سهیلا پیروزفر

سهیلا پیروزفر

مدرک تحصیلی: دانشیار دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد
پست الکترونیکی: spirouzfar@um.ac.ir

مطالب

فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱ تا ۲۰ مورد از کل ۴۹ مورد.
۱.

مورخان فارسی نگار و بهره گیری از آیات قرآن در گزارش ویران گری های حاکمان (مطالعه موردی آیه 34 سوره نمل)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: آیه 34 نمل تاریخ نگاری فارسی مشروعیت بخشی در تاریخ قرآن و تاریخ

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۲ تعداد دانلود : ۱۴
آیه 34 سوره نمل از آیاتی است که موردتوجه مورخان فارسی نگار سده های هشتم تا سیزدهم هجری قرار گرفته و با برداشتی همسو با هدف این مورخان، در گزارش رویدادهای تاریخی گنجانده شده است. نوشته حاضر در پاسخ به این پرسش سامان یافته است که «مورخان فارسی نگار در توصیف اقدامات ویران گرانه سلاطین متجاوز و دشمن یا اقدامات سلاطین و حاکمان دلخواه و ممدوح خود، چگونه از این آیه بهره برده اند؟» و به روش توصیفی تحلیلی به کاویدن این مسئله پرداخته است. یافته های پژوهش نشان می دهد، اختلاف در برداشت از «تباهی سرزمین ها و خواری عزیزان، برآمده از ورود حاکمان» که در آیه آمده، سبب شده است تا گروهی از مورخان این تباهی و خواری را مشیّت الهی بخوانند و اقدامات ویران گرانه حاکمان متجاوز و بیگانه را سرنوشت حتمی و پیش بینی شده ای بدانند که در قرآن از آن یاد شده است؛ گروهی دیگر نیز این افساد و اذلال را اصلی گریزناپذیر و یادآوری شده توسط خداوند بدانند و اقدامات حاکمان دلخواه و ممدوح خود را مشروع و پذیرفتنی توصیف کنند. این افساد و اذلال در برداشت هر دو گروه، در توصیف اقدامات حکمرانان متجاوز و بیگانه یا حکمرانان ممدوح و دلخواه، به عنوان اصل کلام الهی و نه گفته ملکه سبأ تلقی شده است.
۲.

تحلیل و بررسی آراء مفسران درباره «وَلَمَّا ضُرِبَ ابْنُ مَرْیَمَ مَثَلًا»(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: عیسی بن مریم (ع) ضرب مثل مشرکان جدال تفسیر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۴ تعداد دانلود : ۷۱
آیه 57 سوره زخرف، از مَثَلی حکایت دارد که مورد تمسخر و استهزاء مشرکان قرار گرفته است و آنان با پیامبر(ص) به جدال پرداخته اند. مفسران در اینکه مراد از مَثَل زده شده چیست و این آیه چه معنا و مفهومی دارد، همسو و هم صدا نبوده و دیدگاه هایی را مطرح ساخته اند که هریک با نوعی چالش مواجه است. پژوهه حاضر با روشی توصیفی تحلیلی و انتقادی کوشیده است با بررسی این آیه و دیگر آیات و تحلیل تفاسیر و روایاتی که ذیل آیه مطرح هستند، مناسب ترین تفسیر را ارائه دهد. نتایج نشان می دهد که میان دو نوع روایت مربوط به سبب نزول، نوعی خلط صورت گرفته و بی توجهی به این نکته موجب شده که فهم آیه دشوارتر شود. از این رو نقلی که مَثَل مورد نظر را به مشرکان و نه لزوماً ابن زبعری منتسب می داند، صحیح تر و در عین حال با سیاق و بافت خود آیات نیز سازگارتر است. همین نکته می تواند نقدی قرآنی، مبتنی بر بررسی روایات وارده بر مفسرانی که مَثَل زده شده را از جانب خداوند می دانند، به حساب آید.
۳.

