محمدعلی چلونگر

محمدعلی چلونگر

مدرک تحصیلی: استاد گروه تاریخ دانشگاه اصفهان.

مطالب
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدید‌ترین

فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۸۱ تا ۱۰۰ مورد از کل ۱۰۸ مورد.
۸۱.

تبیین و تحلیل نقش اجتماع علمی در فرآیند تمدّنی دولت شیعی صفویه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی سال پنجاه و یکم پاییز و زمستان ۱۳۹۷ شماره ۲ 265 - 299

کلید واژه ها: اجتماع علمی فرهنگ تمدن تشیع صفویه ایران

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 55 تعداد دانلود : 583
یکی از شاخص های مهم فرهنگ و تمدّن در هر عصری پیشرفت های علمی و پرورش صاحبان اندیشه در عرصه علوم است. هدف اصلی نوشتارحاضر، مطالعه اجتماع علمی عصر صفوی و نقش آن در فرآیند تمدّنی آن روزگار است. این مقاله با الهام از الگوی نظری رندل کالینز و با روش توصیفی تحلیلی ضمن توجه به ضرورت کاربرد رویکردهای جامعه شناختی در تحلیل پدیده های تاریخی در جست وجوی پاسخی مناسب برای این پرسش است که اجتماع علمی در عصر صفویه از چه ویژگی هایی برخوردار بوده و آیا توانسته خود را به عنوان یک کانون پیشرو و تمدّن زا معرفی کند؟ یافته های تحقیق نشان می دهد رشد علم در گرو ظهور و تداوم حلقه های فکری به مثابه اجتماع های علمی است که هسته محوری آن را زنجیره مناسک تعامل با انرژی عاطفی بالا تشکیل می دهد. با حمایت دستگاه سیاسی دولت، حکما، فقها، علماء، دانشمندان و هنرمندان همچون فعالان فضای علم در درون حلقه های فکری، توانستند نقشه راه تمدّن سازی بر مبنای معارف عقلانی تشیّع را طراحی کنند.
۸۲.

عملکرد فرهنگی یاران ایرانی امام هادی(ع) در علم الحدیث با تکیه بر کتب اربعه شیعه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سخن تاریخ سال یازدهم پاییز و زمستان ۱۳۹۶ شماره ۲۶ 135 - 162

کلید واژه ها: یاران ایرانی ائمه (ع) امام هادی (ع) علم الحدیث روایت کتب اربعه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 262 تعداد دانلود : 373
یکی از مظاهر فرهنگی عصر ائمه(ع)، توجه به نگارش آثاری در باب حدیث بوده است. علاوه بر ائمه(ع)، یاران آنها نیز در نقاط مختلف جهان اسلام به این جنبه فرهنگی توجه داشته اند. در این میان، اصحاب ایرانی امام هادی (ع) نیز جهت نشر معارف اهل بیت(ع) در این علم، علاوه بر اینکه دست به تألیف اثر زده اند، روایات بسیاری را که بیشتر بُعد فقهی داشته و مورد استفاده مردم قرار می گرفته است، نقل کرده اند. بسیاری از این روایات را می توان در کتب روایی، به ویژه کتب اربعه شیعه مشاهده کرد. در این پژوهش، با روش توصیفی آماری برآنیم تا با تکیه بر کتب اربعه شیعه (الکافی کلینی ، التهذیب و الاستبصار طوسی و من لا یحضره الفقیه شیخ صدوق) به عنوان کتاب های مهم روایی شیعه که نقش بسزایی در انتقال روایت ائمه(ع) ایفا کرده اند، به عملکرد فرهنگی یاران ایرانی امام هادی(ع) در علم الحدیث پرداخته شود.
۸۳.

بررسی نزاع گفتمان ها بر سر معانیِ سیاسی- مذهبی در معرفه الصحابه ابونعیم اصفهانی (مطالعه موردی: تراجم خلفای سه گانه و علی (ع))(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام و ایران سال سی ام زمستان ۱۳۹۹ شماره ۴۸ (پیاپی ۱۳۸) 71 - 97

