مروری بر اختلاف های مرزی ایران و همسایه غربی (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

پس از ورود ایران به دایره سیاست بین الملل در سال های آغازین سده نوزدهم تا هنگام اشغال ایران در زمان جنگ جهانی دوم 1320/1941، یکی از ویژگی های اصلی سیاست خارجی ایران به استثنای سال های نخست پس از پیروزی انقلاب اکتبر در روسیه، رقابت انگلستان و روسیه و سپس اتحاد جماهیر شوروی بود. در این مدت برخی از دولتمردان ایرانی کوشیدند تا قدرت سوم (نیروی سوم) نیز به ایران وارد شود که این کار بی نتیجه ماند. وقوع جنگ جهانی دوم، تهاجم آلمان به شوروی، نزدیکی شوروی و انگلستان به یکدیگر و سرانجام، اشغال ایران سبب ایجاد تحولاتی در عرصه سیاست خارجی ایران شد. یکی از مهم ترین تحولات، دعوت دولت بریتانیا از امریکا برای حضور در صحنه سیاسی ایران بود، موضوعی که سیاستمداران طرفدار نیروی سوم در ایران نیز از آن استقبال کردند. بررسی اسناد و مدارک بیانگر این امر است که موقعیت استراتژیک، منابع نفت و گاز همراه بازارهای تجاری ایران، دولت امریکا را علاقه مند کرد تا موقعیت خود را در این کشور تثبیت کند. راهکار دولتمردان امریکا برای رسیدن به این هدف، دفاع از استقلال و تمامیت ارضی ایران بود و بحران در روابط ایران و شوروی در زمان جنگ جهانی دوم بر سر موضوع نفت شمال، زمینه را برای رسیدن به این هدف فراهم کرد. با توجه به چنین پیشینه ای اساس پژوهش را این پرسش محوری تشکیل می دهد که موضوع نفت شمال در روابط ایران و شوروی در زمان جنگ جهانی دوم چه تاثیری بر افزایش نفوذ امریکا در ایران داشت؟هدف از نگارش این نوشتار پاسخ دادن به پرسش طرح شده، با روش توصیفی ـ تحلیلی و با تکیه بر اسناد و منابع کتابخانه ای است