تحلیل مضمون روایات «لیس منّی/ منّا» در احادیث شیعه(مقاله علمی وزارت علوم)

تعداد بازدید : ۷۳۵ تعداد دانلود : ۱۸۳
تعابیر لیس منی / منا / من شیعتنا و نظایر آن، در دسته ای از روایات شیعه پررنگ هستند که معنای کلی «از پیغمبر نبودن یا از امام نبودن» را در خود جای داده اند. این که چه خطوط قرمزی برای مسلمانان ترسیم شده که خروج از آن سبب ازبین رفتن رابطه رهبر پیرو می شود، این روایات را شایسته توجه مضاعف قرار داده است. پژوهش کنونی، برای فهم بهتر این دسته روایات، به تحلیل کیفی آن ها پرداخته و از روش تحلیل مضمون برای رسیدن به شبکه مضامین این روایات بهره برده است. سپس به الگوی مستتر در روایات که بر اساس خطوط قرمز اعتقادی، اخلاقی و اجتماعی با محوریت معصوم (ع) در روایات بنانهاده شده، دست یافته است. الگوی مستتر در روایات را می توان از بین بردن سرمایه اجتماعی در دو بعد نگرشی و رفتاری که براثر عدم تواصل مؤمنان باهم ایجادشده است ، تبعیت نکردن از امام و از بین رفتن عزت و امنیتِ امت دانست. درمجموع به نظر می رسد روایات لیس منی / منا در احادیث شیعه، بیانگر یک منظومه منسجم از خطوط قرمز در نگرش و رفتار مؤمنان است که با محور قرار دادن معصومان، از مرزهای هویتی مسلمانِ شیعه پاسداری می کند. نویسنده در پایان، به این یافته رسیده است که از بین بردن سرمایه اجتماعی در دو بعد نگرشی و رفتاری که براثر عدم تواصل مؤمنان باهم، تبعیت نکردن از امام و از بین رفتن عزت و امنیت ایجادشده، مضمون کلیدی و کانونی این دسته از روایات است.
۴.

بررسی آیات مستثنیات سوره بقره

کلید واژه ها: آیات مستثنیات سوره بقره مکی مدنی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۳۷ تعداد دانلود : ۱۴۸
آیات مستثنیات یا متداخل، به معنای وجود بعضی آیات مدنی در سوره های مکی و برعکس است. ادعای وجود آیات مستثنیات در آثار قرن اول منعکس نشده است، بلکه در آثار متأخر آمده و با گذشت زمان گستره موارد استثنا توسعه یافته و با موافقان و مخالفانی مواجه شده است. به تدریج در منابع علوم قرآنی و تفسیر از 197 آیه مدنی در سوره های مکی و 26 آیه مدنی در سور مدنی یاد شده است. برخی از اساس، وجود استثنا را رد کرده اند و برخی دیگر، مواردی را رد و مواردی را تأیید کرده یا درباره آن سکوت کرده اند؛ بیشترین نقد درباره وجود آیات مکی در سوره های مدنی است. این مقاله به روش تحلیل انتقادی ادعای وجود آیات مکی در سوره مدنی بقره را بررسی و با تحلیل چرایی شکل گیری این ادعا، با استناد به سیاق و تناسب آیات و بهره گیری از تفاسیر و نقد ادله مدعیان استثنا، نشان داده است خلط میان معیار مکانی و زمانی در تعریف مکی و مدنی و پذیرش بدون چون و چرای روایات و تفسیر نادرست از آیه، موجب شکل گیری استثنا در آیات شده است و نزول این آیات با آیات پیشین و پسین خود یکپارچه و در دوران مدنی بوده و این ادعا اساساً باطل است.
۵.

نمودهای تحقق امنیت اجتماعی با تکیه برداستان حضرت موسی (ع) و فرعون در قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: قرآن حضرت موسی (ع) فرعون امنیت اجتماعی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۶۶ تعداد دانلود : ۳۸۶
«امنیت اجتماعی» یکی از نیازهای اساسی جوامع انسانی از دیرباز تاکنون بوده است. به طوری که برقراری و تثبیت آن زمینه را برای رشد و تعالی مادی و معنوی افراد جامعه فراهم می کند. ازاین رو مورد توجه همه ی انبیاء الهی نیز بوده است. در این میان بررسی داستان حضرت موسی (ع) که پربسامدترین داستان های قرآن است اهمیت بسزایی دارد زیرا از یک سو جامعه مصر و قوم بنی اسرائیل که تحت حکومت ظالمانه ی فرعون قرار داشتند از کمترین امنیت برخوردار بودند و از سوی دیگر موسی (ع) موظف به نجات آن ها از حکومت فرعون شده بود. این پژوهش به دنبال تبیین و تحلیل مهم ترین نتایج راهبردهای موسی (ع) در تحقق امنیت اجتماعی در سه حوزه ی سیاسی، فرهنگی و اعتقادی است. روش تحقیق توصیفی– تحلیلی و اطلاعات مورد استفاده به روش کتابخانه ای و با بررسی محتوای آیات مربوطه می باشد. یافته های پژوهش نشان می دهد که موسی (ع) در حوزه های فوق از روش ها و راهکارهای مختلفی بهره برده است که در بسیاری از موارد موفق به برقراری امنیت در جامعه ی هدف گردیده است، اما علیرغم تلاش های خستگی ناپذیر و تغییر روش های تبلیغاتی، گاهی نتیجه ی موردنظر به دست نیامده است.
۶.