کلید واژه ها: ابونعیم معرفه الصحابه تحلیل گفتمان علی (ع) خلفای سه گانه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 37 تعداد دانلود : 469
معرفه الصحابه ابونعیم اصفهانی از جمله مهم ترین منابع صحابه نگاری قرن چهارم تا پنجم قمری است که همانند سایر منابع معرفتی در حوزه تاریخ، پدیده ای شفاف و خنثی نیست که واقعیت های اجتماعی، سیاسی و مذهبی را عیناً بازگو کند، بلکه حقایق را تحریف و یا پنهان می کند. از این رو، این دسته از منابع بازتابی دقیق و منطبق بر عینیت نیستند، بلکه به نوعی بازنمایی اراده و اندیشه های مورخ اند و تحت تأثیر بافت های زمانه مؤلف تدوین شده اند. البته بازتاب این تفکرات درباره روایات مربوط به خلفای راشدین که در برهه ای از تاریخ، خود تفکرساز بوده اند، بیشتر است. بر همین اساس، نگارندگان پژوهش حاضر درصد برآمده اند براساس روش تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف به این مسئله بپردازند که الگو و نحوه بازنمایی روایات معرفه الصحابه درباره خلفای سه گانه و علی(ع) بازتاب کدام معانی از گفتمان های سیاسی- مذهبی جامعه است؟ این پژوهش نوعی تحقیق متن محور است که چگونگی شکل گیری قدرت (سیاسی- مذهبی و غیره) در متن را که ابونعیم با برجسته سازی یک اندیشه و طرد سایر اندیشه ها به تقویت آن قدرت پنهان می اندیشد، تفسیر خواهد کرد.
۸۴.

زیارت قبرستان بقیع (بررسی جامعه شناسی تاریخیِ شعائر دینی شیعه در سفرنامه های حج دوره قاجار)(مقاله ترویجی حوزه)

نویسنده:
منبع: میقات حج دوره ۲۸ بهار ۱۳۹۹ شماره ۳ (پیاپی ۱۱۱) 7 - 33

کلید واژه ها: جامعه شناسی تاریخی شعائر مذهبی بقیع قاجار سفرنامه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 738 تعداد دانلود : 882
تأمل و تحلیل جامعه شناسی تاریخیِ شعائر دینی شیعه در سفرنامه حج دوره قاجار، از اهداف این پژوهش است. پژوهش پیش رو، درصدد است با روش توصیفی تحلیلی، ضمن توجه به ضرورت کاربرد رویکردهای جامعه شناختی در تحلیل پدیده های تاریخی و برپایه منابع کتابخانه ای، این پرسش را طرح کند که شعائر و نمادهای شیعیان در زیارت قبرستان بقیع در دوره قاجار کدام است؟ برای پاسخ گویی به این پرسش، که هدف اصلی این پژوهش است، فرضیه ذیل به آزمون گذاشته شد: شعائر گفتاری و رفتاری از طریق متغیرهای متنوعی همانند توسل به ائمه اطهار(علیهم السلام) ، زیارت قبور ائمه (علیهم السلام)، سوگواری شیعیان بر مصیبت اهل بیت: و معنویت گرایی در سفر زیارتی قبرستان بقیع دوره قاجار، نقش اساسی داشته است. یافته های پژوهش، نشان می دهد که دستیابی به حقایق نهفته شعائر و بازنمایی نمادهای شعائر مذهبی قبرستان بقیع و شناخت هرچه بیشتر آن واقعیت در جریان پیوند احساسی با نمادها از طریق اجرای شعائر جمعی، ایجاد انرژی احساسی و تعلق جمعی، به منظور تحقق اصول زیربنایی شعائر، به عنوان پیامدهای سفر زیارتی به شهر مدینه و زیارت قبرستان بقیع حاصل شده است.
۸۶.

تاثیرات تبادلات معماری عراق و مصر در دوران اسلامی

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ سال نهم بهار ۱۳۹۳ شماره ۳۴

کلید واژه ها: عراق مصر معماری اسلامی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 117 تعداد دانلود : 564
عراق و مصر از قدیمی ترین سرزمین هایی می باشند که تمدن بشری از آن جا نشأت گرفته است، طبق اسناد موجود، بین این دو سرزمین کهن، از دیر باز نیز، مراودات وتبادلات فرهنگی وهنری وجود داشته است که نامه های کشف شده در "تل العمارنه" بهترین دلیل بر این مدعا می باشد. این پژوهش در صدد است که با استفاده از شواهد مثال، به تأثیر تبادلات معماری بین عراق ومصر که حاصل وجود وحدت سیاسی وتمدن ناشی از ظهور اسلام، درسرتاسر سرزمین های اسلامی بوده است و علی الخصوص در این دو کشور با گذشت زمان نیز، افزایش یافته، بپردازد. تبادلات فرهنگی وهنری که همواره معلول عواملی همچون: مبادله وارسال والیان و حکام و مهاجرت وانتقال صنعتگران وارباب حرف، بین مصر و عراق، که نقش بسیار مهمی در این امر داشته اند
۸۷.

