مورگان شوستر و اولتیماتوم روسیه

[1][i]ــ فیروز کاظم‌زاده، روس و انگلیس در ایران، ترجمه: منوچهر امیری، تهران، شرکت سهامی کتابهای جیبی، 1354، صص535ــ533

[1][ii]ــ ایرج ذوقی، تاریخ روابط سیاسی ایران و قدرتهای بزرگ 1925ــ1900.م، تهران، پاژنگ، 1368، ص100

[1][iii]ــ حسین ناظم، روس و انگلیس در ایران، ترجمه: فرامرز محمدپور، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1380، ص106؛ ایرج ذوقی، همان، ص100

[1][iv]ــ ایرج ذوقی، همان.

[1][v]ــ بانک شاهنشاهی ایران به وزارت امورخارجه (بریتانیا) لندن، اول ژوئن F.0.371/1184,1911 به نقل از ذوقی، همان، ص75

[1][vi]ــ کتاب آبی، به کوشش احمد بشیری، ج5، تهران، نشر نو، چ2، 1368، صص1070ــ1068

[1][vii]ــ مذاکرات مجلس (23 رجب 1328)

[1][viii]ــ فیروز کاظم‌زاده، همان، ص558

[1][ix]ــ همان، ص559

[1][x]ــ همان.

[1][xi]ــ ایرج ذوقی، همان، ص83

[1][xii]ــ همان.

[1][xiii]ــ مورگان شوستر وکیلی سی‌وپنج‌ساله از ایالت واشنگتن بود که پیش از ورود به ایران، در کوبا و فیلیپین خدمت کرده بود، لیکن مقررات سخت گمرکی او در فیلیپین باعث به‌وجودآمدن مشکلاتی برای او شده و ظاهرا به همین علت به امریکا بازگشته بود.

[1][xiv] - Foreign Relation 1911, P. 679, 28 Dec 1910

به نقل از: سیدعلی موجانی، بررسی مناسبات ایران و امریکا (1851 تا 1925 میلادی)، تهران، وزارت امورخارجه، 1375، ص76

[1][xv]ــ بایگانی اسناد وزارت امورخارجه، سال 1329، کارتن 20، دوسیه 1، به نقل از موجانی، همان، صص78ــ17

[1][xvi]ــ ویلیام مورگان شوستر، اختناق ایران، ترجمه: ابوالحسن موسوی شوشتری، تهران، بنگاه مطبوعاتی صفی‌علیشاه، چ2، 1351، مقدمه اسماعیل رائین، صص17ــ16

[1][xvii]ــ مذاکرات مجلس دوم (16 جمادی‌الثانی 1329)

[1][xviii]ــ ویلیام مورگان شوستر، همان، ص17

[1][xix]ــ فیروز کاظم‌زاده، همان، ص562

[1][xx]ــ همان، ص563

[1][xxi]ــ منصوره اتحادیه، پیدایش و تحول احزاب مشروطیت (دوره اول و دوم مجلس شورای ملی)، تهران، گستره، 1361، ص319

[1][xxii]ــ مذاکرات مجلس دوم، جلسه 275 (22 رجب 1329)

[1][xxiii]ــ نجف‌قلی‌خان بختیاری ملقب به صمصام‌السلطنه فرزند حسین‌قلی‌خان هفت‌لنگ بختیاری، در 1270.ق در چهارمحال تولد یافت. در سال 1299.ق پدرش به دستور ناصرالدین‌شاه و امر ظل‌السلطان به قتل رسید و پس از چندی وی مقام ایل‌بیگی یافت. در سال 1320.ق از طرف مظفرالدین‌شاه لقب صمصام‌السلطنه و مقام ایلخانی یافت. در دوره استبداد صغیر، هنگامی‌که برادرش سردار اسعد از اروپا به ایران آمد، به همکاری با او پرداخت و شهر اصفهان را به تصرف درآورد. پس از فتح تهران، صمصام به همراه سایر سران بختیاری که امور کشور در دست آنها بود، به تهران آمد و در زمره رجال موثر کشور درآمد. (ابراهیم صفائی، رهبران مشروطه، ج1، تهران، انتشارات جاویدان ملی، چ اول، 1344، صص223ــ253)

[1][xxiv]ــ مذاکرات مجلس دوم، (29 رجب 1329)

[1][xxv]ــ همان، (3 شعبان 1329)

[1][xxvi]ــ همان، (17 شعبان 1329)

[1][xxvii]ــ همان‌.

[1][xxviii]ــ همان.