تحلیل انگاره «طی الارض» در روایات اسلامی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: طی الارض تاریخ انگاره احادیث محدثان متقدم محدثان متأخر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۶۹ تعداد دانلود : ۱۵۲
امروزه پیمودن مسیر از مکانی به مکانی دیگر به صورت خارق العاده مشهور به طی الارض است. این مسئله به عنوان کرامت و نوعی تصرف در عالَم برای افرادی خاص در قرآن کریم و بیانات امامان(ع) مطرح شده است. نوشتار حاضر با روشی تاریخی به بررسی سیر تحول نگرش ها درباره ترکیب و اصطلاح طی الارض در منابع روایی می پردازد. نتایج نشان می دهد این ترکیب تا قبل از زمان صادقین(ع) بیشتر به طی کردن زمین و نوعی برداشت مادی اطلاق می شده و سپس از زمان صادقین(ع) برای امری خارق العاده شکل گرفته و در زمان های بعد تثبیت شده است. هرچند در این زمان بعضاً به همان معنای مادی نیز به کار می رفته است. این اصطلاح به شکل ترکیب اسمی آن که «طی» به «الارض» اضافه شده باشد در کلام امامان(ع) یافت نشد و بیشتر به صورت فعلی یعنی «تطوی- طویت» در کنار «أرض» به کار رفته است. در گفته ها و تحلیل های محدّثان متقدم، استفاده از این اصطلاح چه به صورت اسمی و چه فعلی آن، چندان مشاهده نمی شود؛ اما در دوران محدثان متأخر به بعد و سپس در دوران مکتب اخباری گری و در تحلیل های این عالمان، اصطلاح طی الارض برای معنای حرکت غیرعادی به دو صورت اسمی و فعلی، فراوان قابل مشاهده است.
۷.

بررسی مقایسه ای حُسن ظن در متون دینی با خوش بینی در روان شناسی با تأکید بر صحیفه سجادیه(مقاله پژوهشی وزارت بهداشت)

کلید واژه ها: خوش بینی روان شناسی مثبت نگر سلامت روان شناختی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۲۵ تعداد دانلود : ۱۸۸
سابقه و هدف: روان شناسیِ مثبت نگر از شاخه های مهم روان شناسی است که در آن به جنبه های مثبت روانی انسان مانند بهباشی، شادکامی و تجربه های غرقگی پرداخته می شود. خوش بینی نیز از این دسته است و بسیاری از پژوهش هایی که درباره خوش بینی انجام گرفته است نشان می دهد که افراد خوش بین در متغیّرهای روان شناختی وضعیت بهتری نسبت به دیگران دارند که این خود شاخصی از سلامت روان شناختی است. شاید بتوان گفت نزدیک ترین مفهوم متناظر با خوش بینی در متون دینی «حُسن ظن» است که معنای لغوی آن «خوش گمانی» است. هدف از این پژوهش بررسی حُسن ظن به عنوان شاخص سلامت روان شناختی از منظر صحیفه سجادیه و تبیین تفاوت آن با خوش بینی بود. روش کار: مطالعه حاضر پژوهشی تحلیلی -تفسیری از نوع مطالعات کتابخانه ای است که با مراجعه به آیات قرآن و روایات دیگرِ معصومان با تأکید بر صحیفه سجادیه و بررسی تطبیقی آن با یافته های روان شناسی صورت گرفته است. یافته ها: حُسن ظن در صحیفه سجادیه مفهومی پربسامد است. برخلاف خوش بینی در روان شناسی که در دو حوزه فردی و انسان ها نسبت به یکدیگر مفهوم می یابد، حُسن ظن در صحیفه سجادیه در دو حوزه خدا و انسان ها مد نظر قرار می گیرد. نتیجه گیری: مهم ترین وجوه نوآوری این پژوهش بررسی مفهوم حُسن ظن در تمامی دعاهای صحیفه سجادیه و نیز استفاده تحلیلی از آیات قرآن و روایات جهت نشان دادن تأثیر حسن ظن بر سلامت روان شناختی بود. نتایج این مطالعه نشان می دهد که حسن ظن به خداوند و انسان ها می تواند موجب ایجاد آرامش روحی، کاهش غم و اندوه و ارتباط بهتر با دیگران شود. این ویژگی ها به نوبه خود سلامت روان شناختی را در پی دارد. با وجود برخی اشتراکات، دو مفهوم حسن ظن و خوش بینی تفاوت هایی نیز دارند. تفاوت عمده این است که در منابع دینی تأکید می شود که باید به طور کامل به خداوند حسن ظن داشت؛ درحالی که چنین نگاهی در روان شناسی درباره خوش بینی علمی نیست. درمجموع، با عنایت به تفاوت هایی که بین این دو مفهوم وجود دارد، می توان گفت مفهوم حسن ظن گستره و عمق فزون تری در مقایسه با خوش بینی دارد.
۸.

