حضور نخستین استعمارگران اروپایی در خلیج فارس: سرآغاز رویارویی دو نظام اقتصاد سنتی شرق و اقتصاد بورژوازی غرب (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

آغاز عصر اکتشاف دریایی از سوی اروپاییان و به دنبال آن حضور استعمارگران اروپایی در جهان شرق و به ویژه ورود پرتغالی ها به خلیج فارس در دوران صفویه، نقطه شروع شکل گیری روابط نوین سیاسی و اقتصادی کشورهای غربی با ایران است. این دوران، زمان آغاز تکوین نظام بورژوازی در اروپاست و از آن زمان به بعد، دولت های استعمارگر اروپایی با تحمیل شکل جدیدی از مناسبات سیاسی و تجاری بین المللی به ایران و دیگر کشورهای منطقه خاورمیانه کنونی، به تدریج و به گونه ای بنیادین ساختار روابط تجاری و اقتصادی کشورهای شرق را تغییر دادند. نخستین استعمارگران در دوران تسلط نظامی و دریایی بر منطقه اقیانوس هند و خلیج فارس، کوشیدند تا ضمن در دست گرفتن تجارت این مناطق و به دست آوردن بالاترین سود ممکن، پایگاه های تجاری بومی منطقه را نیز به سود بازرگانی پرتغالی ها نابود سازند. در نتیجه این روند، نظام رو به تکامل بورژوازی غرب در برخورد یک سویه با نظام اقتصاد سنتی شرق، زمینه های استعمار و استثمار چند قرنی جهان شرق را فراهم آورد و با افزودن بر قدرت و گستردگی نظام سرمایه داری غربی سبب شد تا در سده های بعد از دوره اکتشاف دریایی (و به ویژه در عصر جهانی سازی کنونی)، به تدریج نظام اقتصاد سنتی شرق نابود و به صورت حاشیه ای از نظام سرمایه داری بین المللی درآورده شود.