روش ها و ویژگی های شیوه های اصلاحی امام علی(ع)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه علوی سال هشتم بهار و تابستان ۱۳۹۶ شماره ۱ (پیاپی ۱۵) 1-22

کلید واژه ها: امام علی (ع) اصلاحات شیوه های اصلاحی استراتژی حکومت امام علی (ع)

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 586 تعداد دانلود : 715
در دوران کوتاه حکومت امام علی (ع) مهم ترین مسأله ای که امام (ع) را به خود مشغول داشت، اصلاحات بود. امام (ع) با اطلاع از اینکه جامعه نیازمند اصلاحات عمیق و گسترده است، حکومت را پذیرفت و از همان روزهای اول قدم در راه اجرای آنها نهاد. اصلاحات مورد نظر امیرمؤمنان (ع) که از نظر استراتژی یا روش آمیزه ای از روش ایجاد تغییرات تدریجی درون ساختاری و روش تغییرات ساختاری یا تغییرات انقلابی بوده، ویژگی های خاصی داشت. مهم ترین ویژگی های شیوه های اصلاحی امام، مقدم بودن اصلاح حاکمیت اسلامی بر فتوح و جنگ با مشرکان، مقدم بودن اصلاح نظام سیاسی بر نظام اقتصادی، رجحان عدالت بر امنیت و اصلاح همه جانبه که این ویژگی ها تحت عنوان اصلاح در تفکر و بینش حاکم بر ساختار سیاسی حاکم است و نفی خشونت و خون ریزی در راه اجرای اصلاحات و عدم بهره گیری از شیوه های غیراسلامی که این موارد تحت عنوان اصلاح در رفتارهای سیاسی حاکم بر جامعه جای می گیرد. در این مقاله به تبیین این ویژگی ها پرداخته می شود.
۸۸.

نقش شعوبی گری در انتقال میراث زندیقی به اسماعیلیه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ اسلام سال پنجم پاییز ۱۳۹۴ شماره ۱۹ 27-48

کلید واژه ها: زندقه شعوبیه اسماعیلیه فلسفه یونان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 760 تعداد دانلود : 148
جنبش های اجتماعی و سیاسی که جهان ایرانی قرون نخستین اسلامی با آن مواجه بوده است، در تداوم و میراث فکری ایران باستان اند. این جریان ها با بهره مندی از متون و میراث فکری پیشین در این برهه با اتکا بر تحولات سیاسی ناشی از زوال تدریجی دستگاه دینی زردشتی در پی احیای خویش برآمدند. جنبش های اجتماعی و ادبی ممتد زندقه و شعوبیه برجسته ترین این جریان ها به شمار می آمدند که با تکیه و بازخوانی متون فلسفی یونان سعی در تداوم و تبلیغ مباحث عقل محور و مادی در جهان اسلام نمودند. ترجمه متون فلسفی و دینی زندقه و یونانی با حمایت طبقات نخبه در این دوران، تأثیری بسزا در انتقال میراث عقلانی و فلسفی ایران باستان که مانویت برجسته ترین گفتمان آن بوده داشته است. با سرکوب و ضعف زندقه، این جریان از پوشش دینی اسلام در جهت ارائه مضامین خویش بهره برد. شباهت مبانی زندیقی با اسماعیلیه، زمینه ساز این فرض می گردد که درون مایه های تفکر زندقه به واسطه جریان ادبی شعوبیه به شیعیان اسماعیلی انتقال یافته است.
۸۹.

بررسی و تحلیل مؤلفه های مشروعیتیابی حکومت حسن بن زید علوی (250تا270ق/865تا884م)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های تاریخی دوره جدید سال دوازدهم تابستان ۱۳۹۹ شماره ۲ (پیاپی ۴۶) 53 - 70

کلید واژه ها: مشروعیت طبرستان علویان حسنبنزید خلافت عباسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 66 تعداد دانلود : 784
در مناسبات حکومت ها با مردم، مشروعیت از بنیان های اساسی است. حکومت ها با توجه به مقتضیات مکانی زمانی و ویژگی های درون حاکمیتی خود، برای کسب مشروعیت، از مؤلفه های مختلف استفاده می کنند. هدف حکومت ها در استفاده از این مؤلفه ها این است که در پیوستگی با ﺳﻠﻄه سیاسی خود، سیاست های مدنظر را اعمال کنند. حکومت علویان طبرستان (حک : 250تا316ق/865تا929م) هم زمان با عصر دوم عباسی (232تا334ق/847تا946م) در ﻣﻨﻄﻘه طبرستان و به دور از مرکز خلافت شکل گرفت. حسن بن زید علوی، نخستین داعی که بر زیدیان حکومت کرد، وجه مشروعیت مذهبی حکومت خود را در واگرایی با خلافت عباسی قرار داد و این سرلوﺣه سیاست های او شد. در واقع، بیشترِ حکومت های این دوره برای استحکام پایه های حکومت، مبانی مشروعیت خود را متأثر از خلافت عباسی پی می گرفتند و در این میان، حسن بن زید روشی متفاوت در پیش گرفت؛ از این رو، در این مقطع تاریخی کشمکش های فرسایشی و طولانی بین حسن بن زید علوی و عُمال خلیفه عباسی شکل گرفت. حال مقاﻟه حاضر با رویکرد توصیفی تحلیلی و بر پایه مطالعات کتابخانه ای، در پی واکاوی و تحلیل تکاپوهای مشروعیت یابی حسن بن زید علوی در حکومت علویان طبرستان است. پژوهش حاضر می کوشد به این پرسش پاسخ دهد که حسن بن زید علوی برای کسب مشروعیت حکومت خود، از چه مؤلفه هایی بهره گرفت. یافته های پژوهش از آن حکایت دارد که حسن بن زید علوی ابتدا در قامت «امام زیدی»، با توجه به ویژگی های ذاتی آن، موفق شد مردم طبرستان را در اطراف خود جمع کند و با در پیش گرفتن سیاست ضدیت با خلافت، مشروعیت حکومت خود را تقویت کند. او همچنین هم زمان، کارآمدی و توجه به مناقع عمومی جامعه را برای جلب رضایت عامه مردم دنبال کرد.
۹۰.