سیر مفهوم ذهن وعلم در ریشه«شاکله»وکارکرد آن در رفتار(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: شکل شاکله علم شباهت ریشه شناسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۸۵ تعداد دانلود : ۳۶۳
درمنابع دینی اعم از آیات وروایات، طیف گسترده ای از آموزه ها بیانگر تأثیرعقل،علم و تفکر بر کنش های انسانی است چنان که آیه «لو کنّا نسمع أونعقل ما کنّا فی اصحاب السعیر»به روشنی منشأ اعمال دوزخیان را اجتناب از به کارگیری تفکر وتعقل می داند وآیه«هل یستوی الذین یعلمون والذین لا یعلمون» (زمر/9)تنها معیار ارزش گذاری انسان ها را علم ایشان می داند. از سویی دیگر آیه 84 سوره اسراء اساس همه رفتارها را «شاکله» دانسته است. گرچه لغت شناسان مفهوم «شباهت» را به عنوان معنای محوری ریشه«شکل» برگزیده اند، اما پژوهش حاضر با جستار جایگاه ذهن وعلم در این ریشه بر اساس روش معنا شناسی تاریخی ومطالعات ریشه شناختی ، ذهن و مفاهیم مربوط به آن همچون تفکر وتعقل را از محوری ترین مفاهیم ریشه «شکل» یافته است. همچنین با تبیین برخی معادل های پر تکرارتفسیری برای "شاکله "همچون نیت، ناحیه ، ملکه و... به چگونگی ارتباط آنها با علم وتفکر دست یافته است و ازین رهگذربر پیوند مفهوم «شاکله» با علم وتفکرتأکید دارد.
۹.

واکاوی نظرها و نظریه ها در بازخوانی مجدد پیشینه تاریخ ترجمه قرآن کریم (مطالعه موردی سیر شکل گیری ترجمه های فارسی)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: ترجمه قرآن ماهیت ترجمه پیشینه ترجمه نظریه ترجمه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۵۱ تعداد دانلود : ۳۵۷
رویکردهای مختلف به بحث ترجمه، منجر به پیدایش مباحث متعددی در این حوزه گردید که هریک علم ترجمه را از زاویه ای بسط داده و زمینه های تبدیل آن به رشته ای مجزا، تحت عنوان «مطالعات ترجمه» را مهیا ساخته است. از میان شمار فراوان مباحث مذکور، این جستار در صدد واکاوی مقوله «پیشینه» ترجمه قرآن از منظر تفکیک میان نظر و نظریه است. در این راستا، مسأله پژوهش این است که پیشینه ترجمه قرآن، نشان گر کدام نوع نگاه به امر ترجمه در سیر تاریخی خود است؟ بررسی ها درخصوص سیر تکوینی پیشینه ترجمه ها از ابتدای تاریخ اسلام تا دوران معاصر به ویژه در ترجمه های فارسی قرآن کریم نشان داد که با توجه به تعریف «نظریه ترجمه»، آنچه درخصوص تاریخ ترجمه قرآن رخ داده، بیشتر از نوع نگاه نظرمدار و نه نظریه پرداز است. هرچند نمی توان و نباید وجود برخی نظریه پردازی های موفق در سیر تاریخی ترجمه قرآن را نادیده گرفت.
۱۰.