[1][xxix]ــ همان، (9 رمضان 1329)

[1][xxx]ــ رضا دهخوارقانی، وقایع ناصری و توضیح مرام دو رساله خطی، تهران، دنیا، 1356، ص63

[1][xxxi]ــ همان، صص65ــ64

[1][xxxii]ــ همان، ص70

[1][xxxiii]ــ همان، ص71

[1][xxxiv]ــ مذاکرات مجلس دوم (9 رمضان 1329)

[1][xxxv]ــ رضا دهخوارقانی، همان، ص71

[1][xxxvi]ــ ارشدالدوله اهل کرمان و معروف به علی‌گاردی بود. علت این شهرت آن بود که رئیس گارد عزیزالسلطان ملیجک بود. این گارد به دستور ناصرالدین‌شاه برای ملیجک تشکیل یافت و علی‌خان رئیس آن شد و بعدها با اخترالدوله دختر ناصرالدین‌شاه (زن قبلی عزیزالسلطان) ازدواج کرد و به هنگام مجلس اول به جمع مشروطه‌خواهان پیوست و به ریاست «انجمن مرکزی» رسید. اما پس از چندی از مشروطه و مشروطه‌خواهان سرخورده شد و به نیروی استبداد گروید. (مهدی بامداد، شرح‌حال رجال ایران، تهران، فردوس، 1384، ج6، ص157)

[1][xxxvii]ــ جهت آگاهی بیشتر رک: احمد کسروی، تاریخ هیجده‌ساله آذربایجان، چ8، تهران، امیرکبیر، 1356، صص194ــ167؛ مهدی ملک‌زاده، تاریخ انقلاب مشروطیت، ج7، تهران، علمی، چ2، 1363، صص1444ــ1421

[1][xxxviii]ــ احمد کسروی، همان، ص229

[1][xxxix]ــ یحیی دولت‌آبادی، حیات یحیی، ج3، تهران، فردوسی، چ2، 1361، صص193ــ192

[1][xl]ــ مهدی ملک‌زاده، همان، ج7، ص1446

[1][xli]ــ عبدالحسین نوائی، ایران و جهان (از مشروطیت تا پایان قاجاریه)، ج3، تهران، نشر هما، 1375، ص242

[1][xlii]ــ پارک شعاع‌السلطنه در تهران در نزدیکی میدان توپخانه قرار داشت. اما دولت‌آباد قریه‌ای خارج از تهران و بر سر راه حضرت عبدالعظیم واقع شده بود.

[1][xliii]ــ کتاب آبی، همان، ج6، ص1264؛ مهدی ملک‌زاده، همان، ص1449

[1][xliv]ــ منصوره اتحادیه، همان، ص323

[1][xlv]ــ همان.

[1][xlvi]ــ احمد کسروی، همان، ص235

[1][xlvii]ــ کتاب آبی، همان، ص1308

[1][xlviii]ــ همان، ص1309

[1][xlix]ــ مهدی ملک‌زاده، همان، ص1453؛ کتاب آبی، همان، صص1346، 1352، 1355

[1][l]ــ مذاکرات مجلس دوم (7 ذی‌حجه 1329)

[1][li]ــ همان.

[1][lii]ــ همان؛ مهدی ملک‌زاده، همان، ص1457؛ احمد کسروی، همان، ص255

[1][liii]ــ احمد کسروی، همان، صص243ــ241؛ مهدی ملک‌زاده، همان، صص1468ــ1459، محمدمهدی شریف کاشانی، واقعیات اتفاقیه در روزگار، به کوشش منصوره اتحادیه و سیروس سعدوندیان، ج3، تهران، نشر تاریخ ایران، 1362، ص694

[1][liv]ــ مذاکرات مجلس دوم (9 ذی‌حجه 1329)

[1][lv]ــ فیروز کاظم‌زاده، همان، ص614

[1][lvi] - Minister in Tehran to the Acting Minister of Foreign Affairs, Neratov, Telegram No, 1199, November 22/ December 5, 1911. ibid. (No, 160), P. 150

[1][lvii]ــ فیروز کاظم‌زاده، همان، ص614

[1][lviii]ــ همان، ص615

[1][lix] - Same to Same, for Sazonov, Telegram No, 1959, November 22/ December 22/ December 5

[1][lx]ــ مهدی ملک‌زاده، همان، ص1473

[1][lxi]ــ مذاکرات مجلس دوم، (26 ذی‌حجه 1329)

[1][lxii]ــ همان.

[1][lxiii]ــ همان.

[1][lxiv]ــ رضا دهخوارقانی، همان، صص21ــ20

[1][lxv]ــ سیدعلی‌محمد دولت‌آبادی، خاطرات سیدعلی‌محمد دولت‌آبادی، به کوشش حسام‌الدین دولت‌آبادی، تهران، فردوسی، 1362، ص39

[1][lxvi]ــ منصوره اتحادیه، همان، ص322

[1][lxvii]ــ کتاب آبی، همان، ج6، ص1349

[1][lxviii]ــ سیدعلی‌محمد دولت‌آبادی، همان، ص32

[1][lxix]ــ رضا دهخوارقانی، همان، ص90

[1][lxx]ــ همان، صص91ــ90

[1][lxxi]ــ مذاکرات مجلس دوم (29 ذی‌حجه 1329)

[1][lxxii]ــ احمد کسروی، همان، صص259ــ258؛ مهدی ملک‌زاده، همان، ص1474