راهبردهایی را اتخاذ می کنند؟ برای این منظور رویکرد کیفی و روش مردم نگاری اتخاذ شد. در این زمینه، از چهارده زن مصاحبه عمیق انجام شد. یافته ها نشان داد زنان دو نوع کارکرد سلبی و ایجابی برای سفرهای تک جنسیتی/ تنها قائل اند. مهم ترین چالش آن ها، پیش از سفر، جلب رضایت خانواده و مدیریت منزل در غیابشان بود. چالش های حین سفر نیز به دو گونه عاطفی و کارکردی قابل دسته بندی بود. چالش های پس از سفر نیز چندان حائز اهمیت دانسته نمی شد. زنان برای مقابله با این چالش ها راهبردهای گوناگونی اتخاذ می کردند که طیفی از واکنش های منفعلانه تا فعالانه و خلاقانه را در برمی گرفت. در مجموع، سفر تک جنسیتی یا تنها برای زنان عرصه تجربه ، محک زدن و اثباتِ قدرت، عاملیت و استقلال آن ها در جامعه معاصر ایرانی بود.

مصرف کالا در انواع و اقسام آن، دارای دلالت ها و نشانه های عدیده فرهنگی اجتماعی است و موضع مصرفی افراد نیز بر همین مبنا، توجیه می گردد. هدف نوشتار حاضر این است که توضیح دهد مصارف تظاهری و خودنمایانه که غالباً با استفاده از کالا های دارای نام و نشان (برند) با نوشوندگی بالا ، همراه است چگونه توسط مصرف کنندگان توجیه می شود . برای یافتن پاسخ و پی بردن به معانی نهفته مصرف تظاهری با 38 مشارکت کننده زن در مشهد که کم یا بیش مصرف شان، این گونه بوده و به روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شده اند، در خصوص مصرف کالاها و خدمات مدیریت بدن، مصاحبه عمیق به عمل آمده است. نتایج کدگذاری و تحلیل متن مصاحبه ها نشان می دهد برای مصرف تظاهری کالاها و خدمات مدیریت بدن، پنج توجیه عمده وجود دارد: موجه سازی هویتی مصرف که نشان تشخص و معرف موقعیت اجتماعی مصرف کننده تلقی می شود؛ موجه سازی روان شناختی که در آن فرد به نیاز های روانی خود، نوع انسان یا زنان ارجاع می دهد؛ موجه سازی اقتصادی (عقلانی)، انتخاب های مصرفی را پس از مقایسه ارزش مصرفی ارزش مبادله یا محاسبه هزینه فایده اقتصادی و اجتماعی، معقول ارزیابی می کند؛ موجه سازی نظارتی (الزامی) که در آن فرد خود را تحت نظارت خواسته ها و پیشنهاد های دیگران مهم یا دیگران تعمیم یافته یا آموزه های اخلاقی و مذهبی می بیند؛ و موجه سازی عادت واره که به «مسبوق به سابقه بودن الگوی مصرفی تظاهری یا تمایل به آن در تاریخچه زندگی فرد» ارجاع دارد.

از دیرباز و هم زمان با رشد گردشگری در دهه های اخیر، زیارت و سفرهای زیارتی داخلی و خارجی در ایران یکی از فعالیت های مذهبی بوده و استقبال زیادی از آن شده است. زیارت پیادة اربعین یکی از اشکال نوظهور سفر زیارتی است که پیش از این ایرانیان توجه زیادی به آن نداشته اند؛ به همین دلیل پژوهش های تجربی، به ویژه از منظر جامعه شناختی در این زمینه انجام نشده یا هنوز منتشر نشده است. مقالة حاضر با اتکا به رویکرد کیفی و با تحلیل مصاحبه هایی که با ۳۶ زائر پیادة زن و مرد ایرانی در مسیر نجف به کربلا انجام شده، درصدد واکاوی ادراک و تفسیر این زائران از تجربة زیستة خود از این سفر است. پس از تحلیل داده های کیفی، سه مضمون اصلی شناسایی شد: تجربة تعلیق امر مادی؛ رنج مقدس؛ به مثابة مولد معنا؛ برانگیزانندگی عاطفی مناسک جمعی زیارت. این مقولات اصلی شامل شش مقولة فرعی بودند، از جمله: تعلیق عقلانیت ابزاری، به تعلیق درآمدن نظم سلسله مراتبی قشربندی اجتماعی، ادراک امر قدسی و غیبی، چشمداشت پاداش، احساس تعلق هویتی به اجتماع مذهبی با بازسازی تجربة تاریخی رنج آلود و اعلان عملی باور به عقیدة مذهبی با بازسازی تجربة تاریخی رنج آلود. مقولة فرعی «تعلیق عقلانیت ابزاری» نیز خود شامل دو جزء بود: اختیار وانهاده و بازتفسیر امنیت. در انتها دربارة این یافته ها بحث، و دلالت های عملی مرتبط ارائه می شود.