اعتبارسنجی سندی و دلالی حدیث «یرجح مداد العلماء على دماءالشهداء» از منابع فریقین(مقاله ترویجی حوزه)

کلید واژه ها: شهید موازین مداد العلماء دماء الشهداء عالمان ربانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۲۱ تعداد دانلود : ۴۴۱
در منابع دینی فریقین این حدیث از شهرت و کثرت نقل، استعمال و استناد بسیاری برخوردار است. اکثر محدثان و شارحان به دلیل اغماض از بخش ابتداییِ آن، تقطیع نامناسب، نقل به معنا و دخالت ارتکازات ذهنی در فرآیندِ فهمِ دلالی آن، برداشت های متفاوت و گاه متعارضی از حدیث ارائه نموده اند. این مقاله، با بیان کیفیت و چگونگی«وضع موازین» در قیامت، تبیین مفهوم «ترجیح» و تفاوت آن با «تفضیل»و شرح مراد معصوم (ع) از عالمان در عبارت «مداد العلما» در صدد ایضاح مدلولِ حدیث است. از این رو، پس از واکاوی دقیق متنِ حدیث در منابع فریقین و توجه به سند و دلالت آن، با رویکردی توصیفی-تحلیلی، با معرفی نمودنِ معصومان(ع) به مثابه معیارِ حقیقی موازین در گستره قیامت و تاکید بر معنای «ترجیح»-نه تفضیل یا تفوق- و توجه به کاربست آن در حدیث، رجحان جوهرعالمان برخون شهیدان را ره آورد نوعی نسبت سنجی میان مداد علماء و دماء شهدا با معیارهای توزین باید برشمرد. همچنین، این ویژگی را صرفاً شامل دانشمندانی باید دانست که در متون دینی به آن ها «عالمان ربّانی» اطلاق می شود که علاوه بر روایت و وراثت علوم انبیاء، پیوندی وثیق با خدای سبحان برقرار نموده اند.
۱۱.

بازخوانی مسئله عبادیت و مالکیت در وقف مبتنی بر اصطلاح شناسی حدیثی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: وقف عبادیت وقف مالکیت در وقف

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۲۴ تعداد دانلود : ۳۸۲
مسأله عبادیت وقف و نیز مالکیت آن در میان فقیهان همواره محل گفتگو بوده است. چنان که در تعیین مالک عین موقوفه نیز آراء گوناگون و متضادی وجود دارد. از سوی دیگر، بسیاری از فقیهان متأخر وقف را «عقد» لازم برشمرده و حتی لزوم ناشی از عقد را دلیلی بر عدم اشتراط قصد قربت در آن دانسته اند. این نوشتار، که به شیوه توصیفی تحلیلی و روش کتابخانه ای سامان یافته، تلاش کرده است ضمن ارائه اختصارگونه نظرات و ادله، به تبیین و تحلیل مستدل آن ها بپردازد. از نگاه این تحقیق، حل ریشه ای مسأله، در گرو اصطلاح شناسی دقیق واژه «صدقه» در روایات است. توجه به این نکته کلیدی که وقف در عموم روایات و نیز در سده های نخست اسلامی، با واژه «صدقه» بیان می شده است به همراه شواهد و قرائنی که وقف را از سایر مصداق های صدقه متمایز می سازد، منتج به این می شود که از یکسو وقف، نوعی «ایقاع لازم» و نیازمند قصد قربت است و برگشت ناپذیری در آن نیز به همین سبب می باشد و از سوی دیگر، عین موقوفه پس از وقف، به مالکیت اعتباری خداوند داخل می شود.
۱۲.

نقد و بررسی دیدگاه های مفسران در باره آیه 71 سوره مریم

کلید واژه ها: قرآن تفسیر آیه 71سوره مریم جهنم ورود ان منکم الا واردها

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۹۷۸ تعداد دانلود : ۴۴۰
آیه71 سوره مریم «إن منکم الا واردها ... » است که مفسران در باره آن دیدگاه های مختلفی را بیان کرده اند، چالش اصلی این آیه تعیین مخاطبان در "منکم" است. بسیاری از مفسران، همه جن و انس و برخی دیگر با تکیه بر روایاتی همه انسانها را مخاطب آیه دانسته اند. در نتیجه ورود همه اعم از مؤمنان و خطاکاران به جهنم را حتمی می دانند، اما این نظر با آیات دیگر متعارض است؛ برخی فقط منکران معاد و کفار را مخاطب دانسته اند که با دیدگاه بسیاری از مفسران و روایاتی که اشاره به ورود همه انسانها به جهنم دارند ناسازگار است. به نظر می رسد بی توجهی به آیات هم مضمون و ناتوانی در درک سیاق آیات باعث بروز دیدگاه های متفاوت شده است . این نوشتار پس از بررسی دیدگاه ها در تفاسیر فریقین؛ با استناد به دیگر آیات قرآن و بهره گیری از سیاق نشان داده است که آیات مردم را در قیامت به دو دسته تقسیم و سرنوشت هر دسته را بیان کرده است: نخست کفار و پیروان آنان و سپس مؤمنان. بنابراین مقصود از ضمیر«کم» در آیه همه انسانها و یا همه جن و انس نیست بلکه مراد مشرکان و منکران معاد است.
۱۳.