تبیین سبک های خراج نگاری در تمدن اسلامی تا سال650 هجری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی سال یازدهم پاییز ۱۳۹۹ شماره ۴۰ ۶۷-۱۰۰

کلید واژه ها: مالیه نگاری خراج خراج نگاری سبک تمدن اسلامی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 20 تعداد دانلود : 410
مالیه نگاری در فرهنگ و تمدن اسلامی از سده اول مورد توجه مسلمانان واقع گردید. از شاخه های فرعی تاریخ نگاری مالی، خراج نگاری بود. با آغاز فتوح اسلامی یکی از مباحث مطرح در ارتباط با فتح سرزمین های جدید، پرداخت خراج به عنوان یکی از مهمترین منابع درآمد دولت اسلامی بود. درنتیجه ماموران مالی دستگاه خلافت به تنظیم گزارش های مالی و جمع آوری و جبایت خراج پرداختند. بدین سان خراج نگاری در تمدن اسلامی از سده اول شروع شد. با مطالعات انجام شده می توان سبک های متنوعی در دسته بندی کتب تاریخ خراج جستجو کرد، زیرا سِمَت نویسندگان، انگیزه ها و عوامل نگارش، روش نگارش، محتوا، نوع نگاه نویسندگان به مسائل اقتصادی و مالی متفاوت می باشد. در این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از منابع تاریخ نگاری و فهارس و از طریق مطالعه کتابخانه ای به این پرسش اصلی پاسخ داده شده است: سبک های اصلی آثار تألیفی مسلمانان در باب خراج تا سال 650 هجری چه بوده است؟ فرضیه مقاله چنین است که اصلی ترین سبک های تألیفی در باب خراج؛ فقهی-سیاسی، فقهی-حدیثی و محلی-جغرافیایی بوده است.
۹۱.

A Comparative Study on the Role of the Religious and Political Thoughts of Qom , Ray , Baghdad and Khorasan on Shiites of the Third Century(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: The International Journal of Humanities, Volume ۱۶, Issue ۱ (۲۰۰۹) 31-44
تعداد بازدید : 349 تعداد دانلود : 100
In the third century, the political multiplicity of Iran was influential on various thoughts and expansion of the opposite religious interactions. Benefiting from the attention towards the masses of people and equalizing among them, Murjae and Hanafiae could affect Iran and missionaries deeply. In the middle of the third century, with the Shafei’s influence in the fascinating cities of Ray, Neishabur, Samarghand and Tashkand, limited the dominance of Hanafi-Hanbali thoughts. The increase of city dwelling caused by the attraction of missionaries from countryside and villages to these cities would have been another factor in this process. The appropriateness of political geography and the struggling of Zaydieh Shiite direction , tinged with Motazeli thought , against Taherian caused that even Samanid did not succeed in eradicating the social roots of this course in some parts of Iran. In Khorasan, at the end of the third century, Ismaeli missionaries gave priority to change rural religious thought into the alteration of urban political elites’ beliefs. It was Ahmad Ibn Hassan Maderani, who put some emphasis for Imami –Shiite thought in Ray. Kolein in the outskirt of Ray, witnessed the appearance of Mohammad Ibn Yaghub( Jacob ) , the Imami narrative connector , who could present a pattern with Qomi view , for the rationalizing and reconstructing the society of Imami people of Baghdad. It should be noted that the connecting base among Imami populations in Neishabur , Ray, Qom , Marve and Balkh of the third century was something beyond the exchanges of trade :union:s , in particular , it was Qom ,benefiting from the scholarly elites who were in majority, that in the light of Asharites at the end of the third century witnessed the centralization of Imamieh and planning for faithful or economic expansion . In this case, the ideas of Andrew Newman, Wilfred Madelung , Donlop and Pelt are disputable.
۹۲.