یکی از عرصه های مهم کنش که مسأله عمده آن، بی صداقتی و عدم توافق بر سر هنجار صداقت است، عرصه ارتباط شهروندان با دولت در ارائه اطلاعات درآمدی است. هدف نوشتار حاضر، برآورد میزان وفاق هنجاری صداقت با دولت در مشهد و شناسایی ساختار این توافق با دو مؤلفه موقعیت مندی و قطبیت است. نتایج پیمایش عاملی در نمونه ای تصادفی به تعداد 160 نفر از ساکنان مناطق مختلف شهر مشهد نشان می دهد که ساختار هنجار صداقت با دولت دارای قطبیت مثبت است و اکثریت پاسخگویان (65%) هنجار صداقت با دولت را به طور قوی یا ضعیف پذیرفته اند. در حالی که قطبیت منفی در این ساختار بسیار ضعیف است و تنها 5% پاسخگویان در موضع بی صداقتی کامل با دولت قرار گرفته اند. همچنین در ساختار هنجار صداقت با دولت، نوعی حالت دو قطبی دیده می شود. ساختار هنجار صداقت با دولت تقریباً به طور کامل، مشروط و موقعیت مند است و در آن وقفه هنجاری وجود ندارد در نهایت در بین چهار وضعیت دوگانه ای که پایبندی به هنجار صداقت با دولت را تحت تأثیر قرار می دهند (مجازات، افشا، منفعت و همنوایی)، تأثیر مجازات (جریمه شدن) بیش از سایر خصوصیات وضعیتی است.

مشارکت اجتماعی به عنوان صورتی فعّالانه از شرکت در حیات اجتماعی شناخته می شود. مشارکت مالی یکی از انواع مشارکت اجتماعی است. معمولاً نظام آموزش و پرورش از مشارکت مردم در کمک به تأمین هزینه های مالی در زمینة ساخت وساز، توسعه و تجهیز واحدهای آموزشی استقبال می کند. هدف اصلی مقاله حاضر، شناسایی و معرّفی مفهوم مشارکت از نگاه مشارکت کنندگان در برنامه های توسعه و تجهیز فضاهای آموزشی بود. واکاوی انتظارات خیّران مدرسه ساز از سازو کارهای کنونی مشارکت در مدرسه سازی برای حفظ و ارتقای سطح مشارکت، هدف دیگر این مقاله بود. این پژوهش با رویکرد کیفی، با استفاده از مصاحبه های عمیق نیمه ساخت یافته صورت گرفت و متن مصاحبه به روش تحلیل تماتیک تحلیل شد. یافته ها نشان می دهند که مشارکت کنندگان برداشتی معنوی و اجتماعی از فعالیّت خود به عنوان خیّر دارند. برداشت معنوی با درون مایه هایی از جنس باقیات الصالحات، کسب رضای خدا، برکت در زندگی، کسب آرامش و احساس لذّت، تبلور ارجحیّت معنویات بر مادیات، ارزش ساخت بنای خیر و ضرورت مشارکت در امور خیر طرح شد و برداشت اجتماعی با درون مایه های تبلور حسّ تعلّق به مکان، کسب منزلت، تلاش در رفع نیاز ادراک شده، بیان احساس مسؤولیّت، خدمت به جامعه و مردم، ارزش آموزش، علم و آگاهی مطرح شد. همچنین انتظارات خیّران در دو وجه سخت افزاری و نرم افزاری مشارکت در مدرسه سازی، طبقه بندی و مفهوم پردازی شد. وجوه سخت افزاری در قالب «مدیریّت فرآیند ساخت وساز» و «جنبه های حقوقی مدرسه-سازی» و وجوه نرم افزاری آن در قالب «مدیریّت تعاملات» و «مشوّق ها» بازشناسی شدند.