تحلیل حقیقت عرش و مراد از حاملان آن با تاکید بر آیه 71 سوره حاقه(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: عرش حاملان عرش سوره حاقه فرشتگان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۴۳۲ تعداد دانلود : ۷۸۳
موضوع عرش و مباحث متعلق به آن، یکی از مباحث پیچیده در حوزه شبکه معارف بلند قرآن کریم است که در آیات متعدد به آنها اشاره شده و در این میان، آیه 17 سوره حاقه به حاملان هشت گانه عرش الهی اشاره دارد، ولی مشخص نمی سازد که این حاملان ثمانیه چه کسانی هستند. تنوع معانی ای که برای مفهوم عرش وجود دارد، زمینه ایجاد دیدگاه های گوناگونی از سوی مفسران پیرامون مراد از حاملان عرش الهی شده است. پژوهش حاضر با روش تحلیلی- توصیفی، به تحلیل و نقد دیدگاه های مفسران در زمینه حقیقت عرش و مراد از حاملان عرش الهی در آیه 17 سوره حاقه پرداخته و به این نتیجه دست یافته است که عرش حقیقتی عینی و خارجی، مصدر تدابیر الهی و مقام علم فعلی و اجرایی الهی در عرصه هستی است و حاملان عرش الهی در شبکه مفاهیم قرآن و روایات، حقایقی ذومراتب اند که بر خدای متعال، اولیا و فرشتگان الهی اطلاق گردیده است، ولی با توجه به دلایل متعدد، دیدگاه غیر فرشته بودن حاملان هشت گانه عرش الهی در آیه 17 سوره حاقه، تناسب بیشتری با ظاهر آیات و تصریح روایات دارد.
۱۴.

نگاهی نو و تحلیلی به روایات «سبعه احرف»(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: قرائات سبعه احرف تحلیل متنی تاریخی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۴۱ تعداد دانلود : ۳۳۳
روایات «سبعه احرف» از جمله مهم ترین احادیث حوزه علوم قرآن و به ویژه در حوزه قرائات هستند که نوع جهت گیری و برخورد با آن ها، گرایش های گوناگونی را نسبت به مسئله قرائات و منشأ شکل گیری و نیز ارزش آن ها ایجاد نموده است. عده ای با معتبر دانستن این روایات، منشأ اختلاف در قرائات را وحی و «من عنداللّٰه» دانسته و در مقابل گروهی با مردود دانستن آن از جهت متن و سند و با تکیه بر منابع و مبانی خود، قرائت حقیقی و نازل از سوی خداوند را واحد می دانند. دسته بندی، تحلیل و تاریخ گذاری این روایات نشان می دهد که صدور این دست از روایات ابتدا در جهت اشاره به این مطلب بوده که آیات قرآن دارای بطون و لایه های مختلف معنایی هستند و ارتباطی به نزول چندگانه الفاظ قرآن از سوی خداوند ندارند؛ ولی همین احادیث در ادوار بعد به خاطر قداست بخشیدن به قرائات گوناگون، توسط گروهی از تابعین مورد استفاده قرار گرفته و با تغییراتی در الفاظ و عبارات وارد حوزه قرائات شده اند.
۱۵.

معناشناسی «خلیفه» در قرآن کریم(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: خلیفه الله مستخلِف مستخلَفٌ عنه خلیفه المیزان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۸۲ تعداد دانلود : ۵۰۹
مفسران به دلیل اختلاف نظر در مقام خلیفه در ذیل آیه «انی جاعل فی الأرض خلیفه» (بقره/30) دیدگاه های متفاوتی را مطرح کرده اند. پندارهای تفسیری آنان در مواردی چون حقیقت مصداق خلیفه و مستخلف عنه، گوناگون است. این نوشتار تلاش کرده است، به استناد بافت کلامی آیات و قواعد ادبیات عرب و قراینی نظیر برهان عقلی، روایات صحیحه، ادعیه و تاریخ صدر اسلام، مدلول واژه خلیفه را روشن و نشان دهد که با اثبات تقیید و تخصیص آیات، مقام خلافت تنها برای انبیاء و ائمه علیهم السلام است و تعمیم خلافت به تمام ابناء آدم علیه السلام جایز نیست. از سوی دیگر این مقاله تبیین نموده که مستخلف عنه خدای متعال نیست بلکه انبیاء و ائمه اطهار علیهم السلام یکی پس از دیگری هستند و شرافت مقام خلیفه نیز به دلیل مستخلِف و معطی آن است و کاربرد اندک ترکیب خلیفه الله در متون روایی، اضافه معنوی است که حرف جرّ «من» و یا «ل» در تقدیر دارد.
۱۶.

