ایده سرمایه اجتماعی؛ راهگشا یا گمراه کننده؟ (نقدی بر پژوهش های ایرانی سرمایه اجتماعی) (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

سرمایه اجتماعی در ایران نیز همچون بسیاری از کشورهای دیگر، از پرکاربردترین مفاهیم علوم اجتماعی است و در میان مسئولان سیاسی و اجرایی نیز مقبولیت ویژه ای یافته است. این مقاله، به میانجی ارائه روایتی از برآمدن و بسط ایده سرمایه اجتماعی در جهان، دلالت های اجتماعی و سیاسی کلان این مفهوم را در ایران، ارزیابی می کند. مقاله در سه سطح سازمان یافته است ابتدا تاریخچه ای مختصر از ایده سرمایه اجتماعی و برآمدن آن در علوم انسانی جهان و نقد و نظرها درباره آن عرضه می شود. سپس به ایجاز از سیر تاریخی طرح ایده سرمایه اجتماعی در ایران سخن به میان می آید و در نهایت پروبلماتیک پژوهش ها و تحلیل های ایرانی سرمایه اجتماعی، گزاره های بنیادی این پژوهش ها (و تحلیل ها)، و راهبردهای پیشنهادی شان مرور می شود. آنچه در نهایت این مقاله بر آن تأکید می گذارد، شکافی است که میان، مسئله مندی، ابزارهای تحلیلی و «سیاست ها» و «راهبردهای» پیشنهادی این آثار ظهور کرده است. این پژوهش ها در پی تلاش برای توضیح مسائل و تحولات جامعه ایران، درباره فقر و نابرابری، ساختار دولت، تغییر مناسبات کلان اقتصادی، اجتماعی و سیاسی سخن گفته اند، حال آنکه نتوانسته اند در چارچوب ایده سرمایه اجتماعی در چارچوب ایده سرمایه اجتماعی زمینه نظری و ابزارهای مفهومی درخورِ چنین تحلیلی را فراهم آورند.. مقاله استدلال می کند که این آشفتگی صرفاً برآمده از بی توجهی محققان ایرانی نیست، بلکه چه بسا برخاسته از پریشانی و تشتت اصل ایده سرمایه اجتماعی باشد.