شهرها اگرچه کانون فرصت های اقتصادی و اجتماعی و محمل رشد و توسعه اند؛ اما رشد سریع شهرنشینی طی سده اخیر به ویژه در کشورهای جهان سوم، شهرها را با مشکلات گوناگونی مواجه کرده است. همین امر منجر به طرح مبحث توسعه پایدار شهری شده است. از آن جا که پایداری شهرها با مصرف متعادل و تخصیص و توزیع عادلانه منابع مرتبط است، تعیین حدود و ثغور حقوق شهرنشینان نیز در طراحی و برنامه ریزی شهر پایدار اهمیت می یابد. تدوین و تصویب منشورهای شهری راه حلی است که طی دو دهه اخیر در سطوح محلی و بین المللی برای تصریح حقوق شهرنشینان، مورد توجه حکومت های محلی و سازمان های جامعه مدنی قرار گرفته است. در همین راستا، به منظور شناخت و معرفی تجارب جهانی در این زمینه، تحقیق حاضر به روش اسنادی، پس از واکاوی ادبیات و مبانی نظری حق شهرنشینی، ویژگی های تدوین و محتوای منشورهای شهری موجود در جهان را (تا زمان تدوین این مقاله) به طور منفرد و تطبیقی بررسی و ارایه کرده است. عمده ترین حقوق مورد تأکید عبارت اند از: برابری و عدم تبعیض، مدیریت دموکراتیک شهر، مشارکت سیاسی، شفافیت در مدیریت، بهره مندی از اطلاعات، حفاظت از گروه های آسیب پذیر، توسعه پایدار، خدمات شهری، محیط زیست، مسکن، آب، غذا، انرژی، بهداشت و سلامت، کار، آزادی، آموزش، تفریح، فرهنگ و تنوع میراث فرهنگی، یکپارچگی و انسجام (وظایف)، امنیت، همکاری بین المللی. در پایان، دلالت هایی برای تدوین و اجرای منشورهای شهری در ایران ارایه شده است.

در حوزه های مختلف مطالعات گردشگری، بسته به نیاز و کاربرد، گردشگران به دسته های مختلفی تقسیم می شوند. انواع این دسته بندی ها یا گونه شناسی ها بر مبنای معیارهای متفاوتی تنظیم می شوند. گونه شناسی جامعه شناختی کوهن بر مبنای مفهوم نهادی شدن یکی ازاین انواع است. در این تحقیق نحوه ی تأمین نیازهای اولیه (سرپناه، خوراک و جابه جایی در مقصد) و میزان برخورداری از خدمات میزبانی نهادی شده در شهر مشهد، شاخصی از میزان نهادی بودن گردشگری تعریف شد. به این منظور داده های طرح پژوهشی«بررسی کیفیت اقامت و ترجیحات زائران ایرانی در مدت حضور در شهر مشهد» مبنای تحلیل ثانویه قرار گرفت. جمعیت نمونه ی تصادفی شامل1600 زائر ایرانی شهر مشهد در     سال های 89 و 90 بود. با اتکا به درونمایه ی مدل کوهن، گردشگران در سه دسته نهادی، نیمه نهادی و غیر نهادی قرار گرفتند. نتایج نشان داد حدود دو-سوم زائران (3/68 درصد) به صورت غیرنهادی، کمی بیش از 20درصد به صورت نیمه نهادی و حدود 10درصد نیز به طور نهادی به مشهد سفر کرده بودند. همچنین نتایج نشان داد افراد جوان تر، شهری ها، افراد با درآمد، تحصیلات و منزلت شغلی بالاتر بیش از دیگران از خدمات نهادی گردشگری در شهر مشهد استفاده کرده اند. این نتایج دلالت هایی برای  برنامه ریزی های آتی در بخش خصوصی و عمومی در توسعه گردشگری شهر مشهد دارد.

اگرچه تحقیقات پیشین نشان داده که بیماری های جسمی، روانی و مرگ و میر توسط موقعیت طبقاتی و استانداردهای زندگی مادی، عوامل ژنتیکی و عفونی تحت تأثیر قرار می گیرد، امروزه توجهات به سمت تأثیر زمینه ی اجتماعی کشیده شده است. سرمایه اجتماعی که در این تحقیق ترکیبی از اعتماد، حمایت و روابط اجتماعی است یکی از تعیین کننده های سلامت روانی در نظرگرفته می شود. هدف این تحقیق تبیین رابطه سرمایه اجتماعی و سلامت روانی است. روش تحقیق پیمایش و نمونه مورد نظر 304 دانشجوی دانشگاه فردوسی مشهد در سال تحصیلی 87-88 بوده است . نتایج نشان داد که اگرچه متغیرهای مستقل اعتماد، حمایت، روابط اجتماعی، عزت نفس، رفتار پشتیبان سلامت روان هر یک به تنهایی بر اضطراب و افسردگی شدید به طور همزمان اثرمعنادار ندارند، اما اثرمتقابل اعتماد، حمایت و روابط اجتماعی بر این دو متغیر معنادار است. تحلیل های جداگانه نشان داد اثر عزت نفس بر افسردگی منفی و معنادار بوده و درآمد خانوار، اعتماد اجتماعی و رفتار پشتیبان سلامت روان تاثیر منفی معنادار بر اضطراب دا شته است.