گونه شناسی استکبار و ماهیت آن در قرآن کریم(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: قرآن کریم معناشناسی استکبار استضعاف کفر ظلم

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۵۰۰ تعداد دانلود : ۵۶۴
یکی از مهم ترین مباحث قرآنی در حوزه رفتارشناسی و جامعه شناسی، تحلیل و بررسی استکبار در ابعاد و سطوح مختلف آن است. عنایت قرآن کریم به استکبارستیزی و نهادینه کردن این فرهنگ در افراد و جوامع و وجود مستکبران در همه اعصار، باعث شده آیاتی چند از قرآن به بیان ویژگی ها و صفات اخلاقی رفتاری آنان اختصاص یابد. اهمیت این موضوع تا جایی است که شناخت پدیده استکبار در هر عصر و زمانی، از لوازم بصیرت دینی و از اهم موضوعات اجتماعی تلقی می شود. در این جستار، تلاش شده تا با ارائه تعریفی جامع و تحلیلی دقیق از ماهیت استکبار و بررسی حوزه معنایی این واژه، به تحلیل و ریشه یابی انواع و اقسام آن و استخراج عوامل، ریشه ها و آثار این پدیده پرداخته شود. این پژوهش به شیوه تحلیل متن به بررسی آیات مربوط به حوزه استکبار پرداخته است. با بررسی واژه استکبار در کنار واژگان هم نشین و مترادف آن، به زمینه ها، عوامل و آثار این پدیده شوم اجتماعی اشاره نموده و نتیجه می شود که استکبار عبادی، ریشه و علت سایر اقسام استکبار می باشد. اشرافیت، قدرت نظامی و اقتصادی، بی نیازی از خداوند و نادیده انگاری قدرت الهی، از مهم ترین عوامل شکل گیری استکبار به شمار می آید. همچنین تقویت روحیه قیام و ظلم ستیزی و خودباوری و توجه به ارزش های الهی و خروج از خودمحوری و هوای نفس، از جمله راهکارهای قرآن برای مقاله با این صفت مذموم اجتماعی است.
۱۷.

واکاوی الحان ممدوح در کلام نبوی؛ پژوهشی درباره حدیث «إقرَؤا القُرآنَ بِألحَانِ العَرَب»(مقاله پژوهشی حوزه)

کلید واژه ها: قرائت لحن غناء حدیث شناسی ترجیع

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن علوم قرآنی قرائت اصول قرائات
  2. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی حدیث و علوم حدیث حدیث معارف حدیثی موارد دیگر قرآن و تفسیر در روایات
تعداد بازدید : ۱۶۱۸ تعداد دانلود : ۹۷۱
حدیث «إقرؤا القران بألحان العرب» حدیث معروفی است که در حوزه تلاوت قرآن و مباحث فقهی، همواره مورد توجه عالمان قرائت و فقها و محدثین بوده است و هر گروه متناسب با مشرب عقیدتی فقهی خود، سعی در نفی یا اثبات آن داشته اند. در این مقاله ابتدا منابع و اسناد این روایت، چه از طرق شیعه و چه اهل سنت، مورد نقد و بررسی قرار گرفته و سپس با بهره گیری از کنکاش های لغوی و مطالعات تاریخی، نشان داده شده است که در عصر نبوی و حتی قبل از آن، خوانندگی و استفاده از الحان مرسوم بوده است. دین اسلام نیز از نوع خاصی از این هنر تأثیرگذار در انتقال مؤثرتر پیام خود به مخاطبان، پس از زدودن پیرایه های منفی آن استفاده نموده و قالب آوایی متن و معنامحور و منحصر به خود را به کار گرفته است. در این پژوهش سعی شده است با قراین خارجی و داخلی موجود در روایت مزبور، اصولی چند برای الحان مورد نظر اسلام ترسیم گردد.
۱۸.