تبیین مؤلفه های تاریخ نگاری دینی سید جعفر شهیدی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ نگری و تاریخ نگاری دوره جدید بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۲۷ (پیاپی ۱۱۲) 53 - 84

کلید واژه ها: سیدجعفر شهیدی تاریخ نگاری روش شناسی تاریخ نگاری دینی کلام و تاریخ نوسنت گرا

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 514 تعداد دانلود : 312
تاریخ نگاری علمی که پس از تحولات روش شناسی و پیشرفت های حوزه نظری تاریخ، از غرب آغاز شد، بینش و روش مورخان را ارتقا داد و اصول تازه ای برای تاریخ پژوهشی بنیان نهاد. مورخان معاصر ایرانی نیز با الهام از این پیشرفت ها، آثاری با چهارچوب های جدید علمی پدید آوردند، ازجمله سیدجعفر شهیدی، با وجود خاستگاهی حوزوی و سنتی توانست از دستاوردهای جدید علم تاریخ در حوزه های پژوهشی تاریخ اسلام و تاریخ زندگانی امامان شیعه(ع) بهره گیرد. مسئله محوری پژوهش حاضر بررسی و تبیین اصول تاریخ پژوهی در آثار این مورخ برای پاسخ به این پرسش است که مؤلفه های تاریخ نگاری شهیدی چیست و آیا می توان آنها را روشمند و علمی دانست. به نظر، شهیدی در مقام مورخی مسلمان و شیعه معتقد متأثر از تغییرات اجتماعی و برای پاسخ به دغدغه های شخصی و نیازهای عصری، درصدد بوده ضمن قرائتی تازه از تاریخ اسلام، از حیات پیشوایان دینی نیز به منزله الگوهایی انسانی و اخلاقی، تصویری تاریخی و به دور از شوائب، اوهام و زوائد ارائه کند؛ این کوشش ها با هدف تقویت و ترویج دین و اخلاق، به نوعی «تاریخ نگاری دینی» منجر شده است. تاریخ نگاری این مورخ واجد مؤلفه های روش شناسی مهمی همچون جرح وتعدیل علمی و انتقادی روایت ها، تلاش برای تبیین تاریخی و روشمند برخی انگاره های عقیدتی، بهره گیری نسبی از رویکردها و مبانی سایر علوم برای ارائه تحلیل های جامع و نقد آرا برخی نویسندگان مسلمان و مستشرقان است. شهیدی به عنوان مورخی ادیب تلاش کرده است اصول پیش گفته را به صورت علمی و روشمند، با ادبیاتی گویا و مبتنی بر گفت و شنودِ پرسش محورانه با سوژه های تاریخی به کار بندد، گرچه در موضوعاتی نیز از توصیفات سنتی فراتر نرفته و بینشی متکی بر ستون شریعت و تحت تأثیر انگاره های عقیدتی دارد، با این وصف شاید بتوان او را تاریخ نگاری «نوسنت گرا» به شمار آورد.
۹۳.

خراج نگاری در چهار قرن نخست هجری با تأکید بر نقش شیعیان

نویسنده:
منبع: سیره پژوهی اهل بیت سال پنجم پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۹ 77 - 95

کلید واژه ها: آل بویه تاریخ نگاری خراج خراج نگاری میراث علمی شیعه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 393 تعداد دانلود : 189
تاریخ نگاری اسلامی در کنار تاریخ سیاسی، فرهنگی و اجتماعی به جنبه های اقتصادی و مالی حکومت اسلامی نیز توجه می کرده است. در تاریخ نگاری اقتصادی مسائل گوناگون مانند خمس، زکات، جزیه، خراج و نظایر اینها مطرح می شود. خراج از مهمترین درآمدهای دولت های اسلامی بود که به ویژه پس از شروع فتوحات مورد توجه خلفا و کارگزاران خلافت و بالطبع مورد توجه تاریخ نگاران قرار گرفت. در خراج نگاری ها در کنار مسائل تاریخی مباحث فقهی و مالی نیز مورد توجه بوده است. این پژوهش با استفاده از تحلیل داده های تاریخی و کتاب های خراج نگاری، تلاش می کند ضمن بررسی چارچوب تاریخی خراج نگاری های چهار قرن نخست هجری، نشان دهد شیعیان چه جایگاهی در نگارش این گونه آثار داشته اند؟ به نظر می رسد با توجه به تسلط آل بویه بر قلمرو خلافت اسلامی، اوج خراج نگاری شیعیان قرن چهارم هجری بوده است. شیعیان به سبب حضور در دربار آل بویه، متناسب با نیازهای فقهی و اداری به نگارش کتاب های خراج پرداخته بودند.
۹۴.

