واکاوی همدیدی الگوهای زمانی و مکانی بارش های تندری (مطالعه موردی: استان زنجان) (مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)

چکیده

توفان های تندری یکی از پدیده های آب و هوایی هستند که به دلیل همراهی با تندر، آذرخش، جست باد و بارش شدید افزون بر پیامدهای مثبتی که می توانند داشته باشند، موجب آسیب های فراوانی در نقاط مختلف دنیا می شوند. با توجه به تنوع شرایط آب و هوایی ایران، رخداد این پدیده در نقاط مختلفی مشاهده شده است. شمال غرب ایران به خصوص استان زنجان نیز از این پدیده در امان نبوده است. در این پژوهش جهت بررسی شرایط آماری و همدیدی پدیده تندر در استان زنجان از داده های روزانه ی توفان تندری ایستگاه های همدید استان زنجان در یک دوره آماری 16 ساله (2009-1994) استفاده شد. نتایج حاصل از این مطالعه نشان داد میانگین فراوانی بارش تندری مربوط به قسمت های شمال شرقی، مرکزی و جنوب و جنوب شرقی استان بوده است و بیشترین ضریب تغییرات نیز منطبق بر این نواحی می باشند. قسمت های غربی و شرقی استان کم ترین میانگین تندر را داشته اند و پایین ترین ضریب تغییرات را نیز دارا می باشند. با این تفاسیر در ماه های اسفند و فروردین که ماه های انتقالی گرم (بهار) هستند، به دلیل گرم شدن سطح زمین و لایه های زیرین جو (افزایش طول روز و نزدیک شدن خورشید به خط قائم) و بالا بودن رطوبت جو، ناپایداری زیاد شده و جریان های همرفتی شدت یافته و تحت شرایط مناسب، ابرهای همرفتی رشد کرده و درنتیجه توفان تندری می شود. در فصل انتقالی سرد (پاییز) نیز فرارفت هوای کاملاً سرد از عرض های بالاتر بر روی مناطق گرم جنوبی تر باعث صعود لایه های زیرین و ناپایداری می شود. البته به علت کمتر بودن رطوبت هوای پاییز نسبت به بهار، شدت وقوع توفان تندری در فصل پاییز به مراتب از فصل بهار کمتر است. نتایج واکاوی نقشه ها در ترازهای مختلف جوی نشان می دهد که مهم ترین سامانه های سینوپتیکی حاکم بر منطقه در روزهای نماینده، زبانه هایی از کم فشارهای مدیترانه ای و سودانی که دریای مدیترانه و دریای سیاه و سرخ در تقویت آن نقش داشته اند به سمت شمال غرب کشور و استان زنجان گسترش یافته اند. قرارگیری محورهای فرود بادهای غربی همراه با بریده های کم فشار در این مناطق عامل اصلی ناپایداری های شدید و توفان تندری در استان زنجان بوده است. بدین صورت که با فرارفت هوای گرم و مرطوب در سطح زمین و هوای سرد سطوح فوقانی همراه با وزش دمایی سرد منجر به اختلاف دمای شدید بین سطح زمین و ترازهای بالا شده که صعود توده هوای سطح زمین و ناپایداری را به دنبال داشته است.