نحوه تعامل رسول خدا (ص) با منافقان مدینه(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: رسول خدا (ص) منافقان مدینه سیاست تعاملی سیاست انزوا

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۹۵ تعداد دانلود : ۷۵۸
نحوه تعامل رسول خدا (ص) با منافقان از موضوعات پردامنه و بحث برانگیز در تاریخ اسلام بوده است. بر اساس یافته های این پژوهش رسول خدا در برخورد با منافقان بیشترین مقدار تساهل و تسامح را از خود نشان داد و تا آنجا که ممکن بود از مجازات آنها صرف نظر کرد. آن ها را مجبور به شرکت در جنگ نکرد. اگر با سخنان خود در صدد آزار رسول خدا (ص) یا تضعیف روحیه مسلمانان بر می آمدند گاه پاسخ آنان را به صورت کلامی می داد و گاه آنان را منزوی و اعمالشان را با محدودیت مواجه می ساخت، اما به همین مقدار اکتفا می کرد، حتی در غزوه تبوک که چند تن از آن ها در صدد کشتن رسول خدا (ص) برآمدند آن ها را به مردم معرفی نکرد. در مقابل اگر منافقان دست به توطئه می زدند به سرعت در برابر آن واکنش نشان می داد؛ از جمله در غزوه تبوک که مدت غیبتش از مدینه طولانی می شد به جای خود علی بن ابی طالب (ع) را گمارد تا منافقان دست به کار خطرناکی علیه مسلمین نزنند. در بازگشت نیز مسجد آن ها را که به فرموده قرآن به انگیزه ضرر رساندن ساخته بودند ویران ساخت.
۱۹.

بررسی نقش و تأثیر امر به معروف و نهی از منکر در تقویت سرمایة اجتماعی(مقاله پژوهشی حوزه)

کلید واژه ها: امر به معروف نهی از منکر نظارت همگانی سرمایة اجتماعی اعتماد روابط اجتماعی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۵۳
فریضه الهی امر به معروف و نهی از منکر، به عنوان یک کنش دینی- اجتماعی که ناشی از نوعی احساس مسئولیت پذیری در پیوندهای گروهی است، کارکردهای اجتماعی مهمی را ایفا می نماید. تحقق سلامت و سعادت و رشد هر جامعه ای، منوط به توجه و اهتمام به نظارت همگانی از سوی اعضای جامعه می باشد. پژوهش پیش رو، به بررسی نقش و جایگاه امر به معروف و نهی از منکر در تقویت و توسعه سرمایه اجتماعی پرداخته و با مبنا قرار دادن سه اصل مهم قرآنی: اخوت دینی، ولایت مداری و وحدت و با تاکید بر مولفه اعتماد در بعد ارتباطی سرمایه اجتماعی با محوریت ایمان، به ارائه مدلی برای بهره گیری از آموزه های نورانی قرآن کریم در تولید و تقویت سرمایه اجتماعی اهتمام ورزیده است. فرضیه این مقاله آن است که فرامین انسان ساز قرآن کریم در حوزه امر به معروف و نهی از منکر در تقویت و بالندگی سرمایه اجتماعی نقش مهمی را ایفا می کند و مهم ترین مولفه های سرمایه اجتماعی یعنی اعتماد، مشارکت، اتحاد، حمایت و امنیت اجتماعی، در سه اصل قرآنی مورد نظر نمود و جلوه ای خاص داشته و ضمن رفع کاستی ها و نقائص سرمایه اجتماعی غرب، به تقویت و بالندگی آن پرداخته و راه کارهایی ارزشمند در این راستا ارائه گردیده است.
۲۰.

بررسی سندی و دلالی حدیث «شرارکم عزابکم»(مقاله ترویجی حوزه)

کلید واژه ها: روایت شرارکم عزابکم مفهوم شر تجرد گرایی اراذل موتاکم اخوان الشیاطین

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲۹۱ تعداد دانلود : ۹۱۵
یکی از احادیثی که نیاز به بررسی و تأمل دارد، حدیث «شرارکم عزابکم» است. با بررسی های انجام شده مشخص شد در منابع اهل سنت به چهار شکل روایت شده و اولین بار در مسند احمد بن حنبل آمده است و در منابع شیعه اولین بار در کتاب المقنعه شیخ مفید و سپس در کتاب روضة الواعظین فتال نیشابوری و «جامع الاخبار» شعیری آمده است. یافته های این تحقیق حاکی از آن است که روایت مورد نظر در منابع شیعه و اهل سنت، سند معتبری ندارد و ضعیف به شمار می رود؛ ولی متن آن با روایت های دیگر که تجرد گرایی را مذمت کرده در یک راستا است و با منطق قرآن که تأکید زیادی بر ازدواج و تشکیل خانواده داشته هماهنگ است، همچنین قیدهای اضافی از جمله «اخوان الشیاطین و اراذل موتاکم» که به فرد مجرد نسبت داده شده است، مورد تأیید آیات قرآن است.

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان