بر اساس نظریه زمین شناسان و دانشمندان سازه و متخصصین آب های زیرزمینی، برای نشست زمین و به دنبال آن گسیختگی و شکست، دو عامل ژئوتکتونیکی و تکتونیک بیان شده است. در مطالعه منطقه رستاق که در فاصله 35 کیلومتری شمال غربی یزد با بیش از 13 روستا قرار دارد این دو موضوع بررسی گردید. دشت یزد ـ اردکان با طول 60 کیلومتر و عرض متوسط 15 کیلومتر بین شهرهای یزد و اردکان واقع است. سفره آب زیرزمینی رستاق بخشی از سفره بزرگ دشت یزد- اردکان است. میزان افت سفره رستاق طی بیست سال گذشته 4/15 متر بوده است و سطح زمین در این محدوده بین 120-50 سانتیمتر نشست کرده است. بنابراین، پدیده نشست زمین در منطقه رستاق جنوب میبد به منظور تعیین علل نشست و روشهای کنترل و اندازه گیری آن مورد بررسی قرار گرفت. پس از مرحله جمع آوری اطلاعات، طی بازدید های صحرایی و با استفاده از تصاویر ماهواره ای محدوده گسترش نشست زمین و جنس آبرفت ها در منطقه مورد مطالعه قرار گرفت. مناطق دارای بیشترین شکستگی نیز مشخص و با استفاده از کمپاس برانتون امتداد شکستگی هایی که دارای حداکثر طول و بیشترین امتداد بودند، برداشت گردید و مختصات آنها به کمک GPS تعیین گردید. با بکار گیری دیاگرام اشمیت قطب آن ها ترسیم و برای تعیین وضعیت و تحلیل شکستگی ها با استفاده از نرم افزار Wintek نمودار نقطه ای قطب ها به نمودار منحنی تراز تبدیل گردید. توزیع و امتداد درزه ها روی دیاگرام گل سرخی، با استفاده از نرم افزار flac ترسیم شد. با استفاده از ستون چینه شناسی چاه های آب حفر شده، جنس رسوبات موجود از قسمت های سطحی تا لایه آبدار، شناسایی و اطلاعات مربوط به سطح آب زیرزمینی در چاه های پیزومتر منطقه جمع آوری و دسته بندی و چندین نمونه برای آنالیز عناصر اصلی و تعیین جنس خاک ارسال گردید. نتایج نشان می دهد که برداشت از سفره عمیق رستاق و اردکان موجب کاهش فشار پیزومتریک حدود3 متر در سال شده است. این کاهش فشار موجب بر هم خوردن تعادل و افزایش فشار حاصل از بار رسوبات بالایی سفره شده است به طوری که تخلخل رسوبات با جور شدگی مجدد کاهش یافته و در اثر افزایش تراکم، فرونشست حاصل شده است که در رستاق و رکن آباد به ویژه دراطراف چاههای بهرهبرداری با رشد ظاهری لوله جدار مشخص میشود. ترکهای به وجود آمده دارای امتداد NW-SE است که با امتداد اصلی دشت یزد- اردکان مطابقت دارد. نظر به این که در منطقه مورد مطالعه بیشتر شکستگی ها دارای ساز و کار و روند مشخصی هستند، نمیتوان نشست زمین را عامل اصلی به وجود آورنده آنها دانست. به طور کلی، شکستگی های موجود در منطقه رستاق تحت تاثیر دو عامل نشست و عوامل تکتونیکی ناشی از فعالیت گسلهای فعال منطقه ایجاد شدهاند. گسل های نائین بافت وخرانق به صورت دو گسل موازی امتداد که نقش یک زون برشی را ایفا می کنند و باعث ایجاد شکستگی در رس ها می شوند و افت آب زیرزمینی باعث نشست زمین و توسعه شکستگی ها در منطقه می شوند. اصلاح روش های مدیریت منابع آب، تغییر روش های آبیاری و تغذیه مصنوعی به عنوان روش های کنترل نشست در منطقه توصیه میشود.