عوامل رونق و شکوفایی علم مواقیت در عصر بنی نصر در اندلس (635- 897ق)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ علم دوره ۱۷ پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۲ (پیاپی ۲۷) 215 - 234
تعداد بازدید : 224 تعداد دانلود : 535
علم مواقیت با سه کارکرداصلیِ تعیین اوقات نمازهای روزانه گاه با جدول و گاه با ابزارهای غیرفنی، تعیین جهت قبله و پیش بینی رؤیت هلال ماه از اواخر عصر حکومت موحدون و به ویژه در دوره بنی نصر مورد توجه غالب منجمان در اندلس بود. توجه ویژه منجمان اندلسی به دانش مواقیت، موجب گسترش این دانش و ایجاد سِمَتی با عنوان مُوَقِّت گردید. این جستار با روش توصیفی تحلیلی و با استناد به منابع و مآخذ تاریخی درصدد است بیابد چه عواملی سبب رونق دانش مواقیت و رکود شاخه های دیگر دانش نجوم در این برهه زمانی شده است. یافته های این پژوهش نشان می دهد عواملی چند، هر چند نه با یک میزان اهمیت چون: حمایت خلفای موحدون در پیوستگی دانش نجوم و دین، خروج منجمان از اندلس و مسافرت برخی از آنها به مصر، غلبه تفکر فقهی و تسلط فقها و تلاش خاندان یهودی باصه در ایجاد تحولی مثبت در رونق علم مواقیت سهم و تأثیر بسزایی داشته است.
۹۵.

تحلیل تاریخی تأثیر ساختار اجتماعی قبایل جزیرهالعرب در پیدایی سقیفه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ اسلام سال دوم پاییز ۱۳۹۱ شماره ۷ 7-30

کلید واژه ها: ساختار اجتماعی سیره و نظام جاهلی قبایل خلافت جانشینی پیامبر (ص) اهل بیت (ع) قریش س‍ق‍ی‍ف‍ه ب‍ن‍ی س‍اع‍ده

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 956 تعداد دانلود : 444
جامعه شناسی تاریخی به شناخت بستر، زمینه و ساختار اجتماعی جامعه گذشته می انجامد که رفتارها و کنش های تاریخی در قالب آنها صورت می گرفته است. پس از وفات پیامبر (ص)، جانشینی ایشان و واقعه سقیفه بنی ساعده مهم ترین مسئله مطرح در جامعه اسلامی بود. افزون بر امام علی (ع)، شخصیت برجسته اهل بیت (ع)، گروه ها و خط های فکری دیگری مدعی دست یابی به خلافت بودند. آنان برای منفعل کردن علی (ع) در افکار عمومی، به تأکید بر زمینه های اختلاف در مرجعیت فکریِ جامعه و تقویت آنها پرداختند و از ابزارهایی همچون پیدایی فرق و مذاهب گوناگون، جعل حدیث و...، برای رسیدن به این هدف بهره گرفتند. این سنت در قرن های بعدی نیز دنبال و سازمان دهی و استوار شد. این پژوهش پس از عرضه تعریفی درباره شبه جزیره عربی پیش از ظهور اسلام، به انگیزه نزدیک شدن به هدف پژوهش، به تبیین جامعه شناختی گروهی خواهد پرداخت که به سرعت شکل گرفت و حتی به رغم انتظار طراحانش، ناباورانه کامیاب شد و ساختاری تازه در هرم قدرت حکومت اسلامی بنیاد گذارد.
۹۶.

نقش احزاب و گروه های شیعی در تحولات سیاسی کویت

نویسنده:
منبع: پژوهش های سیاسی سال سوم زمستان ۱۳۹۲ شماره ۸ 70 - 104

کلید واژه ها: کویت شیعیان احزاب تحول

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 247 تعداد دانلود : 776
کویت یکی از کوچک ترین کشورهای عضو اتحادیه عرب بوده که به دلیل حضور و نفوذ احزاب و گروه های سیاسی مختلف در آن یکی از تاثیر گذار ترین کشورهای حوزه خلیج فارس محسوب می شود . از جمله مهم ترین گروه های سیاسی ساکن در کویت شیعیان هستند که به دلیل فعالیت های گسترده و حضور فعالانه در سطح جامعه و با پیگیری های مستمر در زمینه مطالبات سیاسی از سطح حقوق مطلوبی در جامعه کویت برخوردار گشته و به رسمیت نیز شناخته شده اند . در واقع احزاب شیعی ساکن در کویت نقش بسزایی در به حرکت درآوردن چرخه سیاسی کشور ایفا می کنند به گونه ای که گروه های شیعی تا کنون توانسته اند در تحولات نقش مهمی را ایفا کنند . باید در نظر داشت اهدافی که جامعه شیعی کویت به دنبال آن بوده به گونه ای بود که موجب تشکیل احزاب و گروه های سیاسی مختلف در این کشور گردیده است  و در واقع این اهداف بستر ساز شکل گیری احزاب شیعی در سطحی وسیع در جامعه سنی مذهب کویت شده است . از این رو برآن هستیم تا در این نوشتار به بررسی نقش احزاب شیعی در تحولات سیاسی کشور کویت بپردازیم .
۹۷.

تبیین و تحلیل کارکرد اندیشه موعودگرایی در فرآیند فرهنگی- تمدّنی دولت صفویه(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: ر مشرق موعود سال سیزدهم تابستان ۱۳۹۸ شماره ۵۰ 257 - 294

کلید واژه ها: تشیع امامیه مهدویت فرهنگ انتظار تمدن تشیع صفویه ایران

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 983 تعداد دانلود : 634
هدف اصلی نوشتار حاضر مطالعه اندیشه موعودگرایی و مهدویت عصر صفویه با توجه ویژه به جایگاه این اندیشه در ظرفیت و فرآیند تمدّنی آن روزگار است. اهمیت این موضوع ناشی از آن است که با آغاز عصر صفویه و همزمان با رسمی شدن مذهب تشیع در ایران، بحث مهدویت بهعنوان رکن اصلی تشیع، با خردمندانه عملکردن دولتمردان وارد مرحله جدیدی شد که با مراحل قبل از خود دارای تفاوتهای آشکاری بود. اندیشه مهدویت در ابعاد مختلفی همانند تئوری اتصال حکومت صفویه به حکومت امام زمان؟عج؟، نیابت صاحبالزمان؟عج؟، فرهنگ انتظار منجی و نظایر آن موجب ایجاد تحولاتی بنیادین در تاریخ فرهنگی و اجتماعی ایران شده است که تا به امروز نیز تداوم داشته است. این پژوهش درصدد است براساس الگوی نظری ماکس وبر و با روش توصیفی _ تحلیلی ضمن توجه به ضرورت کاربرد رویکردهای جامعهشناختی در تحلیل پدیدههای تاریخی و بر پایه منابع کتابخانهای، سیر تحولات اجتماعی و فرهنگی دولت شیعی صفویه را با تأکید بر اندیشه موعودگرایی در چشمانداز حیات تمدّنی جامعه بهعنوان پایه و زیربنایی برای دورههای بعد بررسی و تحلیل نماید. نتایج نشان میدهد فرهنگ تشیع با ارائه عناصر تمدّنسازی همچون رهبری عالمانه، شریعتمحوری، خردگرایی و عقلانیت، پویاییبخشی و تحقق جامعه آرمانی در قالب فرهنگ انتظار، میتواند نقش بسزایی در فرایند تمدّنسازی جامعه عصر صفوی ایفا کند.
۹۸.

نقش ابزارهای سیاست خارجی صفویان در فرآیند تمدنی دولت صفویه با تأکید بر ابزار دیپلماسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سیاست دوره ۵۱ تابستان ۱۴۰۰ شماره ۲ 434 - 409

کلید واژه ها: ایران صفویه ابراز سیاست خارجی تشیع تمدن

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 816 تعداد دانلود : 372
یکی از مهم ترین مباحث سیاست خارجی، دیپلماسی کشورهاست. مقامات و کارگزاران دولت صفویه در دوران زمامداری خود ناگزیر از برقراری ارتباط مناسب با همسایگان بوده اند و به منظور تداوم بقای حاکمیت سیاسی، حفظ قلمرو جغرافیایی و رویکردهای مذهبی خود افزون بر ابزارهای نظامی و اقتصادی، از ابزار دیپلماسی بهره مند بودند. با الهام از نظریه واقع گرایی و توجه به رویکردهای جامعه شناختی در تحلیل پدیده های تاریخی، تلاش شد تا پاسخی مناسب به پرسش اصلی داده شود، که چگونه و تا چه حد دیپلماسی در تکوین چرخه های توسعه تمدن اسلامی در عصر صفویه تأثیر داشته است. فرضیه پژوهش آن است که صفویان با استفاده از ابزارهای دیپلماسی در تقابل یا تعامل با همسایگان منطقه ای-فرامنطقه ای خود، افزون بر رعایت و تأکید بر پاره ای اصول ثابت، نگرش های پایدار و اصولی در مناسبات خارجی به وجود آوردند که نتایج مثبتی برای توسعه درون زای ایران صفوی و به تبع توسعه تمدنی به همراه داشته است. با رویکردی تاریخی برای درک رویدادهای گذشته، از روش کیفی تحلیل اسناد تاریخی برای بررسی شواهد موجود در آنچه نوشته شده یا گفته شده برای توصیف، تبیین یا تفسیر این رویدادها استفاده شد. نتایج نشان می دهد دیپلماسی به عنوان یکی از مهم ترین ابزارهای روابط خارجی صفویان، با تشریح مبانی تشیع، سیاست تساهل و تسامح مذهبی نسبت به اتباع اروپایی ساکن در ایران و توازن قدرت، اتحاد سیاسی-نظامی با دولت های اروپایی علیه دشمن مشترک عثمانی، تجارت، تأمین امنیت ملی، و راهبرد بی طرفی رویکردهای پایداری در مناسبات خارجی آن برهه تاریخی به وجود آورد.
۹۹.

سیر تاریخ نگاری نبردهای امام علی(ع) در نبرد نگاشته های اصحاب امامان(ع)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ اسلام سال دوم زمستان ۱۳۹۱ شماره ۸ 61-81

کلید واژه ها: «اصحاب امامان(ع) شیعه» «نبردنگاری» «تاریخ نگاری»

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 141 تعداد دانلود : 351
ورود اصحاب امامان شیعه به عرصه ی تاریخ نگاری همراه با نبردنگاری در سیره علوی با رویکردی کلامی و به منظور اثبات تفکر جانشینی امام علی(ع) و یافتن ریشه های آن در سیره ی نبوی بود. این حرکت با پیشگامی عبیدالله بن ابی رافع در نیمه ی دوم قرن اول آغاز شد و در جریان تاریخ نگاری اسلامی تأثیر بسزایی داشت. از سویی جریان سیره نگاری را در دو شاخه ی شیعی و سنی سرعت بخشید و از سوی دیگر ابتکار و پیشگامی اصحاب امامان(ع) را در گشودن محورهای جدید تاریخ نگاری به اثبات رساند. این حرکت در قرن دوم با تلاش جابر جُعفی و شاگردش ابان بن تغلب به عنوان دو ریز جریان در تاریخ نگاری شیعی ارتقا یافت. تکیه بر آرای امامان(ع) و دستیابی به اهداف فقهی و کلامی ویژگی مشترک و اساسی این حرکت علمی بود. اما در درون این جریان گرایشی معتقد به برخورد چالشی با مخالفان و گرایشی معتقد به تعامل با آنان بود، که دو نوع واکنش را از سوی اهل سنت موجب شد. در کنار این حرکت، برخی دیگر از اصحاب، به نمایندگی ابومخنف و شاگردانش هشام کلبی و نصربن مُزاحم، با رویکردی تاریخی به ترسیم نبردنگاری در سیره ی علوی پرداختند. پژوهش حاضر این حرکت و تطور را با بررسی شرح حال علمی تاریخ نگارانِ صحابی و اخبار پابرجا از آنان بررسی می کند.
۱۰۰.

بررسی نزاع گفتمان ها بر سر معانی سیاسی مذهبی در معجم الصحابه ی بغوی (مطالعه موردی روایات راجع به خلفای راشدین)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ اسلام سال هشتم تابستان ۱۳۹۷ شماره ۳۰ 31-54

کلید واژه ها: صحابه نگاری خلفای راشدین معجم الصحابه ی بغوی تحلیل گفتمان انتقادی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 176 تعداد دانلود : 911
معجم الصحابه ی بغوی از جمله مهم ترین منابع صحابه نگاری قرن سوم و چهارم هجری است که همانند سایر منابع معرفتی در حوزه تاریخ، تاریخ نگاشته ای شفاف و خنثی نیست که واقعیت های اجتماعی، سیاسی، و مذهبی را عیناً بازگو کند، بلکه حقایق را تحریف یا پنهان کرده است. این دسته از منابع بازتابی دقیق و منطبق بر عینیت نیستند، بلکه به نوعی بازنمایی اراده و اندیشه های مورخ اند و تحت تأثیر بافت های زمانه مؤلف تدوین شده اند. در این منبع نیز، نمود تفکرات مؤلف درباره روایات مربوط به خلفای راشدین، که در برهه ای از تاریخ، خود تفکرساز بوده اند، بیشتر است. پژوهش پیشِ رو درصدد است بر اساس روش تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف، به این مسئله بپردازد که الگو و نحوه بازنمایی روایات معجم الصحابه درباره خلفای سه گانه و علی 7 ، بازتاب کدام معانی از گفتمان های سیاسی-مذهبی جامعه است. بنابراین این پژوهش نوعی تحقیق متن محور است که چگونگی شکل گیری قدرت (سیاسی-مذهبی و.. .) در متن بغوی را، که در آن با برجسته سازی یک اندیشه و طرد سایر اندیشه ها درحقیقت به تقویت آن قدرت پنهان پرداخته شده، تفسیر و تبیین کند.

کلیدواژه‌های مرتبط

پدیدآورندگان همکار

تبلیغات

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان